۴-۱مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۶۸
۴-۲ إستیلاء…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۶۸
۴-۳ ذو مراتب ، لایه ای بودن …………………………………………………………………………………………………………………..۱۷۰
۴-۴ ارتباط تکاملی ، امتدادی …………………………………………………………………………………………………………………..۱۷۲
نتیجه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۷۷
منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..۱۸۰
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل ۲-۱ نظام معنایی واژگان مثنی……………………………………………………………………………………………………………..۱۱
شکل ۲-۲ زوجین حقیقی…………………………………………………………………………………………………………………………۱۴-۱۲
شکل ۲-۳ زوجین مجازی………………………………………………………………………………………………………………………..۱۸- ۱۵
شکل ۲-۴ پیامدهای زوجیت ………………………………………………………………………………………………………………………..۲۵
شکل ۲-۵ شفع حقیقی …………………………………………………………………………………………………………………………۳۸-۲۸
شکل ۲-۶ شفع اعتباری…………………………………………………………………………………………………………………………….۴۵-۳۹
شکل ۲-۷ پیامدهای شفع …………………………………………………………………………………………………………………………….۵۱
شکل ۲-۸ مثانی اساسی ……………………………………………………………………………………………………………………………..۵۵
شکل ۲-۹ مثانی نسبی ………………………………………………………………………………………………………………………………..۵۶
شکل ۲-۱۰ پیامدهای مثانی ………………………………………………………………………………………………………………………..۵۹
شکل ۲-۱۱ انواع انفعالات………………………………………………………………………………………………………………………………..۶۲
شکل ۳-۱ مقایسه ی ویژگی های چهار بهشت ……………………………………………………………………………………..۱۰۴
شکل ۳-۲ نظرات مفسران پیرامون «أَمَتَّنَا اثْنَتَیْنِ وَ أَحْیَیْتَنَا اثْنَتَیْن»…………………………………………………………. ۱۳۷
شکل ۳-۳ ترتب در مجموعه واژگان مثانی …………………………………………………………………………………………………۱۶۷
فصل اول
کلیات پژوهش
۱-۱ مقدمه
ستایش و سپاس کردگاری را سزاست که ندای ازلی را زیر و بم ساخت و واژه ی دو حرفی «کُن» را سر منشأ خلقت تمام کائنات گرداند.« إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئاً أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ» (یس/۸۲) و بر پیوستگی ذرات بنیاد هستی نهاد و با پیوند کائنات بوستان هستی را بارور ساخت.پس کائنات را دو به دو آراست و لباس خلقت پوشاند و رشته ی مهر و دلبستگی را در بین آن ها به شیرازه ی زوجیت استوار ساخت و حجله گاه خلقت را مزیّن نمود و این چنین بنیان و شالوده ی خلقت را بر اساس « دو » استوار گرداند.
۱-۲ تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن
یکی از رازهای عظمت قرآن نهایت ناپذیری آن است ، به این معنا که استفاده و بهره برداری بشر از آن هرگز به پایان نخواهد رسید . تو گویی قرآن مانند یک اقیانوس ژرف و ناپیدا کرانه ای است که با هیچ قدرتی به ژرفای آن نمی توان رسید و نمی توان مرغ اندیشه ی بشر را در کرانه های آن به پرواز درآورد . بنابراین چنانچه بشر در گشودن اسرار و حقایق آن کوشش کند ، حقایق نوینی برای او از آیات قرآن آشکار می گردد . در حقیقت هر چه حوزه ی دانش و بینش وسیع تر گردد اسرار نهفته ی آن تجلّی بیشتری می یابند .
( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
از جمله اسراری که قرآن از آن پرده برداشته است بیان زوجیت عام در تمام هستی است که حتی در صدر اسلام کسی از آن اطلاع نداشت . (سبحانی ، ۱۳۸۶ : ۱۰۸) قرآن کریم قانون زوجیّت را به عنوان مسأله ای فراگیر در تمام هستی و مشتمل بر تمام مخلوقات و موجودات در عالم عینی می داند . « وَ مِنْ کُلِّ شَیْءٍ خَلَقْنا زَوْجَیْنِ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُون » (الذاریات / ۴۹) زوجیتی که توسط قرآن کریم مطرح شده است دایره ای بسیار گسترده دارد که نه تنها زوجیت در جانوران و گیاهان را بیان می کند بلکه تمام تأثیرات متقابل میان موجودات را در عالم محسوسات شامل می شود . (آصفی ، ۱۳۸۵ : ۹ / ۱۷-۱۵) با گذشت سالیان زیاد و قرن های متمادی قرآن کریم همواره برای انسان مطالب و حقایق تازه و نوینی را بازگو می کند ، چنانچه در مورد مسأله ی زوجیّت بر اساس آیه ی کریمه ی «سُبْحانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْواجَ کُلَّها مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ وَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ مِمَّا لا یَعْلَمُون » (یس/ ۳۶) در هر زمان که علم و دانش بشری به ابعادی جدید از زوجیّت دست یابد باز هم انسان نمی تواند به خود غرّه شود زیرا قرآن کریم با تعبیر « مِمَّا لا یَعْلَمُون» پیشاپیش مسأله ی زوجیّت را به صورت نامتناهی بیان کرده است که تا هر جا قافله ی علم راه بپیماید با زوج های زیادی مواجه خواهد شد و چه بسا زوجیّت بسیاری از امور برای انسان همچون رازی سر به مهر مکتوم خواهد ماند .
خداوند متعال خالق نظام تکوین و جاعل نظام تشریع است و قوانین این دو کتاب آفرینش یعنی نظام تکوین و نظام تشریع با یکدیگر هماهنگ است . (حجازی ،۱۳۷۰ : ۱۸۱-۱۸۰) حال با توجه به اینکه نظام تکوین یعنی آفرینش جهان مادی از نظام زوجی تبعیّت می کند ، آیا در نظام تشریع یعنی قرآن کریم که صورت مکتوب عالم آفرینش است در الفاظ و معانی خود دارای نظام زوجی است ؟ (حسینی زاده ، ۱۳۸۶ :۱۸۳-۱۸۱) زیرا از یک سو تعبیر حیرت انگیز قرآن به « مثانی » که خداوند به صراحت در معرفی قرآن فرموده است : « اللَّهُ نَزَّلََ أحْسَنَ الْحَدِیثِ کِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِی… » (زمر/ ۲۳) و از سوی دیگر در سراسر قرآن اثر زوجیّت مشاهده می شود چه از لحاظ فرم و ساختار که ۲۸ حرف الفبای عربی در کنار ۱۴ حرف حروف مقطّعه سازنده ۱۱۴ سوره هستند ، تا جایی که برخی از سوره ها را به خاطر ارتباطی که میان آن ها برقرار است با اسامی مثنی مانند : سور بقره و آل عمران را « زهراوین » ، سور الفلق و الناس را « مُعوذتان » نامیده اند . (سیوطی ،۱۳۸۴ : ۱ / ۱۹۶-۱۹۲)
همچنین سوره ها بنا بر موقعیت و مکان نزول به دو قسم مکی و مدنی تقسیم شده اند و در ۳۰ جزء قرار گرفته اند . بنابراین تمامی اعداد و ارقام دلالت بر زوج بودن فرم و ساختار دارند . چه از نظر محتوا ، ساختار های تثنیه و نیز همنشینی واژگان دوگانه در کنار یکدیگر مشاهده می شود که به اقسام مختلفی قابل تقسیم هستند ، برای نمونه به چند مورد از آن اشاره می شود :
الف ) ساختار تثنیه : کِفلَین (حدید/ ۲۸) ، القَریَتین (زخرف/ ۳۱) ، برهانان (قصص/ ۳۲) ،….
ب ) تثنیه های تغلیبی : النَجدَین (بلد/ ۱۰) ، المَشرقَین (زخرف / ۳۸) ، اَبَویک (یوسف/ ۱۰۰، ۹۹ ، ۶) ، ….
ج ) تثنیه های نَسبی : والِدٍ و ما وَلَد (بلد / ۳) ، اِبراهیم و اِسماعیل (بقره/ ۱۲۵) ، یوسف و أخیه (یوسف/ ۸۷) ، هارون و موسی (طه / ۷۰) ،….
د) تثنیه های تقابلی : اَلذَّکَر و الاُنثی (نجم/ ۴۵) ، الظُلمات و النُّور (فاطر/ ۲۰) ، المَشرق و المَغرب (بقره / ۱۱۵) ، البِرّ و البَحر (یونس/ ۲۲) ، اللیل و النَّهار ( ابراهیم/ ۳۳) ،….
ه ) تثنیه های تناسبی : عَنِباً و َ قَضباً (عبس/ ۲۸) ، الشَّمس و َ القَمَر ( فصلت/ ۳۷) ، ذَهَبٍ و لؤلؤاً (فاطر/ ۳۳ ) ، بیضٌ و حُمرٌ ( فاطر/ ۲۷) ، البَقَر و الغِنَم (انعام/ ۱۴۶) ، …
و ) تثنیه های وصفی : القَوی ٌّ و الأمین ( قصص/ ۲۶) ، مَلوماً مَدحوراً ( إسراء/ ۳۹) ، صَبّارٍ شَکورٍ ( ابراهیم / ۲۵) ، لفَروحٌ فَخور (هود/ ۱۰) ، ….
ز) تثنیه اسماء الهی : الرَحمن الرَحیم (نمل/ ۳۰)، العَزیز الغَفور (ملک/ ۲) ، العَزیز الحَکیم (آل عمران/ ۶) ، ….
ح ) زوج های معنایی : الَذین امنوا و عَملوا الصالحات ( فصلت/ ۸) ، فَسَبّح بِحَمدِ (جاثیه/ ۵) ، یُزَکّیکُم و یُعَلّمُکم (بقره/ ۱۵۱) ،….
با بررسی و جستجوی واژگان تثنیه در قرآن کریم از یک سو گروهی از واژگان مثنی یافت می شوند که این واژگان خاص قرآن هستند ، یعنی تنها در فضای معنایی قرآن معنادار می شوند و در فضاهای معنایی دیگر علی رغم سایرواژگان تثنیه تعبیری نخواهند دا شت مانند : النَجدین (بلد/ ۱۰) ، کِفلَین (حدید/ ۲۸) ، مَثانی (زمر/ ۲۳) ، … و از سوی دیگر برخی از واژگان مثنی اگر چه خارج از نظام معنایی قرآن معنادار هستند ولی در فضای معنایی قرآن کریم علاوه بر معنای لغوی در ارتباط با سایر واژگان معنای جدیدی می یابند مانند : نَعلَیک (طه/ ۱۲) ، بِیَدیَّ ( ص/ ۷۵) ، عَینَین (بلد/ ۸)، … بنابراین چه بسا بتوان بین این دو گروه از واژگان تثنیه اشتراکات و شباهت هایی را از حیث ساختار و یا سیاق یافت و از این طریق آن ها را معنایابی کرد . اهمیت پژوهش در زبان قرآن از جنبه های مختلف در خور بررسی و مطالعه است این پژوهش در صدد آن است که واژگان مثنی را در زبان قرآن مورد بررسی قرار دهد.
با توجه به توضیحات فوق تعبیر «مثانی» و «تثنیه های خاص» از جمله مسائلی هستند که به نظر می رسد
بسیار مفسرگریز بوده است. زیرا در گذشته ی تفسیری ما آن گونه که شایسته است در این زمینه با این رویکرد ،
پژوهش معنایی قابل توجهی صورت نگرفته است و محققین و مفسرین تنها به اشارات معنایی مختصر و ذکر نکات دستوری اکتفا کرده اند . بنابرتوضیحات فوق، این پژوهش بررسی این گروه واژگان را موضوع کار خود قرار داده است.
از فواید موضوع مورد بحث این است که چه بسا بتوان با استخراج واژگان مثنی از قرآن کریم و انجام پژوهشی نظام مند در این زمینه دریچه ای نو از معارف و حقایق قرآنی را گشود و افق های جدیدی را فرا روی سایر پژوهشگران قرآنی نمایان کرد تا در آینده راهگشای مطالعات و پژوهش های نوین قرآنی دیگر قرار گیرد ، و با کشف ابعاد تفسیری دوگانه ها بسیاری از نکات قرآنی را رازگشایی نمود و به معانی جدیدی دست یافت .
۱-۳ اهداف
|
[چهارشنبه 1400-09-24] [ 10:34:00 ب.ظ ]
|
