در اینجا با توجه به اینکه حوزه شمول و گستره لفظ معنوی فراوان بوده و معانی متعددی را برای آن تعریف نموده اند بنظر می آید که آنطور که شایسته است در رابطه با آفرینش های فکری این لغت جامع میباشد ولی مانع نیست . زیرا هدف و مقصود ازحقوق این نوع مالکیت ، حقوقی است که منبعث از افکار و اندیشه و قوه تعقل خردورزان و اندیشمندان میباشد . در صورتی که کلمه « فکری » دارای حیطه گسترده ای است که یکی از آنها حق مالکیت معنوی است . ضمن اینکه کلمه معنوی در اکثر مواقع در مقابل کلمه مادی ، صوری و ظاهری بیان می شود . حقوق مالکیت فکری در اسناد بین المللی حقوق بشر همچون اعلامیه های جهانی حقوق بشر ، میثاق مدنی و سیاسی و میثاق اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی مورد توجه بوده است و بررسی این حقوق در حوزه مالکیت فردی معنی پیدا می کند .^[۴]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در قوانین ایران تعریفی از حق مالکیت فکری ارائه نشده است اما با در نظر گرفتن جمیع جهات می توان تعریف فوق را از مواد مختلف قانون استنباط نمود . « حقوق معنوی ؛ مزایائی است قانونی ، غیر مادی و مربوط به شخصیت پدیدآورنده یک اثر فکری که به موجب آن ، وی برای همیشه از یک دسته حقوق برخوردار است . » ^[۵]
بدین سبب مزایایی برای صاحب فکر و اندیشه بوجود می آید که این مزایا پایدار بوده و قابلیت انتقال به غیر را داراست .
برخی از حقوق دانان در سه بخش به تعاریفی از حقوق مالکیت ادبی و هنری و مالکیت حق تالیف و مالکیت حقوق صنعتی پرداخته اند .
« مالکیت ادبی و هنری : حق استفاده مالی و انحصاری و موقت هنرمند یا نویسنده از هنر یا نوشته خود می باشد .
مالکیت حق تالیف : اختیار قانونی نویسنده در مورد استفاده مالی از اثر قلمی خود در مدتی که قانون معین کرده است .
مالکیت حقوق صنعتی : اختیار قانونی مخترع نسبت به استفاده مالی از اختراع خود و نیز اختیار قانونی استفاده از علامت فابریک و یا اسم تجارتی و یا هر نوع امتیاز دیگر را گویند ». ^[۶]
عده ای از حقوقدانان نیز « حقوق مالکیت معنوی را حقوقی می داند که به صاحب آن اختیار انتفاع انحصاری از فعالیت فکر و ابتکار انسان را می دهد .» برای مثال حقی که تاجر و صنعتگر نسبت به نام تجاری یا مشکل خاص و علامت کالاها و فرآورده های خود دارد ، یا حقی که نویسنده اثر ادبی یا مخترعی نسبت به اثر و اختراع پیدا می کند ، حق مالکیت فکری است .^[۷]
گروهی نیز به تبعیت از قانون مدنی فرانسه « اموال را به دو قسم مادی و غیر مادی تقسیم نموده است و اموال غیر مالی را اموالی می داند که وجود مادی و عینی در خارج ندارند ولی جامعه وجود آن را اعتبار نموده است و قانون هم آن را شناخته است . مانند حق تالیف ، حق تصنیف و حق اختراع .»^[۸]
برخی از حقوق دانان « مالکیت معنوی را حقوقی می داند که دارای ارزش اقتصادی و داد و ستد است ولی موضوع آنها شیء معین مادی نیست و موضوع این حقوق فعالیت و اثر فکری انسان است .» ^[۹]
اما در نگاهی دیگر حق مالکیت معنوی به معنای خاص یا مالکیت فکری را عبارت از ” رابطه حقوقی موجود بین اثر فکری یا آفرینه های ذهنی و پدیدآورنده آن که به موجب قانون ، صاحب اثر ، حق بهره برداری مالی و معنوی از آن را پیدا می کند ، می دانند . ^[۱۰]
به اعتقاد یکی دیگر از صاحبنظران : « حقوق مالکیت فکری ، حقی است که شخص حقیقی و یا حقوقی مکتشف یا مبتکر یک ایده ( فکر ) علمی ، هنری و یا ادبی نسبت به حاصل اندیشه و ابداع خود پیدا می کند و می تواند از حقوق و منافع آنی و یا جاری آن برخوردار گردد . این حقوق به فرد ذی حق امکان می دهد که بر علیه هر نوع شبیه سازی و یا کپی برداری بدون مجوز در محاکم ملی و بین المللی طرح دعوی نماید . » ^[۱۱]
گفتار دوم : تعاریف مالکیت فکری در کنوانسیون ها و معاهدات بین المللی
گروهی از حقوقدانان اروپایی معتقدند: مالکیت فکری را به کاربردهای اندیشه و اطلاعاتی که ارزش تجاری دارند اطلاق نموده است . »^[۱۲]
در تعریفی دیگر آمده است : مالکیت معنوی را می توان استفاده یا ارزش یک اندیشه دانست که آفریننده اندیشه ، آن را به جامعه معرفی می کند و در صدد کنترل تقویم اجتماعی آفرینش خویش بر می آید . به بیان دیگر مالکیت معنوی را وسیله ای برای حفاظت از منافع شخصیت یا سازندگان فردی است .^[۱۳]
گروه دیگری نیز بر این اعتقادند که : حقوق مالکیت فکری امتیازهای قاعده مندی است که مالکیت و بهره برداری از اشیاء انتزاعی در بسیاری از حوزه های فعالیت انسانی را تنظیم می کند . ^[۱۴]
سازمان جهانی مالکیت فکری حق مالکیت فکری را در معنای وسیع کلمه ، « عبارت از حقوق ناشی از آفرینش های فکری در زمینه های علمی ، صنعتی ، ادبی و هنری می داند . »^[۱۵]
با توجه به تمام تعاریف ارائه شده در مورد مالکیت فکری ، می توان به یک نکته مهم اشاره نمود و آن اینکه مالکیت فکری ، بیانگر حقوقی است که به اندیشه و تفکر انسانها تعلّق می گیرد .
مبحث دوم : تعریف زیر شاخه های مالکیت فکری
به طور کلی حقوق مالکیت فکری را به دو شاخه اصلی حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مالکیت صنعتی تقسیم بندی نموده اند .در موافقت نامه تریپس که از نظر پوشش، انواع مختلف حقوق مالکیت فکری را شامل گردیده و مقررات ماهوی نسبتاً کاملی را در راستای حمایت از آنها بیان می‏دارد. در بند ۲ ماده ۱ موافقت نامه به حوزه شمول مالکیت فکری اشاره شده است به موجب این بند اصطلاح مالکیت فکری « به کلیه انواع مالکیت فکری که موضوع بخش های ۱ تا ۷ قسمت ۲ هستند ، مربوط می شود .این هفت قسمت عبارتند از
۱ - حق نسخه برداری و حقوق جانبی ؛
۲ – علائم تجاری ؛
۳ – نشانه های جغرافیایی ؛
۴ – طرحهای صنعتی ؛
۵ – حق ثبت اختراع ؛
۶ – طرحهای ساخت مدارهای یکپارچه ؛
۷ – حفاظت از اطلاعات افشا نشده ؛
چنانکه مشهود است ؛ اینکه بخش های فوق را می توان در دو حوزه کلی تقسیم بندی نمود حوزه مالکیت ادب و هنری که شامل حق نسخه برداری و حقوق جانبی می شود و خود در طیف گسترده ای از حمایت ها شامل آثار مکتوب تا آثار سمعی – بصری ، آثار تجسمی ، صنایع دستی و نرم افزارهای رایانه ای را بدنبال دارد . حوزه دیگر مرتبط به مالکیت صنعتی می باشد ؛ که در برگیرنده ردیف های ۲ الی ۷ ذکر شده است . گرچه در این حوزه نیز تقسیماتی را بوجود آورده اند و گروهی معتقدند که حقوق مالکیت صنعتی را نیز به دو گروه حقوق مربوط به علائم شامل علائم تجاری و نشانه های جغرافیایی و گروه مربوط به اختراع و طراحی صنعتی و اسرار تجاری می باشد . وجه تمایز دو گروه اخیر الذکر تمایز در مدت حمایت است که در آتی به آن خواهیم پرداخت . موافقت نامه در بند ۱ ماده ۱ به شمول موافقت نامه اشاره نموده است . « اعضا ، مقررات موافقت نامه حاضر را به اجرا در خواهند آورد ، اعضا بدون اینکه تعهدی داشته باشند ، می توانند در قوانین خود حمایت گسترده تر از آنچه در این موافقت نامه از آنها درخواست شده در نظر گیرند ، مشروط بر اینکه حمایت مزبور با مقررات موافقت نامه حاضر تعارض نداشته باشد . اعضا مخیر خواهند بود که در عرف و نظام حقوقی خود روش مقتضی برای اجرای مقررات این موافقت نامه را تعیین کنند » . قابل ذکر است که گرچه در بند ۲ ماده ۱ موافقت نامه تنها به ۷ بخش اشاره شده است ؛ اما در متن موافقت نامه و در بخش ۸ نیز به کنترل رویه های ضد رقابتی در پروانه های ( لیسانس های ) قراردادی پرداخته است .
« دو دسته حقوق قوق از دو جهت نیز با هم تفاوت دارند : اول ، اینکه حمایت از دسته اول منوط به هیچگونه تشریفاتی نیست ، اما حمایت از دسته دوم منوط به تشریفات ثبت است ؛ دیگر اینکه مدت حمایت از حقوق دسته اول بلندمدت تر از حمایت از حقوق دسته دوم می باشد ، و در دسته دوم تنها در علایم تجاری قابل تمدید است ».^[۱۶]
گفتار نخست : مالکیت ادبی و هنری
در این باره در کتب مختلف به دو واژه مهم اثر و مولف پرداخته شده است که ابتدا لازم است به تعاریفی از این دو واژه پرداخت : « اثر » به معنی بیان بکر و خلّاق احساس در حیطه ادب ، علم ، موسیقی و هنر است و کسی که اثری را خلق می کند « مولف » خوانده می شود . ^[۱۷]
« اثر ادبی » : هرگونه اثری است که در قالب کلمات یا اعداد – خواه به صورت کتبی یا شفاهی – ارائه شده است به جزاثر دیداری – شنیداری .
«اثر دیداری – شنیداری » : عبارت است از اثری متشکل از مجموعه ای از تصاویر متوالی و مرتبط به گونه ای که مشاهده آنها احساس متحرک بودن را در ذهن به وجود آورد ، خواه به صورت همراه باشد یا نباشد .
« اثر مستعار » : اثری است که بر روی نسخه های آن نام غیر واقعی پدید آورنده درج شده باشد .
حق مالکیت ادبی و هنری ( حق مؤلّف ) : حق پدید آورنده آثار ادبی ، هنری و علمی در نامیده شدن اثر به نام او و نیز حق انحصاری وی در تکثیر ، تولید ، عرضه ، اجرا و بهره برداری از اثر خود است . ^[۱۸]
سازمان جهانی مالکیت فکری نیز حق مؤلّف ( کپی رایت )^[۱۹] را یک اصطلاح حقوقی می داند که به ابداع کنندگان آثار ادبی و هنری تعلّق می گیرد . ^[۲۰]
از آنجا که قوانینی که در پی می آید ، از نظر حقوقی به شخصی تعلّق می گیرد که اثری را خلق کرده است ( مولّف ) ، به همین دلیل آن را « حق مولّف » می نامند ..^[۲۱]
هنرهای کاربردی : عبارت است از یک اثر هنری ، با خصوصیّات کاربردی یا اثری که در یک کالا متبلور شده است ؛ اعم از اینکه به طریق دستی یا صنعتی تولید شده باشد .^[۲۲]
فولکلور ( آثار ابتکاری بر پایه فرهنگ عامه ) : به آفرینش های ادبی و هنری اطلاق می شود که پدیدآورندگان معینی را نمی توان برای آن شناخت . این آثار به تدریج از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و به عنوان باورهای توده مردم ، میراث فرهنگ سنتی را تشکیل داده اند .
هنرهای تجسمی : هنرهایی هستند که به آنها هنرهای بصری یا دیداری نیز گفته می شود ، آن گروه از هنرهای مبتنی بر طرح هستند که شخصا حس بینایی را مخاطب قرار می دهند .
نرم افزار : عبارت است از مجموعه دستورالعمل هایی که به منظور انجام کاری به رایانه داده می شود . به عبارتی دیگر « دستورالعمل ها ، برنامه ها و جملات قابل اجرایی هستند که توسط انسانها نوشته و به وسیله آن می توان از سخت افزار رایانه استفاده کرد ».^[۲۳]
« برنامه رایانه ای » متشکل از مجموعه ای از دستورات است که به صورت کلمات ، کدها ، طرح برنامه یا هر شکل دیگری بیان شود و چنانچه در ابزار رسانه ای که رایانه توانایی خواندن آن را دارد ، قرار گیرد ، سبب شود که رایانه عمل خاصی را انجام دهد یا به نتیجه خاصی برسد ».^[۲۴]
داده پیام :^[۲۵] عبارت است از هر نمادی از واقعه ، اطلاعات یا مفهوم که با وسایل الکترونیکی نوری و یا فناوری جدید اطلاعات تولید ، ارسال ، دریافت ، ذخیره یا پردازش شود . ^[۲۶]
توپوگرافی ^[۲۷] : نقشه های با مقیاس بزرگ و کوچک هستند که برای نشان دادن خصوصیات فیزیکی سطح زمین بکار می روند . این نقشه ها برای مطالعات زمین شناسی بخاطر اطلاعات مفید آن از جمله قابلیت اندازه گیری فواصل افقی و یا ارتفاع عمودی نقاط مختلف یک وسیله اساسی به شمار می روند .
لیتو گرافی^[۲۸] : گونه ای چاپ مکانیکی شامل استفاده از صفحه های عکاسی یا صفحه های مشابه ، که در سطح آنان ناحیه تصویر ، به صورت روغن دوست ( جوهرگیر ) و نواحی غیر تصویری به صورت آب دوست درآمده است . معمولا این صفحات را با پودر آلومنیوم می سازند . به زبان ساده تر می توان گفت لیتوگرافی ، فنی است که با بهره گرفتن از روش های عکاسی ( شیمیایی و فیزیکی ) قالب چاپ را می سازند .
پانتومیم : انواع رقص و حرکات موزون بدون صدا را گویند .
گفتار دوم : مالکیت صنعتی