خطوط گردش به چپ دو طرفه.
میادین بیش از یک لاین واحد.
تبادلات نیمه شبدری تنگ

۳-۴-۳ نقاط قوت و محدودیت‌های شبیه سازی

ابزارهای شبیه‌سازی در ارزیابی تکامل پویای مشکلات تراکم ترافیک در سیستم‌های حمل و نقل مؤثر است. با تقسیم دوره تحلیلی به بازه‌های زمانی، مدل شبیه سازی می‌تواند تجمع، اتلاف و مدت زمان تراکم ترافیک را مورد ارزیابی قرار دهد. بوسیله ارزیابی تسهیلات سیستم، مدل‌شبیه سازی می‌تواند تداخلی که بواسطه تراکم ایجاد می‌شود را ارزیابی کند و بر ظرفیت مناطق دیگر تأثیر بگذارد. همچنین، شبیه سازی ترافیک می‌تواند تنوع در ویژگی‌های راننده / خودرو را مدلسازی کند. با این حال، ابزارهای شبیه سازی به مجموعه‌ای از داده‌های ورودی، کنترل خطای قابل توجه داده‌ها و دستکاری مقدار زیادی از پارامترهای کالیبراسیون بالقوه نیاز دارند[۲۰].
مدل‌های شبیه سازی نمی‌تواند در یک تسهیلات خاص بدون کالیبراسیون پارامترهای آن نسبت به شرایط واقعی در یک منطقه استفاده شود. کالیبراسیون می‌تواند یک فرایند پیچیده و وقت‌گیر باشد. الگوریتم‌های مدل‌های شبیه سازی اغلب به طور مستقل توسعه یافته‌اند و در معرض بررسی دقیق و پذیرش در جامعه حرفه‌ای نیستند. هیچ اتفاق نظر ملی در مورد مناسب بودن یک رویکرد شبیه سازی وجود ندارد. مدل‌های شبیه سازی، با تمام پیچیدگی‌هایشان، دارای محدودیت هایی هستند[۲۰].

۳-۴ -۴ اقدامات و عملکرد ترافیک( تفاوت بین شبیه ساز و HCM)

متدلوژی‌ها و روش‌های ابزار HCM، یک رویکرد استاتیک در پیش بینی عملکرد ترافیک دارند. مدل‌های شبیه سازی یک رویکرد پویا دارند. HCM، متوسط چگالی، سرعت و یا تأخیر رادر هر پیک ۱۵ دقیقه ازساعت تخمین می‌زند، در حالی که مدل‌های شبیه سازی، چگالی، سرعت و تأخیر برای هر قسمت از زمان را در دوره تحلیلی تخمین می‌زند (که می‌تواند طولانی تر از یک ساعت باشد). نه تنها تفاوت در روش وجود دارد بلکه تفاوت در تعاریف اقدامات انجام شده بوسیله مدل‌های شبیه سازی و ابزار HCM تولید شده، وجود دارد. قابل توجه ترین تفاوت عبارت‌اند از[۲۰]:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

مدل‌های شبیه سازی، تراکم وسیله نقلیه واقعی را گزارش می‌کنند در حالی که HCM تراکم در شرایط اتومبیل‌های مسافری معادل را گزارش می‌کند (کامیون‌ها و سایر وسایل نقلیه سنگین بیش از یک بار در محاسبه چگالی محاسبه می‌شوند).
مدل‌های شبیه سازی، جریان را در شرایط وسیله نقلیه واقعی گزارش می‌کنند در حالی که HCM ظرفیت را برای بزرگراه‌ها و راه‌ها در شرایط اتومبیل‌های مسافری معادل گزارش می‌کند.
مدل‌های شبیه سازی تنها تأخیر در بخش خیابانی که در آن وسائل نقلیه آهسته حرکت می­ کند را گزارش می‌کند در حالی که HCM همه تأخیرات ناشی از تنگنا (صرفنظر از مکان فیزیکی واقعی وسایل نقلیه) را گزارش می‌کند
مدل‌های شبیه‌سازی تنها صف در بخش خیابانی که در آن وسائل نقلیه واقعاً در صف هستند را گزارش می‌کند در حالی که HCM تمام وسایل نقلیه در صف واقع شده حاصل از تنگنا معلوم را گزارش می‌کند (صرفنظر از مکان فیزیکی واقعی وسایل نقلیه).
مدل‌های شبیه سازی لزوماً کنترل تأخیر در تقاطع‌های چراغدار را گزارش نمی‌کنند.

۳-۴ -۵ استراتژی برای غلبه بر محدودیت‌های HCM

هنگامی که یک شخص حرفه ای حمل و نقل تشخیص دهد که روش‌های HCM نیازهای تجزیه و تحلیل را برآورده نمی‌کنند، گام بعدی تعیین می‌کند که آیا شبیه سازی میکروسکوپی، مزوسکوپی و یا ماکروسکوپی مورد نیاز است یا نه؟
چندین برنامه‌های شبیه سازی مختلف در دسترس برای ارزیابی انواع بهبود حمل‌ونقل، تسهیلات، حالت‌های سفر، پاسخ مسافر،و اقدامات عملکرد وجود دارد. این ابزار تحلیلی در داده‌های موردنیاز خود، قابلیت‌ها، روش‌ها و خروجی، متفاوت هستند علاوه بر این، ممکن است اقدامات عملکرد برای مدل‌های شبیه سازی و روش HCM در تعریف و یا روش‌ها متفاوت باشد. (به عنوان مثال، تعدادی از توقف‌ها ممکن است برای یکی کمتر از ۸ کیلومتر در ساعت تخمین زده شده باشد اما برای دیگری ۰ کیلومتر / ساعت).  اگر ردیابی میکروسکوپی حرکت وسیله نقلیه فردی ضروری نباشد، تحلیلگر می‌تواند از مزایای اطلاعات ورودی ساده تر و ویژگی‌های کنترل بهینه سازی های موجود در بسیاری از مدل‌های شبیه سازی ماکروسکوپی استفاده کند. با این حال، مدل‌های ماکروسکوپی اغلب توانایی اعمال فرضیات خاص و منسجم به روابط رفتار وسیله نقلیه ماکروسکوپی دارند. اگر این فرض‌ها برای وضعیت مورد مطالعه قرار گرفته معتبر نباشد، تحلیلگر باید به شبیه سازی میکروسکوپی یا مزوسکوپی متوسل شود. مدل‌های شبیه سازی به مقدار قابل توجهی از اطلاعات دقیق برای ورودی، کالیبراسیون و اعتبار نیازمند هستند. به طور کلی، مدل‌های شبیه سازی میکروسکوپی نیازمند اطلاعات مورد نیاز بیشتر نسبت به مدلهای مزوسکوپی و ماکروسکوپی دارند. مدل‌های شبیه سازی همچنین پیچیده تر هستند و نیاز به مقدار قابل توجهی تلاش برای به دست آوردن درک درستی از مفروضات، پارامترها و روش‌ها در آنالیز دارند. عدم درک درست از این ابزارها اغلب باعث کمبود اعتبار و عملکرد گذشته (استفاده / محبوبیت) شده و به عنوان یک عامل اصلی در انتخاب یک ابزار شبیه سازی خاص می­باشد[۲۰].

۳-۵ معیارهای انتخاب ابزار مناسب جهت آنالیز ترافیک

این بخش، معیارهای که می‌تواند در انتخاب یک ابزار مناسب آنالیزترافیک در نظر گرفته شود را شناسایی می‌کند و به شناسایی شرایطی که یک ابزار خاص باید مورد استفاده قرار گیرد کمک می‌کند. فصل بعدی شامل راهنمایی در مورد چگونگی استفاده از این اطلاعات برای انتخاب ابزار مناسب است.
بخش‌های ۳-۵-۱ و ۳-۵-۲ معیارهای را که یک کاربر باید در هنگام انتخاب یک نوع ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک در نظر بگیرند ارائه می‌کنند. گام اول شناسایی چهار چوب تحلیلی برای فعالیت است که عبارت‌اند از برنامه ریزی، طراحی و یا عملیات ساخت و ساز.
هفت معیار دیگر برای کمک به شناسایی ابزارهای تحلیلی که برای یک پروژه خاص خیلی مناسب می‌باشند، لازم هستند. بسته به نوع چهار چوب تحلیلی و اهداف پروژه، ارتباط هر معیار ممکن است متفاوت باشد. معیارها عبارت‌اند از[۲۰]:

1. 1. توانایی تجزیه و تحلیل مناسب از محدوده‌های جغرافیایی و یا منطقه مورد مطالعه برای تجزیه و تحلیل، شامل تقاطع جدا شده، جاده‌های یکطرفه، کریدور،و یا شبکه.

1. 1. قابلیت مدل­سازی انواع تسهیلات مختلف، مانند آزادراه‌ها،خطوط وسیله نقلیه بیشتر اشغال‌کننده (با سرنشین زیاد)، رمپ، شریانی‌ها، میادین عوارض و غیره

1. 1. توانایی آنالیز حالت‌های مختلف سفر، مثل وسیله نقلیه تک سرنشین ، وسیله نقلیه پرسرنشین، اتوبوس، قطار، کامیون، دوچرخه و ترافیک عابران پیاده.

1. 1. توانایی تجزیه و تحلیل استراتژی‌های مختلف مدیریت ترافیک و برنامه‌های کاربردی، مانند اندازه گیری رمپ، هماهنگی سیگنال، مدیریت حادثه و غیره

1. 1. قابلیت تخمین واکنش‌های مسافر به استراتژی‌های مدیریت ترافیک، از جمله انحراف مسیر، انتخاب زمان حرکت، تغییر حالت، انتخاب مقصد و تقاضای قبلی.

1. 1. امکان تولید و اندازه‌گیری عملکرد خروجی به طور مستقیم، مانند اقدامات ایمنی (تصادفات، مرگ و میر)، بهره‌وری (توان عملیاتی، حجم، وسیله نقلیه - مایل سفر (VMT)، تحرک (زمان سفر، سرعت، وسیله نقلیه - ساعت سفر (VHT))، قابلیت تولید (صرفه جویی در هزینه) و اقدامات زیست محیطی (انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف سوخت و سر­و­صدا).

1. 1. تأثیر بخشی هزینه / ابزار برای کار، به طور کلی یک مدیریت یا چشم انداز عملیاتی است. پارامترهایی که تأثیربخشی هزینه را تحت تأثیر قرار می‌دهند، شامل هزینه ابزار برای سرمایه گذاری، سطح تلاش‌های مورد نیاز، سهولت استفاده، سخت افزار مورد نیاز، اطلاعات مورد نیاز، انیمیشن و غیره.

هردسته ابزارهای تحلیلی در برابر هر معیار برای شناسایی اینکه آیا دسته ابزار تحلیلی برای استفاده مناسب است یا نه مورد بررسی قرار گرفته. این ارزیابی به صورت ماتریس ارائه شده است. در هر یک از سلول‌های ماتریس، یک مقدار به هر یک از دسته ابزار تحلیلی اختصاص داده شده است. دایره توپر (●) نشان می‌دهد که دسته ابزار تحلیلی خاص به اندازه کافی معیار را مشخص می‌کند. دایره توخالی (○) نشان می‌دهد که دسته ابزار تجزیه و تحلیل ترافیک بطور ناچیز معیار خاص را مشخص می‌کند. نماد تهی (∅) نشان می‌دهد که برخی از ابزار موجود در دسته ابزارهای تحلیلی ممکن است معیار را نشان دهند و بعضی ممکن است نشان ندهند.
(n/a) قابل اجرا نیست و نشان می‌دهد که دسته بندی ابزار خاص کلاً معیار مربوطه را نشان نمی‌دهد و نباید برای آنالیز مورد استفاده قرار گیرد.
معیارهای که ممکن است برای انتخاب یک دسته ابزار در نظر گرفته شوند در شکل ۲ خلاصه شده است.
مراحل انتخاب انواع ابزار تحلیلی مناسب عبارت‌اند از:

1. 1. گام اول، کاربران باید چارچوب آنالیزی پروژه را شناسایی کنند. (در بخش ۳-۵-۱ بحث شده).
      ۲٫ گام بعدی، کاربران باید معیار ۱ تا ۶ را فیلتر کنند تا دسته ابزارهای مناسب را به یک یا دو گزینه محدود کنند (همانطور که در بخش ۳-۵-۲-۱الی ۳-۵-۲-۶بررسی شده است).

1. 1. در نهایت، معیار ۷ (اثربخشی هزینه یا ابزار) باید مورد استفاده قرار گیرد تا دسته ابزار نهایی را (که در بخش ۳-۵-۲-۷ ارائه شده) بر اساس پارامترهای خارج از چهار چوب فنی آنالیز، مانند هزینه‌های ابزار، آموزش، سخت افزار مورد نیاز و غیره انتخاب کنند.

۳-۵-۱ زمینه تحلیلی

اولین گام در انتخاب نوع مناسب ابزار آنالیزترافیک شناسایی زمینه تحلیلی پروژه است. جدول ۳-۲ به طور معمول فرایند آنالیز حمل‌ونقل را نشان می‌دهد، که شامل چند مرحله تحلیلی است عبارت‌اند از[۲۰]:
برنامه­ ریزی: این مرحله مطالعاتی کوتاه یا بلند مدت یا به عبارتی دیگر، منطقه ای و یا برنامه‌های حمل‌ونقل محلی را شامل می‌شود (به عنوان مثال، طرح‌های جامع، برنامه‌های مدیریت تراکم، طرح‌های استراتژیک ITS و غیره).
طراحی: در این مرحله پروژه‌ها تصویب شده و اختصاص بودجه از طریق آنالیزهای جایگزین (پیشنهادی) یا طراحی اولیه برای تعیین بهترین گزینه برای پیاده سازی را شامل می‌شود. این مرحله همچنین آنالیزهای مورد نیاز ویژگی‌های جاده‌ها را شامل می‌شود تا در یک سطح سرویس مورد نظر به کار گیرند. طراحی کامل پروژه‌ها (به عنوان مثال، تراز‌های افقی / عمودی، طراحی روسازی، و غیره) در این دسته بندی گنجانده نشده است.
عملیات/ ساخت و ساز: این پروژه‌ها دارای ویژگی‌های مشابه زیادی با پروژه‌های طراحی دارند، اما برای تعیین بهترین رویکرد برای بهینه سازی یا ارزیابی سیستم‌های موجود انجام شده‌اند.
جدول (۳-۲). معیار های انتخاب دسته ابزار آنالیز ترافیک[۲۰]

SPE

Special Sub Entity

SPO

Sport Sub Entity

STAT

state Sub Entity

SVM

Support Vector Machine

TLT

Title Sub Entity

USP

Underspecified referential Entity class

WAT

Water body Sub Entity

WHO

WH_Question Words and specific mention type

فصل اول
۱-۱.مقدمه و بیان مسئله
امروزه رایانه در تمام لایه‏های زندگی بشر نفوذ کرده است. بطوریکه استفاده از فناوری رایانه در حوزه زبان‏شناسی، بیش از پیش احساس می‏شود. «پردازش زبان طبیعی^[۱]»شاخه‏ای از علم «هوش مصنوعی^[۲]» است که به ماشینی کردن فرایند زبان شناسی سنتی می‏پردازد. به این ترتیب با بهره گرفتن از رایانه می‏توان «زبان گفتاری ونوشتاری» را پردازش نمود، به طوریکه رایانه‏ها نیز قادر باشند زبان انسان را درک کرده و بتوانند از زبان طبیعی به عنوان ورودی وخروجی استفاده کند. به این ترتیب یک رایانه، درهنگام دریافت ورودی، نیاز به «درک» و درهنگام ارسال خروجی، نیاز به «تولید» زبان طبیعی دارد. ]۸۱[
در زمینه پردازش زبان طبیعی پژوهش‏هایی مانند طبقه‏بندی متون^[۳]، برچسب‏گذاری ادات سخن^[۴]، تعیین و ابهام‏زدایی از معانی واژگان^[۵] و… انجام شده است که تنها بر روی یک حوزه خاص تمرکز داشته‏اند و در نتیجه راه حل‏هایی جزئی در راستای اهداف کلی پردازش زبان طبیعی محسوب می‏‏‏شوند. تمامی این حوزه‏های جزئی باید حل شوند تا در نهایت رایانه بتواند همانند انسان واژگان و جملات را پردازش کرده و یا آنها را بسازد.
وظایف زبان طبیعی را می‏توان به ریز کاربردها^[۶] و کلان کاربردها^[۷] افراز نمود. به طور کلی تا کنون تحقیقات انجام شده بیشتر بر روی پردازش‏هایی در سطح واژه و یا جمله (مانند برچسب گذاری ادات سخن، ابهام زدائی از مفهوم واژگان، شناسایی موجودیت‏های نامدار^[۸] و … ) و یا در سطح کل متن (تشخیص هرزنامه^[۹]، رده بندی متون و…) متمرکز شده اند؛ برخی از کاربرد‏ها نیز مانند استخراج اطلاعات^[۱۰]، تشخیص مرجع مشترک^[۱۱] و ماشین ترجمه^[۱۲] در سطح بینابین قرار گرفته‏اند. ]۲۷[بدیهی است که در توسعه یک کاربرد سطح بالاتر همانند تعیین ویژگی‏های معنایی متون، انواع متفاوتی از ویژگی‏های سطح پایین‏تر (مانند ویژگی‏های لغوی^[۱۳] و نحوی^[۱۴]) نیز لازم است، اما به لطف سیستم‏های جدید که تا حد زیادی به روش‏های آماری یادگیری ماشین بستگی دارند، دیگر در آنها، به تمامی‏‏‏ ویژگی‏های سطح پایین‏تر نیازی نیست. علت اینکه روش‏های یادگیری ماشین توانسته‏اند با وجود سادگی، به موفقیت قابل توجهی دست یابند این است که اطلاعات آماری پایه، دانشی را فراهم می‏آورد که برای بسیاری از کاربرد‏ها کافی بوده و می‏‏‏‏تواند به کارائی قابل توجهی منجر شود. با این وجود، باید توجه داشت که روش‏های آماری محدود است و هرگز نمی‏توانند درک کاملی از محتوای معانی یک متن را فراهم آورند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از طرفی دیگر، با فراهم شدن اطلاعات و قدرت محاسباتی بیشتر، سیستم‏‏هایی که واژگان و جملات درست را از غلط تشخیص می‏دهند، به طور گسترده‏ای در حال توسعه هستند. به عنوان مثال، در زبان انگلیسی برچسب گذاری ادات سخن به صحتی برابر با ۹۸%، شیوه‏های تجزیه کردن^[۱۵] به صحتی برابر با ۹۰%، و شناسایی موجودیت‏های نامدار به صحت ۹۱% رسیده اند. [۷۸,۵۵,۳۸[.
بسیاری از پژوهشگران معتقدند که استخراج اطلاعات به عنوان یکی از مهمترین کاربردهای پردازش زبان طبیعی محسوب می‏شود، که مجموعه‏ای از تکنیک‏های رده‏بندی^[۱۶]، خوشه‏بندی^[۱۷] و قوانین وابستگی^[۱۸] است و خروجی استخراج اطلاعات شامل، شناسایی موجودیت‏ها^[۱۹] ، تعیین نوع وگروه آنها، طبقه بندی ارتباط میان موجودیت‏ها و همچنین استخراج رویدادهایی که در آن مشارکت دارند، می‏باشد.[۷۱[ در نهایت می‏توان گفت که خلاصه سازی، بازیابی اطلاعات^[۲۰]، داده‏کاوی^[۲۱]، پرسش و پاسخ^[۲۲] و درک زبان^[۲۳] از جمله کاربردهای این سیستم هستند.
تمرکز اصلی این پژوهش بررسی فرایند تشخیص مرجع مشترک به عنوان یکی از فرآیندهای مهم استخراج اطلاعات است؛ در تشخیص مرجع مشترک تمام عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به یک موجودیت واحد در دنیای واقعی اشاره دارند، تعیین می‏گردند. هدف نهایی این پایان‏ نامه شناسایی اشاره‏های هم مرجع شامل ضمیر و اسم اشاره در متون پارسی می‏باشد. برای تحقق این هدف نیاز به انجام پیش پردازش‏هایی بر روی متون خام می‏باشد تا داده‏های مورد نیاز برای ورود به فرایند تحلیل مرجع مشترک فراهم شوند. فرض ما بر این است که خروجی حاصل از فرایند کشف اشاره^[۲۴] به عنوان یک پیش پردازش می‏تواند در کنار سایر پیمانه‏های پیش پردازشی مانند تجزیه‏گر، شناسایی موجودیت‏های نامدار و… بر بهبود عملکرد تحلیل مرجع مشترک موثر واقع شود. [۲۳،۳۸،۵۳،۸۳]
به هر ترتیب شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ هم‏مرجع از مهمترین زیر وظایف استخراج اطلاعات می‏باشند که بهبود عملکرد آن موجب بهبود عملکرد کلی سیستم استخراج اطلاعات و سایر سیستم‏های مرتبط با آن خواهد شد.
واحد مورد بررسی در حوزه تشخیص مرجع مشترک، متن می باشد که پس از اجرای ماژول‏هایی متفاوت، متن مورد نظر به عبارت های اسمی یا به عبارت بهتر به اشاره تبدیل می‏شود. روش‏های موجود در این حوزه، به دو دسته روش‏های زبان‏شناسی^[۲۵] و روش‏های یادگیری ماشین^[۲۶] تقسیم می‏‏‏شوند. [۷۶[ در روش اول، ابتدا به ازای هر عبارت اسمی‏‏، مراجع کاندیدا تعیین می‏‏‏شود و سپس با به کارگیری مجموعه‏ای از قواعد زبان‏شناسی، برخی از کاندیداها حذف شده و کاندیداهای باقیمانده نیز امتیازدهی می‏‏‏شوند و در‏نهایت کاندیدایی به عنوان مرجع برگزیده می‏‏‏شود که بیشترین امتیاز را کسب کرده باشد. مسئله اصلی در این روش این است که کسب اطلاعات زبان‏شناسی مورد نیاز، فرآیندی زمان‏بر، پرهزینه و پر خطاست. البته با پیدایش پیکره‏های^[۲۷] زبان‏شناسی و موفقیت روش‏های یادگیری ماشین در سایر حوزه‏ها، روش‏های زبان‏شناسی جای خود را به روش‏های یادگیری ماشین دادند. در یادگیری ماشین، به محاسبات زبان‏شناسی پیچیده و سطح بالای روش‏های زبان‏شناسی نیاز نیست به طوریکه با بهره گرفتن از دانش اندکی در زمینه زبان‏شناسی نیز می‏توان به نتایج خوب و قابل توجهی دست یافت.
از سوی دیگر، امروزه اغلب پژوهشگران فرایند تشخیص مرجع مشترک را به دو مرحله تقسیم می‏‏‏ کنند. (۱) کشف و شناسایی اشاره؛ برای شناسایی عبارت‏های اسمی‏‏‏ که به موجودیت^[۲۸] ها در دنیای واقعی اشاره دارند، (۲) شناسائی اشاره‏هایی که به یک مرجع واحد اشاره دارند. به این ترتیب در مرحله اول، اکثر عبارت‏های اسمی‏‏‏ تحت عنوان اشاره^[۲۹] و در قالب چهار گروه اصلی ضمایر^[۳۰]، اسامی‏‏‏ خاص^[۳۱]، اسامی‏‏‏ عام^[۳۲] و غیر اشاره‏ها^[۳۳] قرار می‏گیرند،[۸،۹۱۰،۱۶،۴۸،۵۳،۷۲] سپس این فرایند مشخص می‏‏‏‌کند که هر اشاره به کدام موجودیت در دنیای واقعی اختصاص دار[۲۶]می‏‏‏توان گفت که فرایند کشف اشاره، توسعه یافته‏ی فرایند شناسایی موجودیت‏های نامدار می‏باشد که علاوه بر شناسایی اسامی‏‏‏ خاص، به شناسایی اسامی‏‏‏ عام و ضمایر نیز می‏پردازد. [،۲۳،۷۲،۸۱،۱۱۳،۱۱۴]از آنجائیکه بررسی فرایند‏های شناسایی اشاره و تحلیل مرجع مشترک به طور همزمان خارج از حوزه‏ی این پایان‏ نامه است، ما عبارت‏های اسمی‏‏‏ را در قالب انواع اشاره‏های گفته شده در پیکره‏ای تحت عنوان لوتوس برچسب‏گذاری می‏نمائیم و نتیجه‏ی آن را برای تحلیل مرجع مشترک به کار خواهیم برد.
چارچوب کلی این پایان‏ نامه به این صورت می‏باشد: در بخش دوم این فصل گذری کوتاه بر انواع روابط میان دو عبارت اسمی‏‏‏ و به خصوص ارتباط‏های هم‏مرجعی خواهیم داشت. سپس در بخش اول فصل دوم، روش‏های ارائه شده برای تشخیص مرجع مشترک را مورد بررسی و مطالعه قرار می‏دهیم و در بخش دوم آن، به نحوه ایجاد پیکره‏ای مناسب برای کشف اشاره و تحلیل مرجع مشترک خواهیم پرداخت. در فصل سوم، به الگوریتم‏های مناسب برای این پایان‏ نامه را معرفی می نمائیم. سیستم پیشهنادی برای شناسایی اشاره‏های ارجاع شده در فصل چهارم معرفی خواهد شد و همچنین در این فصل الگوریتم‏های یادشده را مورد ارزیابی قرار می‏دهیم. در نهایت در فصل پنجم نیز به نتیجه گیری و پیشنهاد کارهای آتی در ادامه‏ی این پژوهش خواهیم پرداخت.
۱-۲.بررسی ارتباط هم‏مرجعی
یکی از ‏ویژگی‏های خاص گفتمان این است که می‏توان در یک متن آزادانه در مورد یک یا چند موجودیت صحبت کرد و برای اشاره به هر موجودیت از انواع مختلف عبارت‏ها مانند ضمیر (او)، اسم عام (دانشمند)، اسم خاص (لطفعلی عسگر زاده) و یا یک عبارت اسمی‏(بنیان‏گذار منطق فازی) بهره برد تا به این ترتیب از تکرار عبارت‏ها کاسته و شیوایی مطلب نیز افزایش یابد. همین ویژگی موجب می‏شود که زنجیره‏ها‏ی بالقوه‏ای از تمام عبارت‏های اسمی‏که به یک موجودیت واحد در متن ارجاع دارند، ایجاد گردد. (مانند: او، دانشمند، لطفعلی عسگر زاده، بنیان‏گذار منطق فازی که به شخص پرفسور زاده اشاره دارند).
یکی از اهداف مهم استخراج اطلاعات، شناسایی این زنجیره‏ها در متن است که در فرایند تحلیل مرجع‏مشترک انجام می‏پذیرد. برای شروع، مثال ۱ را در نظر بگیرید^[۳۴]:
مثال۱: (سیستم آبیاری گلاب) _۱Ant, در روز سه شنبه رونمایی شد. (این سیستم)_۱Ana, محصول اندیشه‏ی (دکتر سارا شکری)_۲Ant, است. (او) _Ana,2، ( یک پژوهشگر)_Ana در (شرکت آبیاری لاله)_۳ است.
اگر فرض کنیم که پیمانه‏های نشانه‏گذاری تا کشف اشاره به عنوان پیش پردازش‏هایی بر روی متن اجرا شوند، با اجرای این پیمانه‏ها، انواع عبارت‏های اسمی‏موجود در متن (سیستم آبیاری، این سیستم، دکتر سارا شکری، او، یک پژوهشگر و شرکت آبیاری لاله) تعیین و نشانه‏گذاری می‏شوند. سپس با اجرای پیمانه تشخیص مرجع‏مشترک، ارتباطات میان این عبارت‏ها و اطلاعات نهفته در مورد موجودیت‏های شرکت کننده در متن آشکار می‏شود. به عنوان نمونه، می‏دانیم «او» و «سارا شکری» (با اندیسِ۲) به یک فرد مشخص و همچنین «سیستم آبیاری گلاب» و «این سیستم» (با اندیسِ۱) نیز به یک سیستم مشخص اشاره می‏کنند.
استفاده از اصطلاح موجودیت در تحلیل مرجع‏مشترک، این سؤال را مطرح می‏کند که چه چیزهایی موجودیت محسوب می‏شوند؟ تاکنون گروه‏بندی‏های متعددی برای انواع موجودیت‏ها ارائه شده است، به عنوان نمونه^[۳۵]ACE، یک تقسیم بندی هفت موجودیتی برای انواع موجودیت‏ها (شخص، سازمان، مکان، سیاسی، تسهیلات، سلاح و خودرو) و تعداد زیادی زیرگروه (به عنوان مثال شخص: فرد، گروه) و کلاس برای هر موجودیت پیشنهاد کرده است و[۶۴] که اغلب پژوهشگران همه این موجودیت‏ها و یا گاهی اوقات برخی از آن‏ها را مورد مطالعه و بررسی قرار می‏دهند.
یکی از ‏ویژگی‏های تحلیل مرجع‏مشترک این است که علاوه بر انواع موجودیت‏های رایج، می‏توانیم در حوزه‏ها‏ی متفاوت از تعاریف پیش فرض خود نیز برای موجودیت‏ها نیز استفاده نماییم. همین ویژگی موجب شده است تا برخی از پژوهشگران مانند[۹۷] به تحلیل مرجع‏مشترک در متون پزشکی پرداخته و بررسی موجودیت‏هایی مانند انواع دارو، بیماری، ژن وغیره را هدف پژوهش خود قرار دهند.
با توجه به آنچه تا‏کنون گفته شد، انتظار می‏رود که با بررسی مراجع مشترک در مثال ۱، عبارت «یک پژوهشگر» نیز به همراه «او» و «سارا شکری» در یک زنجیره واحد قرار گیرد، اما خروجی پیمانه تحلیل مرجع‏مشترک چنین نیست. هر چند از نظر ما این ارتباط کاملاً بدیهی است اما واقعیت این است که عبارت «یک پژوهشگر» به عنوان ارجاع به موجودیت شخص (در مثال ۱: سارا شکری) که در دنیای واقعی زندگی می‏کند در نظر گرفته نمی‏شود، چون منظور از «یک پژوهشگر» می‏تواند هر شخص دیگری نیز باشد. در این حالت فرایند دیگری تحت عنوان تحلیل پیشایند می‏تواند ارتباط میان «یک پژوهشگر» و «سارا شکری» را تشخیص دهد.
همان طور که مشاهده شد، تحلیل مرجع‏مشترک و تحلیل پیشایند دو مفهوم نزدیک به هم می‏باشند به طوری که عموماً به موازات تحلیل مرجع‏مشترک، با تحلیل پیشایند روبرو می‏شویم و حتی برخی به اشتباه این دو عبارت را معادل یکدیگر می‏پندارند. با وجود اینکه این دو پیمانه از بسیاری از جهات با یکدیگر مشابه هستند، اما از جهاتی نیز با یکدیگر تفاوت دارند، و عدم توجه به این مسئله موجب سردرگمی‏و ایجاد ابهام در تحلیل متن می‏گردد.در این بخش، هدف ما بررسی هرکدام از این فرایند‏ها‏ و مطالعه برخی از شباهت‏ها‏ و تفاوت‏ها‏ی میان این دو فرایند می‏باشد.
۱-۲-۱.هم‏مرجع در مقابل پیشایند
برای اینکه بخواهیم یک سیستم تحلیل مرجع‏مشترک و یا یک سیستم تحلیل پیشایند را انتخاب کنیم لازم است ابتدا دو پدیده زبان‏شناسی پیشایند^[۳۶] و هم‏مرجع^[۳۷] را به خوبی بشناسیم. شباهت‏ها و تفاوت‏های میان آن‏ها را درک کنیم. همان طور که پیش‏تر نیز اشاره شد، اغلب دو عبارت پیشایند و هم‏مرجع را به عنوان دو عبارت نزدیک یا گاهاً مترادف می‏شناسند به طوری که در بسیاری از پژوهش‏ها این دو اصطلاح را به جای هم استفاده می‏کنند[۵۹،۸۵،۹۰]

برای جابجایی فاز در نواحی نزدیک انرژی رابطه زیر را داریم

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

(۲-۱۴)
که در آن یک مقدار ثابت است و در ازرابطه زیر بدست می آید
(۲-۱۵) .
یک رابطه بسیار کاربردی بین جابجایی فاز در انرژی صفر و تعداد حالات مقید بصورت
(۲-۱۶)
می باشد که درآن تعداد حالت­های مقید برای معادله شرودینگر کاهش یافته شعاعی به ازای رابطه می­باشد[۱۵]
(۲-۱۷)

۲-۲ روش تابع گرین

در بررسی چگالی تراز تک ذره­ای روش تابع گرین نیز یکی از روش­های پرکاربرد می­باشد. در این روش برای بررسی سیستمی بصورت یک جعبه کروی بزرگ با شعاع بطوریکه در آن پیوستگی مجزا شده است، در نظر گرفته می­ شود. بنابراین تابع گرین تک­ذره­ای که به هامیلتونی وابسته است توسط رابطه زیر معرفی می­ شود
(۲-۱۸)
که تابع گرین با نمایشی بصورت زیر معرفی می­گردد
(۲-۱۹)
در این رابطه ها حالت­های تک ذره­ای مقید متناظر با ویژه انرژی­های می­باشند. همچنین تعریف مشابهی برای بصورت وابسته به هامیلتونی ارائه می­ شود. با در نظر گرفتن بخش موهومی و و جداکردن اجزا زاویه­ای آنها، چگالی تراز تک ذره­ای باتوجه به معادله (۲-۴) از رابطه زیر بدست می ­آید
(۲-۲۰)
توابع گرین و معرفی شده در معادله بالا بصورت زیر تعریف می­شوند
(۲-۲۱)
در این رابطه و به ترتیب دارای مقادیر کوچکتر و بزرگتر از و می­باشند. توابع و به ترتیب جوابهای منظم و نامنظم برای معادله شعاعی (۲-۱۷) می­باشند که به هامیلتونی وابسته­اند و مساوی است.
تابع گرین تک ذره­ای برای ذرات آزاد بدون اسپین در حالت خاص پتانسیل بصورت رابطه زیر بدست می ­آید
(۲-۲۲)
که در آن است.
در نتیجه با توجه به معادلات (۲-۲۲) و (۲-۲۴) چگالی تراز تک ذره­ای برای ذره آزاد بصورت زیر تعریف می­ شود[۱۶]
(۲-۲۳) .

۲-۳ روش هموار

نتایج حاصل از تصحیح لایه­ای روش استروتینسکای^[۱۲]، در مدل لایه­ای که به اصطلاح روش میکروسکوپیک-ماکروسکوپیک نامیده می­ شود، موجب شد که اصلاحاتی را در پیش ­بینی جرم هسته­ها و محاسبات مربوط به هسته های شکافت پذیر بتوان اعمال کرد. این مدل شامل ترکیبی از مدل­های قطره مایع و تصحیح لایه­ای است، در مدل قطره مایع انرژی به آرامی با تعداد نوکلئون­ها و تغییر می­ کند در صورتیکه در تصحیح لایه­ای این تغییرات به تندی صورت می­گیرد.
در این روش به صورت یک تقریب چند جمله­ای از درجه برای چگالی تراز واقعی درنظر گرفته شده است.
این تقریب در حوالی نقطه (که تراز فرمی واقعی را بیان می­ کند) در یک بازه­ی موثر با بهره گرفتن از تابع گوسی بکار گرفته می­ شود. به همین دلیل چند جمله­ای ذکر شده علاوه بر به و نیز مرتبط است. بهترین تقریب برای این مدل چند جمله­ای­های خطی هرمیت می­باشند که به صورت در محاسبات وارد می­ شود.
در نتیجه برای چگالی تراز تک ذره­ای متوسط در این روش رابطه زیر تعریف می­ شود
(۲-۲۴)
بنابراین بایستی بر حسب چند جمله ای طوری معرفی شود که انتگرال زیر را کمینه سازد
(۲-۲۵)
در مرجع [۲۰] این کمینه سازی از طریق برازش مجذور مربعی انجام شده است. این روش را که در فصل بعدی به تفصیل توصیف خواهیم نمود، براساس کمینه سازی روابط بالا نسبت به با بهره گرفتن از خاصیت اورتوگنالیتی چند جمله­ای­های هرمیت انجام می­گیرد.
(۲-۲۶)
در معادله (۲-۲۶) به صورت ثابت فرض می­ شود و چند جمله­ای تنها در نواحی مقدار چگالی تراز واقعی را ارضاء می­ کند. بنابراین برای رفع این مشکل لازم است به صورت یک متغیر درنظر گرفته شود.
از آنجا که ثابت در معادله (۲-۲۶) به وابسته است و کمییت تنها یک چند جمله­ای از نیست، واضح است که چگالی تراز در روش استروتینسکای یک چند جمله­ای واقعی نیست. در نتیجه با اعمال اصلاحات و جایگزینی با روابط زیر برای این روش بدست می ­آید
(۲-۲۷)
که در آن چند جمله­ای ترم تصحیح انحنا می­باشد و برای چگالی تراز تک ذره­ای در روش هموار رابطه زیر معرفی شده است
(۲-۲۸)
واضح است که وقتی به بینهایت افزایش یابد و یا به سمت صفر میل کند، نیز به سمت می­رود. این روش اگر چه خیلی مناسب است ولی ضعف­هایی هم دارد از جمله اینکه به نتایج حاصل از دو پارامتر پهنا و مرتبه وابسته است و با پیوستگی در پتانسیل­های واقعی مشکل دارد[۱۷].

۲-۴ روش نیمه کلاسیکی

یک سیستم فرمیونی بدون برهمکنش در نظر بگیرید که در دمای صفر قرار دارد بطوریکه فرمیون­ها در یک پتانسیل تک جسمی معین درحال حرکت باشند. برای توصیف بخش هموار انرژی از تابع پارش به صورت زیر استفاده می­ شود
(۲-۲۹)
ساده­ترین راه برای اعمال اثرات لایه­ای جایگزین کردن تابع پارش کلاسیکی به جای تابع پارش معرفی شده دررابطه (۲-۲۹) می­باشد که در آن هامیلتونی موجود در رابطه نیز با هامیلتونی کلاسیکی جایگزین می­گردد. این جابجایی به رابطه نیمه کلاسیکی منجر می­ شود که به رابطه توماس- فرمی نیز معروف است.
در روش نیمه کلاسیکی از یک روش بسطی برای تابع پارش باتوجه به نمای ثابت پلانک استفاده می­ شود که درآن جمله اول بسط به تابع پارش کلاسیکی مربوط می­ شود، جزئیات این روش را در مراجع [۱۸,۲۲] می­توان یافت. در این روش تا نمای چهارم در بسط استفاده می­ شود. در نهایت با بهره گرفتن از بسط نیمه کلاسیکی برای تابع پارش رابطه زیر بدست می ­آید
(۲-۳۰)
_.
چگالی تراز تک ذره­ای نیمه کلاسیکی بطور مستقیم از تابع پارش نیمه کلاسیکی با بهره گرفتن از لاپلاس معکوس محاسبه می­ شود
(۲-۳۱)
در نهایت رابطه زیر برای چگالی تراز تک ذره­ای در روش نیمه کلاسیکی حاصل می شود[۱۸]
(۲-۳۲)
که در آن تابع پله­ای می­باشد. برای توجیه خواص هسته­ای از طریق مدل لایه­ای ابتدا باید یک پتانسیل هسته­ای تعریف کنیم که با این مدل مطابقت داشته باشد و بتواند ترازهای انرژی و لایه ­ها را بطور دقیق مشخص کند. یکی از پتانسیل­های هسته­ای ابتدایی و متناسب با مدل لایه­ای پتانسیل چاه مربعی متناهی است که بصورت زیر تعریف می­ شود[۲۳]

مقدمه
۱-۱-مسأله تحقیق
در تعریف معرفت شناسی می توانیم بگوییم که بخشی از فلسفه است که در آن به بررسی حقیقت و ماهیت علم، محدودیت ها، شرایط، منابع و اعتبار شناخت پرداخته
می شود. موضوع معرفت همان معروف یا معلوم است و هدف از آن کشف حقیقت و رسیدن به شناخت یقینی یا برخی مقاصد عملی است. منظور از معرفت و شناخت در این جا معنایی عام و گسترده است که شامل همه شناخت های بشری اعم از حضوری و حصولی می شود. بدین سان هر آنچه واژه معرفت و شناخت بر آن اطلاق گردد، در مباحث معرفت شناسی جای می گیرد. قلمرو معرفت شناسی را می توان بنیادی ترین معارف انسانی معرفی کرد.
مبحث معرفت از همان آغاز فلسفه وجود داشته است. نخستین بحث صریح درباره آن ها را باید در آثار افلاطون (۳۴۷-۴۲۷ ق.م) جست؛ اما عمدتا در دوران جدید از قرن هفدهم به بعد بود که در نتیجه آثار دکارت (۱۵۹۶-۱۶۵۰) و لاک (۱۶۳۲-۱۷۰۴) همراه با ظهور علم جدید، معرفت شناسی جایگاهی کانونی در فلسفه پیدا کرد. (دانشور،۱۳۸۰: ۸)
فلاسفه اسلامی گرچه به طور مستقل از این زوایای معرفت سخن نگفته اند، ولی بسیاری از مباحث آن را به صورت پراکنده در فصول مختلف علم، منطق، فلسفه و عرفان مورد تحقیق قرار داده اند؛ اما معرفت شناسی بعنوان یک علم مستقل که دارای تالیفات ویژه و مستقلی باشد، از فراورده های روزگار ماست.
مولوی به عنوان یکی از بزرگترین عارفان اسلام، مباحث گران سنگی در مباحث علم و معرفت و حقیقت آن و بخصوص ابزار و منابع معرفت، در قالب های زیبایی چون شعر، داستان، حکایت و تمثیل دارد که جمع بندی و تجزیه و تحلیل آن از ارزش ویژه ای برخوردار است. بحث از معرفت شناسی مولوی، پژوهشی است در حکمت عرفانی مولوی در باب شناخت و مباحث پیرامون آن.
حوزه علم “معرفت شناسی” می تواند شامل تمام مباحث و مسائلی که از ابتدا در مورد علم یا شناخت مطرح بوده، تا مباحث و مسائل گسترده و بعضاً پراکنده جدید در این باب شود. بنابراین امروزه با توجه به گستره عظیم این علم، پرداختن به زوایای گوناگون آن و احصاء همه سر فصل ها و مسائل و بررسی آن ها در یکجا به خصوص در یک چنین نوشتاری ناممکن به نظر می رسد. پس کلیت عنوان تحقیق حاضر، به معنای گردآوری و بررسی مباحث و فروعات علم معرفت شناسی نیست؛ در عین حال به صورت جزئی نیز به بخشی از آن پرداخته نشده است. بلکه سعی بر این بوده است که مبنا یا مبانی و اصول اهم، کلی و فراگیر معرفت شناسی در بینش مولوی مشخص شود. چرا که برای بحث منطقی درباره مسائل مختلف یک علم، باید قبلا پایه ها و مبانی آن علم روشن شده باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سعی و کوشش تحقیقی این نوشته بیش از همه بر یافتن چگونگی روند پیشرفت مباحث به صورت گام به گام، منطقی و بدون پیش فرضِ اثبات نشده، بوده است. لذا نظم در اولویت بندی فصل ها و تلاش برای منسجم کردن منطقی مباحث به گونه ای که منطبق بر دیدگاه عارفانه مولوی باشد، ستون اصلی نوشتار حاضر است و از آنجا که هدف، جمع آوری ابیات و نوشته های مولوی حول ابواب مختلف معرفت شناسی نبوده است، به ذکر چند مصداق برای هر بخش اکتفا شده است.
درابتدا مروری کلی بر تاریخ مکتوب معرفت شناسی پیش رو قرار دارد، در اینجا قصد تطبیق، مقایسه و درگیر کردن نگرش های مختلف موجود را به صورت مستقیم با دیدگاه های مولوی نداشته ام، اما در عین حال برای نشان دادن جایگاه، ارزش و استحکام بینش جلال الدین، لاجرم نیاز به دانستن مسیر کلی طی شده تا به امروز و طرح مسائل و چالش های اصلی این علم است. بنابراین به خاطر اهمیتی که این بخش در نمایاندن اندیشه مولوی و ظرفیت والای آن دارد، بخش نه چندان کوتاهی به آن اختصاص یافته است. فصل بعد، از اثبات خودِ علم و معرفت و رد شکاکیت آغاز شده است، سپس همراه با مبنای اولیه ای که شکاکیت را رد و ابطال می کند، علم و معرفت آغاز شده و بر اساس همین آغاز و بنیاد، فصل های بعدی در مبحث معرفت شکل می گیرد و ادامه می یابد. اهمیت وجود مبنا و پایه در علم به نحوی است که کل مباحث بعدی - شناخت نفس و شناخت عالَم، انواع و ابزار معرفت و … - در زیر سایه همان مبنا و به عبارت دیگر به صورت مبناگروانه، نظام و سامان می یابد. بخش آخر نیز به موانع معرفت اختصاص یافته است.
۱-۲- اهمیت و ضرورت تحقیق
معرفت شناسی از مباحث بسیار مهم امروز و از مهمترین رشته های فلسفی در قرن بیستم است که رشد آن از دیگر رشته های فلسفی بیشتر بوده است. این علم، تاثیرات عمیق و شگرفی در دیگر رشته ها داشته است و مبنای علوم انسانی و در نتیجه سبب شکل گیری علوم، فرهنگ و ارزش های نوینی شده است و این روند تا امروز ادامه دارد. می توان گفت هیچ سخنی نیست که نهایتا ریشه در معرفت شناسی نداشته باشد. لذا تحقیق در این زمینه حائز اهمیت است.
از سوی دیگر میراث فکری اندیشمندان گذشته در باب مسائل معرفت شناختی میراثی ارزشمند و قابل توجه و ارائه می باشد که لازم است به آن توجه کنیم و لااقل آن را نقطه آغاز کار خود قرار دهیم. یک نمونه از آن، آثار جلال الدین رومی است که مسائل پیرامون معرفت و شناخت به عنوان یکی از مباحث کلیدی بخصوص در مثنوی مطرح است. لذا با شناخت و درگیر کردن اندیشه های مولوی با مسائلی که در حوزه معرفت شناسی مطرح می شود،
می توان امکان و استعدادهای موجود در اندیشه مولوی را در این زمینه به فعلیت رساند.
و اما آنچه در اینجا مورد اهمیت واقع شده، انسجام عناوین بحث و ترتیب منطقی مباحث است. بنابراین در اینجا بجای بیان مسائل و موضوعات مختلف معرفت شناسی و بررسی آن ها از دید مولوی، همّ اصلی کار بر این قرار گرفته است که سیر آغاز تا انجامِ مشخص، هماهنگ، معقول و عارفانه وی در نگاهش به مساله معرفت تبیین شود. درعین حال ذکر عناوین بیشتر و بررسی آن ها و نیز جمع آوری همه ابیات و نوشته های مولوی در این باب در مرحله بعد،
می تواند به تکمیل این تحقیق کمک کند.
۱-۳-اهداف تحقیق
بررسی و تبیین ابعاد معرفت شناسی و مبانی آن
استخراج، طبقه بندی و شرح، تحلیل آراء معرفت شناختی مولوی
۱-۴-مروری بر تحقیقات پیشین
مباحث مربوط به معرفت شناسی مولوی در شروح و تفاسیر مختلفی که از آثار او بخصوص مثنوی معنوی به عمل آمده است، به طور پراکنده مطرح شده است. از جمله شرح هایی که بر مثنوی نگاشته شده است، شرح علامه جعفری، ملا هادی سبزواری و بدیع الزمان فروزانفر را می توان نام برد.
دیگر آثار مربوطه:
فقیه، نظام الدین (۱۳۷۹). علم در دیوان مثنوی مولوی. شیراز: نوید شیراز.
جعفری، محمدتقی (۱۳۷۸). عقل در مثنوی. انتشارات کرامت.
کریمی لاریمی، رضا (۱۳۸۵). بررسی علم در مثنوی معنوی مولانا. دانشگاه پیام نور، واحد ساری.
فرخ پور، قاسم (۱۳۸۵). عقل در مثنوی مولانا. دانشگاه مازندران.
همچنین منابع، آثار و تحقیقاتی که به طور کلی پیرامون معرفت شناسی عرفا و مبانی آن انجام شده است، می تواند پیش زمینه و راه گشایی برای شناخت مبانی معرفتی مولوی باشد.
۱-۵-روش تحقیق
روش تحقیق کتابخانه ای است. سپس از روش توصیفی – تحلیلی برای بررسی آراء مولوی استفاده می شود. با مطالعه آثار مولوی و شروح و تفاسیر مختلف بر آثار مولوی و دیگر منابع مربوطه به هدف تحقیق راه می یابیم.
۱-۶-سؤالات تحقیق
با توجه به بینش مولوی :

1. 1. آیا حصول معرفت امکان پذیر است؟

1. 1. آیا معارف و شناخت ها دارای پایه و بنیاد یقینی و خطا ناپذیر است؟ و اگر هست آن بنیاد چیست؟

1. 1. در فرض پاسخ مثبت به سوال قبل، شناخت های انسان چگونه بر پایه های یقینی بنا می شوند؟

1. 1. انواع شناخت و حدود و اعتبار آن ها تا کجاست؟

1. 1. موانع شناخت صحیح کدامند؟

۱-۷-فرضیات تحقیق
مولوی با رد سوفیسم و شکاکیت، معرفت را قابل حصول می داند؛ در عین حال معتقد است که آدمی نمی تواند حقیقت مطلق را درک کنند.
مولوی همچون فلاسفه اسلامی، در نظریه معرفت شناسی خود مبناگراست.
شناخت، اقسام گوناگون دارد: شناخت حسی، خیالی، عقلی (نظری و عملی)، شهودی و وحیانی که متناسب با ابزارهای مختلفی چون حواس پنج گانه، عقل و قلب حاصل می شود و هر یک با سطحی از واقعیت مواجه و در طول هم اند.
مولوی تمام مراتب شناخت را در حیطه خود معتبر می داند. آنچه را حواس از جهان خارج ادراک می کنند تنها به طور نسبی قابل پذیرفتن می داند و ادعای مطلق گرایانه حس را بی اعتبار می شمارد. عقل (نظری) جایگاه برتری نسبت به حس و خیال دارد و با قوانین و اصول کلی سروکار دارد؛ اما حقایق عالم محدود به دریافت های این نوع از معرفت نیست. شهود نیز یکی از منابع اولیه معرفت به حساب می آید که مرتبه بالاتری دارد. وحی بالاترین مرتبه ادراک است که مفید شناختی قطعی است.
عقل و وحی، هم به عنوان منبع معرفت، هم به عنوان معیار و هم منبع ارزش شناخت لحاظ می شوند؛ که نقش توجیه را در معرفت ایفا می کنند.
موانع معرفت دوگونه است: موانع نظری مانند انکار برخی از منابع شناخت و محدود کردن منابع و ابزار معرفت به نوع خاصی از آن. همچنین امور عملی مانند عدم تزکیه و تقوا، محبت دنیا و گناه که باعث تاریکی دل و روح می شود.
فصل دوم
مروری بر تاریخ معرفت شناسی
مقدمه
معرفت شناسی که نظریه معرفت نیز نامیده می شود، یکی از شاخه های فلسفه است که به زعم بسیاری از فلاسفه مقدم بر هستی شناسی و دیگر شاخه های فلسفه است؛ زیرا فلاسفه در پی آنند که چیزی را بدانند؛ اما خود “دانستن” چیست؟ مرزهای آن کجاست؟ انواع شناخت و ابزار آن چیست؟ … این گونه پرسش ها بر هر دانستن فلسفی مقدم اند.
۲-۱- منکران شناخت(شکاکان) و شناخت شناسان
معرفت شناسی، تاریخی به اندازه تاریخ آفرینش انسان و تفکر او دارد؛ چراکه هر شناختی که انسان به دست آورد، لاجرم در پس آن نظریه ای از معرفت قرار دارد؛ حتی اگر خود فرد بدان نپردازد. اختلاف عقاید و برداشت ها و شناخت ها از جهان نیز گواهی می دهد که صاحبان آن ها هر یک شناخت خود را به گونه ای متفاوت یافته اند؛ لذا نمی توان تاریخ دقیق برای آن ترسیم کرد. بی شک در هر دوره ای متفکرانی بزرگ وجود داشته اند که به دنبال شناخت و حقیقت هستی بوده اند و آراء مختلف وجود داشته که در تضارب با یکدیگر بوده اند.
اساس و بنیاد مسأله معرفت، واقعیت و حقیقت است و معرفت شناسی در واقع همان شناخت واقعیت و حقیقت است و اگر کسی واقعیتی را در عالم نپذیرد، پس شناختی را هم نپذیرفته است و از قلمرو بحث معرفت شناسی خارج می شود؛ اگرچه که خودِ این ادعای نپذیرفتن از طرف منکر معرفت، ناقض ادعایش است که در مباحث بعدی بدان پرداخته خواهد شد.
بنابراین ما نیز در ابتدا همین “واقعیت” را مبنای اولین تقسیم بندی در مکاتب معرفت شناسی قرار می دهیم:

1. 1. شک گرایان: مکتب هایی که امکان دستیابی به معرفت یقینی را انکار می کنند. شک گرایان خود به چند دسته تقسیم می شوند:

۱-۱- گروهی هستند که وجود هر گونه واقعیتی در عالم را مورد تردید قرار داده اند و در نتیجه دستیابی به هر گونه معرفتی را مورد تردید یا انکار دانسته اند. این افراطی ترین ادعایی است که شک گرایان دارند.
۱-۲- گروهی که تنها واقعیت را خود و فهم خود دانسته و ورای خود را مورد تردید یا انکار قرار داده اند.

همچنین نام شیراز همراه بخش اردشیر خوره دوره ساسانی به مرکزیت فیروزآباد ذکر شده است و شیراز جزئی از آن بوده‌است. اردشیر خوره یکی از پنج بخشی بوده است که استان فارس ساسانیان را تشکیل می‌داده‌است. این اطلاعات در مهرهای ساسانی مربوط به اواخر ساسانی و اوایل دوران اسلامی کشف شده در محل قصر ابونصر در شرق محل کنونی شهر شیراز بدست آمده است و لیمبرت چنین پیشنهاد می کند که استحکامات موجود در محل قصر ابونصر همان قلعه تیرازیس یا شیرازیس یاد شده در لوح‌های عیلامی پارسه است و بعدها پس از آنکه شهر فعلی شیراز در نزدیک این قلعه بنیان نهاده شده، این شهر نام خود را از این قلعه در حوالی شهر به یادگار گرفته‌است.
باستان شناسان موزهی متروپولیتن نیویورک نیز با توجه به نتایج حفاری‌های خود در محل قصر ابونصر، این استحکامات و احتمالا روستاهای اطراف را به عنوان محل شیراز قبل از اسلام پیشنهاد می‌کنند. آنها گفته‌های بلخی در قرن ۱۲ نقل می‌کنند که می‌گوید: در محلی که شیراز کنونی وجود دارد منطقه‌ای بوده است با چند قلعه در میان دشتی باز. آنان در مورد داستان بنیان نهاده شدن شهر جدید شیراز و انتقال آن به محل جدید چنین نظر می‌دهند که انتقال یک شهر در بسیاری جاهای دیگر مانند نیشابور و قاهره نیز اتفاق افتاده‌است. در این حالت پس از تحولات یا تغییراتی سیاسی، شهر به محلی در نزدیکی شهر قدیم منتقل شده و شهر قدیمی رها گشته تا به شهری حاشیه‌ای یا تلی از خرابه تغییر پیدا کند (همان منبع) .
۳-۳-۶-۲ در اسطوره‌ها و روایات سنتی
طبق روایتی سنتی بنای شیراز توسط تهمورث، از پادشاهان پیشدادی صورت گرفته و با گذشت زمان این شهر رو به ویرانی گذاشت. همچنین طبق روایت سنتی دیگری در محل شهر شیراز شهری بنام فارس بوده‌است که برگرفته از نام فارس پسر ماسور، پسر شِم، پسر نوح می‌باشد.
۳-۳-۶-۳ فتح فارس توسط مسلمانان
استان فارس ساسانیان شامل استان فارس، یزد، حاشیه خلیج فارس و جزایر آن و بخشی از خوزستان کنونی بود، و طی حملات اعراب بین سالهای ۶۴۰- ۶۵۳ میلادی که از بصره سازماندهی می‌شد به تسخیر درآمد. در آن زمان در محل شیراز کنونی شهری نبود. اما قلعه‌هایی در حوالی شیراز کنونی وجود داشت که در سال ۶۴۱ میلادی به تسخیر اعراب درآمد. در طی این دوران اعراب حملات متعددی از محل این قلعه به استخر تدارک دیدند. استخر، پایتخت فارس تا سال ۶۵۳ میلادی مقاومت کرد. «شهر اصلی فارس، استخر، پیوندهایی نزدیک با سلسله ساسانی و دین زردشتی داشتند. حکمرانان عرب می‌خواستند که مرکزی رقیب و اسلامی در قلمرو تازه فتح شده خود درست کنند.» هنگامی که اعراب شهر شیراز را بنیان نهادند، شهر را بگونه‌ای بنیان گذاشتند که بزرگتر از اصفهان باشد.(وب سایت رسمی شهرداری شیراز) .
شهبازی می‌نویسد که به‌سبب قرار داشتن شیراز در محل تلاقی راه‌های منتهی به یزد، کرمان، خوزستان، اصفهان و خلیج فارس، شیراز به پایگاه (سپاه مسلمانان) در فارس و مقر دولت و کارگزاران ارشد نظامی و اداری تبدیل شد و برای دو قرن محل استقرار فرمانداران عرب فارس بود. هرچند تا دو قرن شیراز زیر سایه شهر رقیب، استخر بود. اما بتدریج با اسلام آوردن ایرانیان و انحطاط شهر استخر، اهمیت شهر استخر به شیراز منتقل شد. از این دوران اطلاعات کمی در دسترس است ولی مشخص است که تا قرن نهم میلادی شیراز دارای مسجد جامع نبوده‌است. یعنی تا زمانی که صفاریان< /a> شیراز را پایتخت حکومت خود قرار دادند. (همان منبع) .
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۳-۶-۴ آل بویه تا صفویان
در قرن چهارم و پنجم هجری قمری سلسلهء آل بویه فارس، شیراز را به پایتختی برگزیدند و مساجد، قصرها، کتابخانه و کانال آبرسانی از رودخانه کر در آن بنا نمودند. در این دوران شیراز به بزرگترین شهر استان فارس (شامل یزد و سواحل شمالی خلیج فارس) تبدیل شده بود. آل بویه پیرو شیعه ۱۲ امامی بودند و شیعه را تبلیغ نموده و مراسمی مانند محرم و عید غدیر را پاس می‌داشتند. با اینحال آل بویه سیاست مدارا و پذیرا بودن با سایر مذاهب مانند اهل سنت را در پیش داشتند. در زمان آنها غیر مسلمانان مانند زردشتی‌ها مجبور نبودند که علامت مشخص کننده به تن داشته باشند و یا در محله‌های خاصی زندگی کنند. در زمان آل بویه بازار شهر در هنگام جشن مهرگان و نوروز نورانی می‌شد و هنگامی که در سال ۳۶۹ هجری مصادف با ۹۸۰ میلادی مسلمانان شیراز بر علیه زردشتیان به اغتشاش پرداختند، عضدالدوله لشکری برای تنبیه اغتشاش‌کنندگان به شیراز فرستاد.
اتابکان فارس (سَلغُریان) از نیمه قرن ۶ هجری (۱۲ میلادی) بر شیراز مستولی شدند. در دورهی آنها شیراز شکوفا شد و بناهای متعددی نظیر مدرسه، بیمارستان، بازار اتابک ساخته شد. به تدبیر اتابکان در حمله چنگیز خان مغول، شیراز از تخریب و قتل عام در امان ماند چرا که حکمرانان سلغری، ابوبکر بن سعد به پرداخت مالیات به مغولان رضایت دادند. آخرین حکمران اتابک اَبِش بنت سعد بود که به همسری پسر هلاکوخان مغول درآمد. مهریه او بخشش خراج شیراز بود و بدین ترتیب اتابکان فارس در سال ۶۸۵ هجری (۱۲۸۷-۱۲۸۶ میلادی) منقرض شد. شیراز همچنین از قتل عام تیمور نیز در امان ماند زیرا شاه شجاع، فرماندار فارس تسلیم شد. در قرن سیزدهم میلادی، شیراز مرکزی پیشرو در علم و هنر بود. بخاطر تشویق حاکمان و وجود دانشمندان و هنرمند، این شهر توسط جغرافی‌دانان قدیمی دارالعلم نامیده می‌شد.(وب سایت رسمی تاریخچه شیراز) .
۳-۳-۶-۵ دوران صفویه تا دوران معاصر
شیراز به سال ۹۰۹ هجری (۱۵۰۳ میلادی) به دست صفویه افتاد. شاه اسماعیل در راه توسعه تشیع رهبران مذهبی اهل سنت شهر را از دم تیغ گذرانید. در این دوران بناهای متعددی در شیراز مانند مدرسه خان، قصری در محل «میدان» و حصاری بدور شهر ساخت. شهر شیراز در دوران صفویه دو گروه رقیب را در خود جای داده‌بود. حیدری‌ها که پیرو شیخ حیدر صفوی بودند و در شرق شرق سکنا داشتند و نعمتی‌ها که در غرب شیراز ساکن بودند و پیرو شاه نعمت الله ولی بودند. پس از حمله افغانها به ایران و سقوط صفویه در سال ۱۷۲۲ میلادی، سپاه افغان در سال ۱۷۲۳ روانه شیراز شد. شیراز بعد از نه ماه محاصره و تحمل قحطی تسلیم شد. گفته می‌شود طی این محاصره حدود ۱۰۰ هزار نفر از مردم شیراز هلاک شدند. نادرشاه توانست در سال ۱۷۲۹ شیراز را از دست افغان‌ها در آورد و خرابی‌های به بار آمده را ترمیم نماید. اما با شورش حکمرانان محلی در دوره افشاریان بر علیه نادر شاه، نادر شاه سپاهی را روانه شیراز کرد و شهر پس از چهار ماه محاصره سقوط کرد. پس از این حمله بسیاری از مردم شیراز از دم تیغ گذشتند و دو کله مناره در اطراف شهر برپا شد و باغ‌های اطراف شیراز نابود شد.
شکل ۳-۳ لطفعلی خان زند.
شکا ۳-۴ مجسمه کریم‌خان زند.
کریم خان زند شیراز را در سال ۱۱۸۰ هجری قمری (۷-۱۷۶۶ میلادی) به‌عنوان پایتخت سلطنت خود برگزید. در این دوران شیراز رونقی دوباره یافت و بر جمعیت آن افزوده‌شد. شیشه ساخت شیراز به تمام ایران صادر می‌شد و شراب شیراز که عمدتا توسط ارمنیان و یهودیان ساخته می‌شد از طریق خلیج فارس به بازار هند صادر می‌شد. در دوره کریم خان استادکاران و کارگران از سراسر ایران به شیراز
آورده شدند. گفته شده‌است که تنها ۱۲،۰۰۰ نفر در ساختن خندق جدید دور شهر شرکت داشتند. بدستور کریم خان بناهای متعددی مانند ارگ جدید شهر، بازار وکیل، دیوان‌خانه، توپخانه، یک مسجد باشکوه و چند هزار مسکن برای لرها و لکهایی که در سپاه کریم خان بودند بنا شد. در آن زمان شیراز یازده بخش داشت که پنج تای آنها بخش‌های حیدری، پنج تای آنها نعمتی و یک بخش متعلق به یهودیان بود.پس از کریم خان، جانشینان وی موفق به حفظ سلسله زندیه نشدند و پس از روی کار آمدن قاجارها، آقا محمد خان قاجار پایتخت را به تهران منتقل نمود. در دوره قاجاریه، سید علی محمد باب در سال ۱۲۶۱ هجری قمری (۱۸۴۵ میلادی ) در شهر شیراز شروع تبلیغ آیین خود نمود. او دستگیر و از شهر اخراج شد.
در اثر شیوع آنفولانزا در سال ۱۹۱۸ حدود ۱۰،۰۰۰ تن از مردم شیراز جان خود را از دست دادند. شیراز از دوران صنعتی شدن زمان رضا شاه که در شهرهای مختلف ایران رخ داد، چندان بهره‌ای نبرد. ولی پس از جنگ جهانی دوم شیراز پیشرفت زیادی داشت.  در سال ۱۳۵۳ شیراز از نظر بزرگی بعد از شهرهای صنعتی تبریز و اصفهان و شهر مذهبی مشهد قرار داشت. در سال‌های منتهی به انقلاب شیراز شاهد رشد خوبی بود. هر چند دیگر شیراز دیگر در سر شاهراه ترانزیت کالا از بنادر خلیج فارس به داخل ایران را داشت، چون نقش سنتی بندر بوشهر با ساخته شدن راه‌آهن سراسری به بنادر دیگری انتقال یافته بود. با اینحال مراکز آموزش عالی، پایگاه‌های نظامی و صنعت گردشگری رشد خوبی در این شهر داشت. (سازمان میراث فرهنگی وگردشری).
پس از انقلاب، احیا و مرمت آثار تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است که از مهم‌ترین کارهای انجام گرفته می‌توان به احیای ارگ کریم خان، مرمت و بازسازی آرامگاه خواجوی کرمانی و دروازه قرآن، حمام وکیل و حافظیه اشاره نمود.
۳-۳-۷ روز شیراز
شکل ۳-۵ پرواز بالن‌های هوای داغ در روز شیراز (۱۳۸۹ هجری خورشیدی)
با تصویب شورای شهر شیراز و تایید مجلس شورای اسلامی روز میانی بهار، ۱۵ اردیبهشت به نام روز شیراز نامگذاری شده است.به همین مناسبت، همه ساله برنامه‌های ویژه ای از طرف شهرداری شیراز در این روز برگزار می گردد. به عنوان مثال در سال ۱۳۸۹ هجری خورشیدی برای اولین بار در ایران ۱۲ بالون هوای داغ به طور هم‌زمان بر فراز آسمان شیراز به پرواز درآمدند. به مناسبت هفته شیراز بالن‌هایی از کشورهای مختلف اروپایی توسط بالن سواران حرفه‌ای با حضور شهروندان شیرازی در آسمان شیراز پرواز کردند. بالن‌ها از ۲ منطقه استادیوم ورزشی حافظیه و دانشگاه علوم پزشکی شیراز برخاسته و پس از پروازی تقریبا ۲ ساعته بر فراز شهر شیراز، در نقاط مختلف فرود آمدند.
۳-۳-۸ وضعیت طبیعی
شکل ۳-۶ بلوار چمران در شیراز
۳-۳-۹ موقعیت جغرافیایی
شهر شیراز، مرکز استان فارس به طول ۴۰ کیلومتر و عرضی متفاوت بین ۱۵ تا ۳۰ کیلومتر با مساحت ۱۲۶۸ کیلومتر مربع به شکل مستطیل و از لحاظ جغرافیایی در جنوب غربی ایران و در بخش مرکزی فارس قرار دارد.اطراف شیراز را رشته کوههای نسبتاً مرتفعی به شکل حصاری استوار، احاطه کرده‌اند که از لحاظ سوق الجیشی و حفظ شهر اهمیت ویژه‌ای دارند. این شهر از سمت غرب به کوه دراک، از سمت شمال به کوه‌های بمو، سبزپوشان، چهل‌مقام و باباکوهی (از رشته‌کوه‌های زاگرس) محدود شده‌است. مختصات جغرافیایی شیراز عبارتست از ۲۹ درجه و ۳۶ دقیقه شمالی و ۵۲ درجه و ۳۲ دقیقه و ارتفاع آن از سطح دریا بین ۱۴۸۰ تا ۱۶۷۰ متر در نقاط مختلف شهر متغیر است. رودخانه ی خشک شیراز رودخانه ی فصلی است که پس از عبور از شهر شیراز به سمت جنوب شرقی حوضه ی خود متمایل شده و به دریاچه مهارلو می‌ریزد.(وب سایت رسمی شهرداری شیراز) .
۳-۳-۱۰ آب و هوا
میانگین دما در تیرماه (گرم‌ترین ماه سال) ۳۰ درجه ی سانتی‌گراد، در دی‌ماه (سردترین ماه سال)، ۵ درجهء سانتی‌گراد، در فروردین‌ماه ۱۷ درجهء سانتی‌گراد و در مهرماه ۲۰ درجهء سانتی‌گراد می‌باشد و میانگین سالانه دما ۱۸ درجهء سانتی‌گراد است. میزان بارندگی سالیانه شهر شیراز ۳۳۷٫۸ میلی‌متر می‌باشد. (اداره اب وهواشناسی شیراز).
۳-۳-۱۱ وضعیت اجتماعی
۳-۳-۱۱-۱ زبان مردم
مردم شیراز زبان فارسی را با لهجه شیرازی تکلم می‌کنند. میان بانوان میزان آشنایی زنان خانه دار و در میان مردان، کسانی که کار آزاد دارند آشنایی بیشتری با این لهجه دارند. ظهور دو شاعر بزرگ فارسی نو، حافظ و سعدی، باعث تأثیر پذیری تمام جنبه‌های زندگی مردم شیراز از عصر مغول به بعد از آثار این شاعران شد. بگونه‌ای که باعث افول گویش پیشین مردمان این شهر و حکمفرما شدن فارسی نو در این شهر شد.
۳-۳-۱۱-۲ دین
شکل ۳-۷ یک یهودی در حال عبادت در شیراز
دین اکثر مردم شیراز اسلام می‌باشد. هر چند بیشتر یهودیان شیراز در طی نیم قرن دوم قرن بیستم به اسراییل و آمریکا مهاجرت کرده‌اند. این شهر هنوز پذیرای اقلیتی ۶۰۰۰ هزار نفری از یهودیان می‌باشد. بدلیل فعالیت‌های تبلیغاتی مسیحی در قرون نوزده و بیستم میلادی گروه‌های کوچکی از مسیحیان فرقه پروتستان مانند انگلیکن و پرسبی‌ترین در شیراز زندگی می‌کنند. در حال حاضر در شیراز دو کلیسای فعال وجود دارد که یکی متعلق به ارامنه و دیگری متعلق به کلیسای انگلیکن می‌باشد. (دانشگاه علوم پزشکی شیراز) .
۳-۳-۱۱-۳ فرهنگ
شهر شیراز به شهر شعر در ایران معروف است. از میان شاعر‌های بانویِ معروف ایران می‌توان از جهان‌ملک خاتون که در شیراز می‌زیسته نام برد. شیراز به شهر شعر، شراب، باغ و گل و بلبل معروف است. باغ در فرهنگ ایرانیان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و شیراز از قدیم به داشتن باغ‌های بسیار و زیبا مشهور بوده‌است. شیراز از دوران باستان باغ‌های انگور فراوانی داشته و همین باعث شهرت جهانی شراب شیراز در دنیا شده‌است. امروزه بیش‌تر باغ‌های این شهر در شمال غرب آن و در مناطق قصردشت، کشن، چمران و معالی‌آباد واقع شده‌اند. تعدادی از باغ‌های شیراز از لحاظ تاریخی بسیار حایز اهمیت هستند و به‌عنوان مراکز مهم گردشگری به‌شمار می‌آیند. از معروف‌ترین این باغ‌ها می‌توان به باغ ارم، باغ عفیف‌آباد، باغ دلگشا و باغ جهان‌نما اشاره نمود.
شهر شیراز در بین سالهای ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۷ محل برگزاری جشن هنر شیراز بود. این جشنواره در زمان خود بزرگترین رویداد فرهنگی در نوع خود در سطح جهان بود. این رویداد با هدف تشویق هنرهای سنتی ایران و بالا بردن استانداردهای فرهنگی ایران تشکیل شده‌بود. همچنین این رویداد محلی بود برای گرد آمدن بزرگترین هنرمندان سنتی و مدرن ایران و سراسر دنیا در رشته‌های مختلف هنری.(سازمان میراث فرهنگی و گردشگری) .
۳-۳-۱۱-۴ جمعیت
شکل ۳-۸ نمودار تغییرات جمعیت شیراز بین سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵
در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی انجام گرفت، شهر شیراز با ۱۷۰٬۶۵۹ نفر جمعیت ششمین شهر پرجمعیت ایران بود. در سرشماری سال ۱۳۵۵ خورشیدی این شهر با پیشی‌ گرفتن بر آبادان به پنجمین شهر پرجمعیت ایران تبدیل شد و تا سرشماری سال ۱۳۷۵ خورشیدی همین جایگاه را در اختیار داشت. در آخرین سرشماری انجام‌گرفته در سال ۱۳۸۵ خورشیدی، کرج با رشد سریع خود بر شیراز پیشی گرفت و شیراز دوباره ششمین شهر پرجمعیت ایران شد.
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵ خورشیدی، جمعیت شهر شیراز در این سال بالغ بر ۱٬۲۱۴٬۸۰۸ نفر بوده‌است که از این تعداد ۶۱۳٬۸۳۰ نفر مرد و ۶۰۰٬۹۷۸ نفر زن بوده‌اند. همچنین تعداد خانوارهای ساکن این شهر، ۳۱۵٬۷۲۵ خانوار بوده‌است.(وب سایت رسمی مرکز آمار ایران) .
۳-۳-۱۲جای‌های دیدنی
۳-۳-۱۲-۱ جاذبه‌های تاریخی
شکل ۳-۹ ارگ کریم‌خان
شکل ۳-۱۰ دروازه قرآن.
شیراز به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز گردشگری و توریستی ایران مطرح بوده و با جاذبه‌های تاریخی فراوان برای گردشگران داخلی و خارجی شناخته شده‌است. از جاذبه‌های تاریخی شهر شیراز می‌توان به آتشکده ی صمیکان، آرامگاه حافظ، آرامگاه خواجوی کرمانی، آرامگاه سعدی، ارگ کریم‌خان، باغ ارم، باغ تخت، باغ چهل‌تن، باغ دلگشا، باغ عفیف‌آباد، باغ نارنجستان قوام، باغ هفت‌تن، خانه صالحی، چاه مرتاض علی، حمام باغ نشاط، عمارت باغ ایلخانی، عمارت باغ نشاط، عمارت دیوانخانه، عمارت کلاه‌فرنگی باغ نظر، مسجد نصیرالملک، قصر ابونصر، قلعه ی کک‌ها، مدرسه ی آقاباباخان، مدرسه ی خان، موزه ی پارس، موزهء هفت‌تنان، نقش‌برجسته ی بهرام اشاره کرد.
در سال ۱۳۷۴ در پروژه بین الحرمین ۷ هکتار از بافت تاریخی شیراز که متشکل از ۸۷ خانه تاریخی، مسجد و مدرسه تاریخی بود تخریب شد. هم‌اکنون نیز تصمیم بر این است که تحت همان پروژه ۵۷ هکتار دیگر بدون در نظر گرفتن آثار و بناهای ارزشمند تاریخی تخریب و جایش را به پاساژهای تجاری بدهد. (وب سایت شهرداری شیراز) .
شکل ۳-۱۱ سراسرنمای شیراز در روز
شکل ۳-۱۲ سراسرنمای شیراز در شب
۳-۳-۱۲-۲ جاذبه‌های طبیعی
شکل ۳-۱۳ باغ ارم