توجه نموده‌اند دارای بینش و بصیرت قوی‌تر و قدرت فهم بیشتری در خصوص آیات قرآن شده و تفسیری روشن و جذّاب از قرآن ارائه داده‌اند از جمله ‌آنها می‌توان به علامه طباطبائی در تفسیر المیزان و سید قطب در فی ظلال القرآن و…. اشاره نمود. این بحث به مخاطب بینش و روشنی می‌بخشد و او را در شناخت نکته‌ها و ظرافت‌های تفسیری و دریافت گونه‌ای از اسرار قرآن، کارآمد می‌سازد، به گونه‌ای که در صورت دارا بودن مقدّمات و شرایط فهم قرآن، با اندکی تدبّر در هنگام خواندن قرآن، تصویری زیبا و هماهنگ از آیات، به دست خواهد آورد.
تفسیر سوره و مجموعه‌نگری به‌ایات آن، دریچه‌ای دیگر از تفسیر قرآن است که در پرتو آن، آثار ارزشمندی در زمینه تفسیر و علوم قرآن پدید آمده‌است. این نوع تفسیر و نیز تفسیر موضوعی، پیوندی استوار با بحث تناسب دارد^[۲۲۵]
اثبات معجزه بودن قرآن
برخی از مفسران معتقدند اعتقاد به وجود تناسب بین آیات، معجزه بودن قرآن و الهی بودن آن را اثبات می‌کند چون در این صورت اثبات می‌شود که‌این کتاب نمی‌تواند کار بشر باشد. با این که بیشتر سوره‌های آن به خصوص سور طوال در زمان های مختلف و گاه طولانی نازل شده‌اند اما از چنا ن فصاحت و بلاغتی برخوردارند که در آنها جای هیچ یک از کلما ت را نمی‌توان تغییر داد. از آغاز تا پایان قرآن را که مرورکنیم این چینش استوار و ساختار دقیق و سبک متین به چشم می‌خورد.
اولین کسی که به ‌این فایده‌ اشاره کرد، فخر رازی است که در تفسیر آیه ۲۸۵بقره می‌نویسد: با ژرف اندیشی در نظم شگرف و ترتیب بدیع سوره بقره، دانسته می‌شود که‌همان گونه که قرآن از جنبه فصاحت الفاظ و ارجمندی معانی‌اش معجزه ‌است، هم چنین از جهت چگونگی ترتیب و تألیف معجزه به شمار می‌آید.^[۲۲۶]بنابراین اگر ثابت کنیم که میان آیات پیوستگی و تناسب وجود دارد، اثبات کرده‌ایم که‌این کتاب نمی‌تواند کار بشر باشد؛ زیرا کتابی که در مدت بیست‌و‌اندی سال و در مناسبت‌های گوناگون نازل شده و از چنین تناسبی برخوردار است، نمی‌تواند کار بشر باشد. از این‌رو، دست یافتن به تناسب آیات و پی بردن به نظم و ترتیب شگرفی که خداوند در قرآن بنا نهاده، می‌تواند دلیل بر اعجاز قرآن، که یکی از اساسی‌ترین مباحث علوم قرآنی است، باشد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

کمک کردن به دیگر قضایای علوم قرآنی
با روشن شدن تناسب بین آیات، بعضی از مسائل و قضایای علوم قرآنی نیز روشن می‌گردد از جمله: توقیفی یا اجتهادی بودن ترتیب آیات و سوره‌ها، زمان نزول آیات، نقد وارزیابی اسباب النزول، روایات جعلی در خصوص تحریف قرآن و…^[۲۲۷]
فصل چهارم
انواع مناسبت در قرآن
انواع مناسبت در قرآن
تناسب و ارتباط میان سوره‌ها
دربارۀ انواع واقسام مناسبت در قرآن نظرات گوناگون ومختلفی از سوی دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران، مطرح شده و هر یک با ارائۀ مثالهایی از قرآن به تبیین وتوضیح نظرات خود پرداخته‌اند. سیوطی انواع این مناسبت را ۱۴ نوع می‌داند.^[۲۲۸] البته ‌این تعداد مناسبت مستقل نبوده و بسیاری اوقات می‌توان آنها را در یکدیگر ادغام نمود. بطور کلی می‌توان آنهارا در دو نوع کلی تقسیم نمود:
الف) ارتباط وتناسب میان سوره‌ها
ب ) ارتباط وتناسب میان آیات یک سوره
وهرکدام از آنهارا به‌انواع کوچکتر تقسیم کرد.که‌از مهمترین انواع ارتباط بین سوره‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) ارتباط میان ابتدای یک سوره با انتهای سورۀ قبل
۲) ارتباط میان یک سوره با سورۀ بعدی ( مناسبت میان بخشی از یک سوره با ابتدای سورۀ بعد، مناسبت میان بخشی ازسوره با بخشی از سورۀ بعد، مناسبت میان بخشی ازیک سوره با سورۀ بعد)
۳ ) مناسبت میان یک سوره با سورۀ دیگر (مناسبت میان بخشی از یک سوره با بخشی از سورۀ دیگر، مناسبت میان بخشی از یک سوره با سورۀ دیگر)
۴) مناسبت مضمونی میان یک سوره با سورۀ پیشین
۵) مناسبت میان مجموعه‌ای از سوره‌های قرآن (حوامیم، زهراوان، قرینتین و…) از جمله‌ارتباط میان دو سوره در آغاز وفرجام، وسوره‌هایی که در هدف یا موضوع شبیه ‌هستند.
و از مهمترین انواع ارتباط بین آیات در یک سوره می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) مناسبت آیات یک سوره با پایان همان سوره.
۲) مناسبت واژه و جمله با واژه وجملات دیگر در یک آیه.
۳) مناسبت آیات یک سوره با ابتدای آن.
۴)) مناسبت میان آیات غیر همجوار در یک سوره
۵) مناسبت میان یک آیه با آیات قبل وبعد از خود (آیات هم جوار).
۶) مناسبت میان آیات به ظاهر غیر متناسب.
۷) مناسبت میان همۀ آیات یک سوره ( وحدت موضوعی در یک سوره).
ارتباط بین ابتدای یک سوره با انتهای سوره قبل
یکی از بحث های مهم و چالشی در بحثهای علوم قرآنی بحث از تناسب وارتباط بین سوره‌هاست. که آیا بین دو سوره‌از سوره‌های قرآن (همجوار یا غیر همجوار) رابطه وتناسبی هست یا نه؟ دانشمندان علوم قرآنی پاسخهای متفاوتی به‌این سوال داده‌اند؛ که‌ارتباط تنگاتنگی با اعتقاد به توقیفی و یا اجتهادی بودن ترتیب سور دارد.
در بحث توقیفی واجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها گفتیم که بعضی از دانشمندان علوم قرآنی معتقدند که ترتیب سور ه‌های قرآن اجتهادی بوده و بنا به رأی ونظر صحابه کنار هم مرتب شده‌اند پس بحث دربارۀ ارتباط وتناسب آنها نیز بحثی بیهوده خواهد بود. اما گروهی نیز باتوجه به دلایلی که مطرح کردیم معتقدند که‌این نظم وترتیب توقیفی بوده وچون بدست پیامبر | انجام گرفته‌است پس بین سور قرآن نیزمی‌توان ارتباط وتناسب برقرار نمود.
البته‌از آنجائی‌که‌این نوع تناسبات متنوع بوده و نیاز به پژوهشی گسترده تر دارد؛ از حوصلۀ این تحقیق خارج است. اما آنچه مهم به نظر می‌رسد و بیشتر مورد توجّه دانشمندان علوم قرآنی قرار گرفته‌است؛ و می‌توان به عنوان ارتباط ومناسبت میان سوره‌ها نام برد عبارتند از:
۱) ارتباط میان ابتدای یک سوره با انتهای سوره قبل
۲) ارتباط مضمونی میان سوره‌های هم جوار
۳) ارتباط دو سوره در آغاز یا در فرجام
۴) ارتباط بخشی از یک سوره با بخشی از سورۀ دیگر
۵) ارتباط بین سوره‌های که در هدف یا موضوع شبیه‌اند
واینک به بررسی هر کدام از این نوع ارتباط از نظر دانشمندان علوم قرآنی می‌پردازیم ونظرات دومفسر مورد مطالعه را نیز از نظر می‌گذرانیم.
یکی از مسائل مربوط به بحث تناسب، وجود مناسبت و ارتباط میان ابتدای یک سوره با پایان سوره قبلی است؛ به‌این معنا که گاهی دو سوره با یک حلقۀ اتصالی به‌هم دیگر نزدیک می‌شوند ومعنا ومضمونی را که در سورۀ قبل مطرح شده کاملتر می‌کند. به عبارت دیگر با دقت ومطالعه سوره‌هایی که در کنار هم قرار گرفته‌اند به‌این نتیجه می‌توان رسید که ظاهراً بین آنها یک نوع مناسبت و ارتباط منطقی وجود دارد بطوری که گویا آیات ابتدای یک سوره به نوعی با آیات پایانی سورۀ قبل متصل و مربوط بوده و محتوا ومطالب آن سوره را به گونه‌ای دیگر و با تفصیل بیشتری ادامه داده ‌است.
البته اعتقاد به توقیفی بودن یا اجتهادی بودن ترتیب سور قرآن در این مسأله بیشتر خودنمایی می‌کند چون در صورت اعتقاد به‌اجتهادی بودن ترتیب سوره بحثی بی‌نتیجه خواهد بود و علت اختلاف نظرات قرآن پژوهان نیز به‌همین دلیل است؛که به‌اجمال به ‌آنها می‌پردازیم.
الف)عدم پذیرش این نوع تناسب، به دلیل عدم توقیفی بودن ترتیب سوره‌ها
گروهی از مفسران شیعه ترتیب فعلی سوره‌های قرآن را توقیفی نمی‌دانند و آن را به‌اجتهاد صحابه مربوط دانسته‌اند بنابراین هرگونه تلاش در این زمینه را بیهوده، تکلف آمیز و بی‌ثمر دانسته‌اند.^[۲۲۹]
علامه طباطبائی& نیز با تکیه بر روایاتی که در خصوص جمع و تدوین قرآن موجود است، معتقد است که: ترتیب سوره‌های قرآنی در جمع اول و جمع دوم کار صحابه بوده‌است.^[۲۳۰] پس بحث درباره تناسب بین سور نیز بی‌فائده خواهد بود.
اگر چه علامه به‌این مساله ‌اعتقاد ندارد؛ امّا در مواردی اندک به‌ آن اشاره نموده ‌است، که ما در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌کنیم.
شوکانی نیز همین اعتقاد را داشته و می‌گوید با توجّه به‌اینکه قرآن در طی ۲۳ سال ودرپی حوادث مختلف نازل شده‌است نمی‌توان بین آنها ارتباط برقرار کرد واصرار داشتن برآن نیز کاری بیهوده خواهد بود.^[۲۳۱]