تعریف مسئله

امروزه، با توجه به گسترش روزافزون مطالبات حمل‌ونقل و بروز مشکلات ناشی از افزایش ترافیک شهری، ازجمله آلودگی هوا، آلودگی صوتی، مصرف سوخت، اتلاف وقت و انرژی و هزینه‌های تحمیلی آنها، ارائه راهکار مناسب درجهت روان شدن ترافیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از طرفی باتوجه به محدودیت‌های امکانات شهرسازی در مقابل تقاضای انبوه وسایل نقلیه، لازم است تا تمهیداتی کاربردی و امکان‌پذیر برای حل این معضل درنظر گرفته ‌شود. ازآنجا که تاکنون فناوری اطلاعات^[۱] نقش مؤثری درعرصه‌های مختلف صنعتی ایفا کرده است، ورود این تکنولوژی در زمینه‌ی سیستم‌های حمل‌ونقل نیز بعنوان راهکاری مناسب مورد توجه قرارگرفت و منجر به پدیدآمدن سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند^[۲] شد. در واقع تکنولوژی فناوری اطلاعات به عناصر سیستم حمل‌ونقل این امکان را می‌دهد تا با بکارگیری حسگر^[۳]ها و میکروچیپ‌ها و ارتباط آنها از طریق تکنولوژی بی­سیم^[۴]، تبدیل به یک سیستم هوشمند شوند. امروزه سیستم حمل‌ونقل هوشمند با تشکیل سامانه‌ای متشکل از حسگرهای دریافت داده، سامانه‌های پردازش اطلاعات و سامانه‌های ارائه‌ اطلاعات به استفاده کنندگان، گامی مؤثر در راستای مدیریت سیستم حمل‌ونقل و استفاده هوشمندانه از زیرساختارهای موجود، برداشته است [۱]. بطور مثال این سیستم با بکارگیری فناوری‌های متفاوتی همچون هدایت خودرو و سیستم کنترل چراغ‌های راهنمایی، تابلوهای اعلان ترافیک، دوربین سرعت‌سنج و سیستم خودکار شناسایی شماره‌ی خودرو گرفته تا سیستم‌های پیشرفته و پیچیده‌تری که بطور همزمان اطلاعات متفاوتی مانند وضعیت آب و هوا، وضعیت ترافیک، وضعیت جاده‌ها را از منابع متفاوت یکپارچه می­ کند، کنترل این حوزه را بدست‌ گرفته‌ است. از جمله دستاوردهای مهم بکارگیری سیستم حمل‌ونقل هوشمند می‌توان به کاهش ترافیک، کاهش حوادث و تصادفات، امکان انتخاب مسیرهای بهینه با توجه به وضعیت مسیرها، مدیریت حمل‌ونقل عمومی و وسائل نقلیه‌ی امدادی و همچنین امکان اخذ الکترونیکی مواردی همچون عوارض، هزینه‌ی پارکینگ و خرید بلیط که منجر به صرفه جویی در سوخت وانرژی و کاهش هزینه‌های تحمیلی می­ شود، اشاره کرد. عموماً سیستم‌های حمل ونقل هوشمند را تحت عنوان پنج گروه اصلی بررسی می­ کنند که هرکدام حوزه‌های مختلف از این سامانه را شامل می­شوند؛

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الف) سامانه‌های پیشرفته‌ی اطلاعات مسافرتی^[۵](ATIS) که وظیفه‌ی آن فراهم آوردن اطلاعات وضعیت فعلی ترافیکی و جوّی جاده‌ها، تصادفات و تعمیرات جاده‌ای و همچنین اطلاع رسانی به مسافران و کاربران به منظور استفاده‌ی بهینه از مسیرهای موجود و برقراری تعادل ترافیکی می‌باشد.
ب) سامانه‌های پیشرفته‌ی مدیریت ترافیک^[۶] (ATMS)که اطلاعات ترافیکی جمع­آوری شده از منابع مختلف را بررسی و یکپارچه کرده و از طریق ابزارهای کنترل ترافیک مانند سینگال‌های ترافیکی، کنترل رمپ^[۷] ورودی بزرگراه ها به منظور حفظ تراکم و تابلوهای اطلاع رسانی متغیر موجود در جاده‌ها، کنترل جریان ترافیکی را در دست می‌گیرند.
ج) سامانه‌های پرداخت الکترونیکی^[۸] (EPS) که شامل سیستم جمع‌ آوری الکترونیکی عوارض^[۹](ETC)، سامانه‌های پرداخت عوارض به منظور استفاده از خطوط ویژه‌ی وسایل نقلیه پرسرنشین^[۱۰] توسط وسایل تک سرنشین و همچنین قیمت‌گذاری مسیر^[۱۱] و خطوط پرترافیک می‌باشد.
د) سامانه‌های پیشرفته و هوشمند حمل‌ونقل همگانی^[۱۲] (APTS)اموری در جهت تسهیل ارائه‌ خدمات حمل‌ونقل عمومی همچون تعیین موقعیت خودکار^[۱۳] وسیله نقلیه و اطلاع رسانی به مسافران، خدمات رزرو و تعیین کرایه را نیز شامل می‌شود.
ه) سامانه‌های پیشرفته‌ی کنترل وسائل نقلیه(AVCS)^[14] که شامل سامانه­ی انطباق هوشمند سرعت^[۱۵](ISA)، سامانه‌های هشدار و پیشگیری از تصادفات می‌شوند.
در حوزه‌یAITS وATMS، پیش‌بینی کوتاه مدت ترافیک از عناصر مهم موفقیت سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند محسوب می‌شود، چرا که در راستای کنترل ترافیک نه تنها وضعیت فعلی ترافیک بلکه وضعیت آینده‌ی ترافیک نیز حائز اهمیت است. از این رو الگوریتم‌های پیش‌بینی ترافیک مورد توجه ویژه‌ای در میان محققان این حوزه قرار گرفتند.

چالش‌های مسئله

همانطور که پیشتر بیان شد، مراکز کنترل ترافیک بر اساس جمع­آوری آمار و اطلاعات ترافیکی، پردازش و یکپارچه سازی آنها، تصمیمات لازم جهت مدیریت و کنترل ترافیک را اتخاذ می‌کنند. در راستای بهبود کنترل ترافیک، ATIS و ATMS بعنوان اصلی­ترین اجزاء سیستم حمل­و­نقل هوشمند، علاوه بر وضعیت فعلی ترافیک، به وضعیت آینده ترافیک نیز احتیاج دارند. ازین‌رو پیش ­بینی وضعیت آینده ترافیک از جمله مباحث مهم برای این مراکز به حساب می‌آید تا با بهره گرفتن از آن استراتژی‌های لازم جهت جلوگیری از تراکم و هشدار به رانندگان جهت انتخاب مسیر بهینه، صورت گیرد. تاکنون تحقیقات متعددی در خصوص پیش‌بینی وضعیت ترافیکی آینده انجام شده است که در واقع با بهره گرفتن از داده‌های ثبت شده از وضعیت فعلی ترافیک، ترافیک مربوط به زمان‌های آتی را پیش‌بینی می‌کنند.
بطور معمول داده‌های جمع‌ آوری شده در حوزه‌ی ترافیک، بصورت سری‌های زمانی^[۱۶] در اختیار ما قرار می‌گیرند که در واقع شامل رکوردهای مختلفی هستند که در بازه های زمانی مساوی و در طی اندازه‌گیری‌های متوالی بدست می‌آیند. با بهره گرفتن از داده‌های فعلی و گذشته، مقادیر آن‌ ها در آینده پیش‌بینی می‌شوند [۲]. تاکنون تکنیک‌های متفاوتی در زمینه‌ی پیش‌بینی ترافیک بکار گرفته شده است که از جمله‌ی آن‌ ها می‌توان به روش‌های کالمن فیلترینگ^[۱۷] [۴,۳]، متدهای آماری غیرپارامتریک [۵,۶] ^[۱۸]، روش‌های یادگیری متوالی[۷] ^[۱۹]، مدل‌های شبکه‌عصبی^[۲۰] [۸-۱۱] و آنالیزهای سری‌های زمانی[۱۳-۱۷] اشاره کرد. از مهمترین چالش‌های اعمال این الگوریتم‌ها، حجم بالای داده‌های ترافیکی است که منجر شده تا اخیراً گرایش تحقیقات به سمت استفاده از الگوریتم‌های داده کاوی^[۲۱] باشد.
همانطور که می‌دانیم تکنیک‌های داده کاوی قابلیت استخراج اطلاعات از داده‌هایی با حجم بسیار بالا همچون داده‌های ترافیکی را دارا هستند. از میان آن‌ ها روش‌های مبتنی بر درختهای تصمیم‌گیری^[۲۲] بطور گسترده‌ای در حوزه‌ی ترافیک مورد استفاده قرار گرفته است[۱۸,۱۹]. همچنین متدهای یادگیری تجمعی^[۲۳] همانند بگینگ و بوستینگ با توجه به کارایی بالا، مورد توجه ویژه‌ای واقع شدند. ایده‌ی اصلی آن‌ ها ساخت مجموعه‌ای از مدل‌ها و ترکیب نتایج آن‌ ها با هدف بهبود دقت^[۲۴] یادگیری می‌باشد[۴۷]. در شکل -۱۱ معماری کلی الگوریتم‌های یادگیری تجمعی را می‌بینیم که از کتاب [۲۰] آورده شده است.

رندوم فارست^[۲۶] یکی از مشهورترین و کاراترین متدهای مبتنی بر یادگیری تجمعی در زمینه پیش‌بینی است که توسط Leo Brieman در سال ۲۰۰۱ ارائه شد. رندوم فارست در واقع حالتی عمومی از متدهای بگینگ به حساب می‌آید که از مجموعه‌ای از درخت‌هایCART ^[۲۷] غیر هرس شده^[۲۸]، تشکیل شده است [۲۱]. در حالت رگرسیون^[۲۹]، جواب نهایی میانگین جواب‌های درختان و در حالت کلاسه بندی^[۳۰]، کلاس نهایی با توجه به اکثریت آرا تعیین می‌شود. درخت‌های CART در واقع درخت‌های تصمیم‌گیری هستند که در آن‌ ها هر گره^[۳۱]ی والد تنها به دو بچه تقسیم می‌شود و همچنین از معیار Gini به منظور ارزیابی ویژگی ها استفاده می‌کند [۲۰].
بطور خلاصه، اغلب روش‌های اعمال شده ، تنها بر روی اعمال الگوریتم‌های مختلف داده کاوی به مدل‌های یادگرفته شده از داده‌های پیشین^[۳۲] هستند، حال آنکه با توجه به ماهیت ناپایداری و وابسته به زمان بودن جریان‌های ترافیکی^[۳۳]، لازم است تا قبل از یادگیری این مدل‌ها، رفتار جریان‌های ترافیکی نیز بررسی شوند. در این راستا، آنالیزهای مختلف کلاسترینگ^[۳۴] نیز با هدف ثبت رفتارها و روند تغیرات جریان‌های ترافیکی انجام شد تا جریان‌های با رفتارهای مشابه قبل از یادگیری، دسته بندی شوند[۲۲, ۲۳]. اکثریت این دسته‌بندی‌ها بر اساس زمان‌های پُرترافیک وکم‌ترافیک صورت می‌گیرد. همانطور که می‌دانیم در طی روزهای مختلف، رفتارهای ویژه‌ای در ساعات معینی از روز دنبال می‌کنند. بنابراین تفکیک و جداسازی و یادگیری مدل‌های متفاوت بر مبنای این رفتارها، نقش مؤثری در دقت الگوریتم‌های پیش‌بینی خواهد داشت. نکته‌ی حائز اهمیت در اینجا این‌است که اغلب روش‌هایی که رفتارهای جریان‌های ترافیکی را بررسی می‌کنند تنها بر روی داده‌های واقعی یا داده‌هایی که زمان رخدادشان مشخص است، قابل اعمالند. هرچند در برخی از داده‌های جمع‌ آوری شده، زمان جمع‌ آوری آنها مشخص نیست. بنابراین، با توجه به اهمیت موضوع، هدف این پایان‌نامه ارائه‌ روشی مبتنی بر الگوریتم رندوم فارست است که بدون در اختیار داشتن زمان واقعی جمع آوری داده، توزیع داده را بررسی، رفتارهای ترافیکی را تشخیص و در مرحله یادگیری از آنها استفاده می‌کند.

نگاهی به فصول پایان نامه

ادامه‌ی مطالب عنوان شده در این پایان نامه در قالب چهار فصل و بصورت زیر سازماندهی شده‌اند؛ فصل دوم با عنوان مبانی نظری تحقیق، ضمن ارائه‌ چهارچوب‌های نظری مورد استفاده، قالب ریاضی مسئله‌ی پیش‌بینی ترافیک را مورد مطالعه قرار می‌دهد و مفاهیم اولیه و متغیرهای مسئله را مطرح می‌کند. فصل سوم نیز با عنوان پیشینه تحقیقات، شامل خلاصه‌ای از نظریات و مطالعات پیشین انجام شده در حوزه‌ی این پایان نامه می‌باشد که در آن متدهایی که تاکنون کاربرد گسترده‌تری داشته‌اند، در قالب سه گروه تقسیم بندی و مطالعه می‌شوند.
فصل چهارم نیز تحت عنوان معرفی تکنیک پیشنهادی، مباحثی همچون آنالیز داده‌ی مورد استفاده، ارائه توصیف کلی از هدف اصلی متد و مراحل اعمال تکنیک ارائه شده را شامل می‌شود. در راستای مطالعه و بررسی عملکرد تکنیک پیشنهادی، آزمایش‌های متعددی صورت گرفته که در فصل پنجم با نام نتایج تجربی، تحلیل ها و نتایج حاصل از اعمال این تکنیک‌ها در مقایسه با دیگر روش‌ها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
در نهایت، نتیجه‌گیری و خلاصه‌ای از تحلیل‌های حاصل از انجام این مطالعات، در فصل ششم ارائه خواهد شد و علاوه بر آن گام‌هایی در راستای گسترش و ادامه این تحقیق در کارهای آینده، پیشنهاد می‌شوند.
فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

مقدمه

پیش‌بینی دقیق وضعیت ترافیکی، امری لازم و تأثیرگذار در مدیریت مؤثر سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند به حساب می‌آید. از آنجا که داده‌های ترافیکی معمولاً داده‌هایی با حجم بالا هستند، تکنیک‌های کاربردی و جدیدی را برای پردازش نیاز دارند. داده کاوی بعنوان یک شاخه از علم کامپیوتر اخیراً توجه زیادی را به خود جلب کرده است که در نتیجه‌ی اعمال آن، آنالیز و پردازش پایگاه داده^[۳۵] های بزرگ فراهم می‌شود. در واقع متدهای داده کاوی معمولاً با هدف استخراج دانش^[۳۶] و ساخت مدل از داده‌های حجیم بکار گرفته می‌شوند[۲۴]. از میان روش‌های گوناگون داده کاوی، تمرکز تعداد قابل توجهی از تحقیقات به روی یادگیری یادگیری تجمعی ^[۳۷] ، درخت‌های تصمیم‌گیری و بطور ویژه رندوم فارست^[۳۸] می‌باشد که در ادامه توضیح داده خواهند شد[۲۵].

متدهای یادگیری تجمعی

در سال‌های اخیر گرایش زیادی به سمت تکنیک‌های یادگیری تجمعی مشاهده می‌شود که ایده‌ی اصلی آن‌ ها استفاده از ترکیبی از مدل‌ها به جای استفاده از یک مدل است. در واقع این متدها با هدف بهبود کارایی مدل نهایی M، مجموعه‌ای از K مدل (کلاسه‌بند یا پیش‌بینی‌کننده^[۳۹]) شامل  را ترکیب می‌کنند[۲۰].

تعاریف مفاهیم اولیه

کلاسه بند: فرایند پیدا کردن یک مدل (یا یک تابع) که قابلیت توصیف داده‌ای که توسط آن آموزش دیده را دارد، می‌باشد. در نهایت از این مدل می‌توان برای پیش‌بینی کلاس مربوط به نمونه‌هایی که برچسب^[۴۰] کلاس آنها مشخص نیست، استفاده کرد. مدل بدست آمده می‌تواند با فرم‌های متفاوتی از جمله قوانین کلاسه بندی (IF-THEN)^[41] ، درخت های تصمیم‌گیری، فرمول‌های ریاضی^[۴۲]، شبکه های عصبی و … ارائه شود [۲۰].
درخت تصمیم‌گیری: در واقع یک ساختار درختی شبه فلوچارت^[۴۳] می‌باشد که هر گره^[۴۴]ی تصمیم، نمایانگر یک تصمیم‌گیری روی مقادیر یک ویژگی است و هر شاخه^[۴۵] بیانگر نتیجه آن تصمیم‌گیری است. همچنین برگ^[۴۶]های یک درخت، برچسب کلاس‌ها یا توزیع‌های کلاسی^[۴۷] را نشان می‌دهند .[۲۰]
شبکه عصبی مصنوعی: یک مدل ریاضی الهام گرفته از شبکه عصبی انسان است که از گروه‌هایی از نِرون‌های^[۴۸] مصنوعی تشکیل شده است. اساس محاسبات در این روش بر مبنای اتصال بهم پیوسته^[۴۹] چندین واحد پردازشی می‌باشد و می‌تواند ساختار خود را در طی مرحله یادگیری تغییر دهد که این موضوع را با تنظیم وزن^[۵۰] اتصال‌ها انجام می‌دهد [۲۶].
پیش‌بینی کننده: بر خلاف کلاسه‌بند که برچسب‌های گسسته^[۵۱] را پیش‌بینی می‌کند، پیش‌بینی‌کننده، توابع با مقادیر پیوسته^[۵۲] را مدل می‌کند، یعنی به جای برچسب کلاس، مقادیر عددی^[۵۳] را پیش‌بینی می‌کند. هرچند بطور عمومی اصطلاح پیش‌بینی‌کننده هم برای پیش ­بینی برچسب‌های گسسته و هم برچسب‌های پیوسته بکار می‌رود، اما در کتاب های مختلف از جمله کتاب [۲۰]، این واژه مختص پیش ­بینی ‌مقادیر عددی است.
آنالیز رگرسیون^[۵۴] نیز یک متدولوژی آماری است که غالباَ برای پیش ­بینی مقادیر عددی استفاده می‌شود. در طول این پایان نامه نیز، اصطلاح رگرسیون معادل پیش ­بینی کننده عددی استفاده شده است. در واقع از آنجا که داده‌های در اختیار گذاشته شده در این پایان نامه، داده‌های ترافیکی و به بیانی دقیق‌تر تعداد وسایل نقلیه عبوری از خیابان‌هاست، هدف اصلی در این‌جا نیز اعمال روشی بهینه مبتنی بر رگرسیون می‌باشد.
دو دسته از مهم ترین و شناخته شده ترین متدها در زمینه‌ی یادگیری تجمعی ، درخت‌های بوستینگ^[۵۵] ارائه شده توسط [۲۷] و درخت بگینگ^[۵۶] توسط [۲۸] می باشد که در ادامه به توضیح آن‌ ها می‌پردازیم.

درخت بوستینگ

در این روش نیز مدل نهایی از مجموعه ­ای از مدل‌ها تشکیل شده است که در آن مدل‌های پایه­ای مبتنی بر درخت‌های تصمیم‌گیری هستند. در طی اعمال این الگوریتم، درخت‌ها به نمونه‌هایی که توسط درخت‌های قبلی نادرست پیش ­بینی شده اند، وزن بیشتری می‌دهند. در نهایت مدل نهایی بر مبنای رأی‌گیری^[۵۷] وزن‌دار بین درخت‌ها انجام می‌گیرد که این وزن‌ها بر اساس میزان دقت^[۵۸] درخت‌ها تنظیم می‌شوند [۲۷].

درخت بگینگ

درخت بگینگ مخفف Bootstrap AggregatlNG (Bagging) می باشد که در این قسمت توضیح داده شده است. الگوریتم بگینگ از مجموعه ­ای از مدل‌های پایه‌ای تشکیل شده و به ترتیب زیر عمل می‌کند. با دریافت مجموعه‌ی آموزشی D با سایز N (تعداد نمونه های داده آموزشی)، به تعداد K مجموعه آموزشی جدید D_i، با سایز n<N، تولید می‌شود که حاصل سمپل‌گیری یکنواخت^[۵۹] و با جایگزینی^[۶۰] از مجموعه اولیه D می‌باشد. همان‌طور که می‌دانیم این نوع سمپل‌گیری بعنوان Bootstrap sample شناخته می‌شود. K مدل مختلف با بهره گرفتن از K زیر مجموعه، آموزش داده می‌شوند و در نهایت یک مدل نهایی را تشکیل می‌دهند. این مدل نهایی در رگرسیون از میانگین‌گیری نتایج مدل‌ها و در کلاسه‌بندی از رأی‌گیری بین مدل‌ها حاصل می‌شود [۲۹]. درخت بگینگ در واقع همان الگوریتم بگینگ است که مدل‌های پایه‌ای آن مبتنی بر درخت‌های تصمیم‌گیری هستند. همانطور که مشخص است، بر خلاف بوستینگ در بحث بگینگ، مدل‌های پایه مستقل از هم ساخته می‌شوند و به دقت مدل‌های قبلی وابسته نیستند. در شکل ۲-۱ الگوریتم مربوط به بگینگ را می­بینیم.

۲. رعایت دستور یا تعلیمات دولتی ۱۰۵
ب: عوامل توجیه‌کننده اختیاری ۱۰۵
۱. داشتن مجوز دولتی ۱۰۵
۲. رعایت معلومات علمی‌و فنی زمان انجام فعالیت ۱۰۵
گفتار سوم: راه‌های جبران خسارت ۱۰۶
مبحث سوم: دادرسی مربوط به حق انسان بر محیط زیست ۱۰۷
گفتار اول: خواهان دعوی ۱۰۸
الف: خواهان ۱۰۹
گفتار دوم: خوانده دعوی ۱۱۰
گفتار سوم: دادگاه صالح و محل اخذ و مصرف خسارت ۱۱۱
الف – محیط زیست و خسارت زیست محیطی ۱۲۰
ب- معیار ارزیابی غرامت ۱۲۲
ج- آیین اجرا ۱۲۴
پیشنهادات ۱۲۷
نتیجه‌گیری ۱۲۷
فهرست منابع و مآخذ ۱۲۷
الف) کتب ۱۲۷
ب) قانون ۱۳۰
ج) انگلیسی ۱۳۰

چکیده:

از جمله مسائل جدیدی که در عرصه حقوق مطرح شده است بحث حقوق محیط‌زیست و مطالب مربوط به آن است که یکی از آن مطالب، «حق انسان بر محیط‌زیست» است. منظور از این عنوان بهره‌برداری متعادل و متساوی همه نسل‌ها از مواهب طبیعی است و علت طرح آن هم این است که امروزه بی‌محابا این مواهب مورد تاحت و تاز انسان‌های فرصت‌طلب و سودجو قرار می‌گیرد که زیان‌های عدیده‌ای را به دنبال خود خواهد داشت و از جمله آن زیان‌ها محروم شدن نسل‌های آتی از زیبائی‌های طبیعت است و از جمله آن زیان‌ها تنگ شدن عرصه زندگی بر انسان‌هایی است که در عصرهای آینده پا به عرصه وجود می‌گذارند، سوراخ شدن لایه ازن بر اثر کثرت گازهای گلخانه‌ای و آلوده شدن فضای شهرها به خاطر کثرت استفاده از وسایل بنزینی و گازوئیل‌سوز و بروز ده‌ها رقم بیماری ریوی و کلیوی و عروقی از جمله آن زیان‌هاست. بالاخره انسان‌های بعد نیز حق حیات و تنفس در این اجتماع را دارند. نکته مهم‌تر این که در کنار هر حقی تکلیفی نیز هست و حق انسان‌های محیط‌زیست، تکلیف همین انسان‌ها و تکلیف دیگر انسان‌ها را به دنبال خود دارد که در این پایان‌نامه مورد گفتگو قرار گرفته است و از جمله افرادی که تکلیف متوجه آنان است دولت‌ها هستند که وظیفه مراقبت بیشتر از عرصه‌های طبیعی را دارند که در اصول ۴۵ و ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز مورد اشاره قرار گرفته است.
کلید واژه‌ها : حق، تکلیف، محیط‌زیست، انسان.

مقدمه

الف) بیان مسأله تحقیق

مسأله مورد گفتگو در این پایان‌نامه عبارت از «حق انسان بر محیط‌زیست» است و شالوده اصلی بحث آن است که انسان‌های این کره خاکی چه حقی از بهره‌مندی از مواهب طبیعی دارند، ایا مواهب طبیعی متعلق به یک نسل است یا تمام نسل‌ها و راه‌کارهای حفاظت از طبیعت برای استفاده انسان‌های آینده از محیط‌زیست چیست؟ و چه آثاری بر عدم رعایت این حق مترتب می‌گردد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب) اهمیت تحقیق

محیط‌زیست بخشش الهی برای تمام نسل‌هاست و تا تمام آنان به تاراج انسان‌های سودجو نرفته است و فرزندان آینده را محروم از این بخشش الهی نکرده باید به راه‌های جلوگیری از تاراج آن پرداخت.

ج) ضرورت تحقیق

گاهی نسبت به برخی مسایل حیاتی و مهم سهل‌انگاری می‌شود تمام دنیای ما یک محیط‌زیست بیشتر ندارد که متعلق به همه افراد بشر فعلی و آتی است و باید برای حفاظت از آن‌ ها فکری کرد.

د) سؤالات تحقیق

الف) سؤال اصلی
انسان چه حقی بر محیط‌زیست دارد و قلمرو آن کجاست؟
ب) سؤال فرعی
۱. مبنای حق انسان بر محیط‌زیست چیست؟
۲. آثار حق انسان بر محیط‌زیست کدام است؟
۳. رابطه حق وتکلیف در مورد محیط‌زیست انسانی چیست؟

هـ )فرضیه‌ تحقیق

۱. انسان همان طور که در محیط‌زیست تکلیف دارد حق هم دارد و قلمرو آن استفاده متعادل است.
۲. مبنای حق انسان بر محیط‌زیست آیات و روایات و قواعد فقهی و عقل است.
۳. اثر حق بر محیط‌زیست استفاده بهینه از آن و ضامن بودن در مقابل زیاده‌روی در استفاده است.

و) پیشینه تحقیق

در این زمینه به صورت خاصی پایان‌نامه‌ای تنظیمنشده است و کتابی نوشته نشده است و به صورت پراکنده در برخی آثار مطالبی ذکر شده که ما آن را جمع‌ آوری و ارائه نموده‌ایم.

ز) ساختار تحقیق

تحقیق فعلی در یک مقدمه و سه فصل و یک خاتمه صورت پذیرفته است در فصل اول به کلیات و در فصل دوم به مبانی و در فصل سوم به بحث از آثار پرداخته‌ایم ودر خاتمه نیز همین پیشنهاداتی و نتیجه‌گیری از تحقیق پرداخته‌ایم.

فصل اول:

کلیات

مبحث اول:

تعاریف

و یا به معنای فعل و کاری می‌باشد، مانند این روایت که امام صادق علیه‌السلام فرمودند: المؤمن لایمضی علیه أربعون لیله إلا عَرَضَ له أمر یحزُنهُ یُذَکّر به»^[۵۴] بر مومن چهل شب نگذرد جز آن که عارضه‌ای بر او رخ دهد تا او را محزون و غمین سازد تا به وسیله آن متذکر گردد. أمر در این جا به معنای بروز حادثه و کاری می‌باشد.
۴-۱-۱٫ مفهوم نهی
۱-۴-۱-۱٫ واژه نهی در لغت
نهی در لغت، به معنی زجر و منع و بازداشتن آمده است و خلاف أمر می‌باشد. ^[۵۵] (نهاه ینهاه نهیاً فانتهی و تناهی) به معنای کف و بازداشتن می‌باشند.
در بیتی که سیبویه به زیاد بن العذاری نوشته است این معنا اراده شده است:
اذا ما انتهی علمی تناهیت عنده أطال فَاَمْلی أوتناهی فأقْصرا
آنگاه که دانش من به پایان رسید نزد او سکوت کردم او هم سخن به درازا گفت تا آنکه سخنش پایان یافت و کلامش را کوتاه کرد.
که(تناهیتُ) به معنای کف و بازداشتن دو جانبه می‌باشد( و تناهوا عن الامر و عن المنکر)یعنی نهی بعضی بر بعضی دیگر^[۵۶] و در قول شاعر به اسم فاعل این واژه اشاره شده است:
سُمَیّهُُ و دِّعْ، إن تَجَهَّزتَ غادیاً کفی الشیْب و الإسلام للمرء ناهیاً‌
ای سمیه اگر آماده هستی بامداد وداع رسیده است پیری و اسلام به عنوان بازدارنده انسان کافی است.
که (ناهیاً) اسم فاعل از (نهیت) می‌باشد مثل (ساعٍ) از (سعیت) و (شارٍ) از (شریْتُ).
(النُّهْیهُُ) به عقل گفته می‌شود، چون از قبیح نهی می‌کند، که در شعری که ابن بری به خنساء نوشته است به این معنا اشاره می‌کند:
فتیً کان ذاحلم أصیل و نُهْیَهٍ إذا ما الحُبا مِنْ طائف الجهل حلت
جوانمردی که دارای بردباری ریشه‌دار بود و با خرد، آنگاه که بندها از گروه جهل باز می‌شد.
و از این جا است که لغویین گفتند که (النُّهی) جمع(نُهْیَه) می‌باشد بر وزن (لقمه). ^[۵۷]
۲-۴-۱-۱٫ واژه نهی در عرف قرآن
در آیات قرآن، کلمه نهی به همراه مشتقات آن، به معنای کف و بازداشتن آمده است از جمله در آیه«وَنَهَى النَّفْسَ عَنِ الْهَوَى»^[۵۸] که مراد نهی و رفع شهوت نفس است از حرام.
یا در آیه شریفه «وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ»^[۵۹] و نهی نمودند از منکر و زشتی، که به نهی با گفتار و زبان اشاره شده است. و در آیه« إِنَّ الصَّلاهَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ»^[۶۰]همانا نماز از فحشا و زشتی ها، منع می‌کند، به نهی عملی اشاره می‌کند و در آیه دیگر از باب تفاعل آمده است که به نهی دو طرفه اشاره دارد«کَانُوا لا یَتَنَاهَوْنَ عَنْ مُنْکَرٍ فَعَلُوهُ»^[۶۱] یکدیگر را از کار زشت، منع نمی‌کردند.
البته نهی، قولی اعم است و می‌تواند معنای کف و بازداشتن در آن، به لفظ امر هم بیاید از جمله در آیه ذیل: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الأوْثَانِ وَاجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»^[۶۲] پس از پلیدی و زشتی اجتناب و دوری کنید. و یا به لفظ(لاتفعل) می‌آید، مانند: «وَلا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَهَ»^[۶۳]. و یا در آیه «ِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِّأُوْلِی النُّهَى»^[۶۴] همانا در آن نشانه‌هایی برای صاحبان عقل و خرد است. واژه(النُّهی) به معنای عقل آمده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۴-۱-۱٫ واژه نهی در عرف روایات
واژه نهی در کلمات معصومین هم به معنای مشابه آن در آیات قرآن، تعبیر شده است.
در حدیث قیام اللیل، به معنای منع از گناه آمده است«هو قربهٌٌ إلی الله منهاه عن الآثام»^[۶۵]به همان معنای (تنهی عن الفحشاء و المنکر) است یعنی شب‌زنده‌داری آدمی را از گناهان باز می‌دارد.
در روایتی از امام رضا علیه السلام، به تسلط شیطان بر آدم و حوا براکل از درختی که ازآن نهی شده بودند، اشاره دارد«فتسلط علیه الشیطان حتی أکل من الشجره اللتی نُهِیَ عنها»^[۶۶] پس شیطان بر او چیره شد تا میل کند از درختی که از آن نهی شد. و در حدیثی (النُّهی) به معنای عقل آمده است: «لیلینی منکم اولوا الأحلام و النُّهی»^[۶۷] همسایگان من خواهند بود صاحبان عقل و درایت.
۵-۱-۱٫ مفهوم معروف
۱-۵-۱-۱٫ واژه معروف در لغت
واژه(عُرْف) در لغت به معنای (معروف) می‌باشد و عرفان یعنی علم و شناخت و آگاهی^[۶۸]و مشتقات آن (عرف، یعْرفُه، عِرفْهََ و عرفان و معرفه و اعترافه و معروف و عارف) می‌باشند.
ابن عباس به ثعلب نوشته است:
و ما خیر معروف الفتی فی شبابه إذ لم یَزِده الشیبُ حین یشیب
خوبی‌های انسان در جوانی خیری ندارد اگر در پیری به افزایش آن اهتمام نکند.
که معروف در این جا به معنای ضد منکر می‌باشد. ^[۶۹]
در قول شاعر دیگر آمده است:
لأشکرنک معروفاً هممت به إن اهتمامک بالمعروف معروف^[۷۰]
سپاس می‌گویم تو را در کار خیری که بدان اهتمام ورزیدی همین همت کردن تو به کار خیر خود خیر است. که معروف دراین جا، به خیر و نیکی تعبیر شده است در مقابل منکر و قبیح.
معروف در کتب لغت به معنای مختلفی آمده است از جمله به معنای شناخته شده و مشهور و نیز به معنای کار نیک و نیکی آمده است.
از نظر راغب، معروف را می‌توان حسن یا هر رفتار نیکی که با عقل و شرع شناخته می‌شود، دانست. ^[۷۱]
۲-۵-۱-۱٫ واژه معروف در قرآن
در آیات قرآن هم معروف به معنای غالبی خودش یعنی کارهای خیرونیک و اوامر الهی، تعبیر شده است، از جمله در آی
ه«وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا»^[۷۲]و در این دنیا به نیکی همدمشان باش. زجاج گفته است که (معروف) در این جا، به آن چیزی که نیکو می‌باشد از کارها، اطلاق می‌گردد.^[۷۳]
یا در آیه دیگر به گفتار نیکو اشاره می‌شود: «قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَمَغْفِرَهٌ خَیْرٌ»^[۷۴] سخن شایسته و نیکو و پرده پوشی بهتر است. و در آیه دیگر به نیکی کردن اشاره شده است: «لا خَیْرَ فِی کَثِیرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَهٍ أَوْ مَعْرُوفٍ»^[۷۵]دربیشتر سخنان پنهانی و بیخ گوشی‌شان، هیچ خیری نیست مگر آنکه امر به صدقه دادن یا نیکویی کردنی یا اصلاح بین مردم باشد.
۳-۵-۱-۱٫ واژه معروف در روایات
در کلمات معصومین هم معانی نیکی کردن، امر به معروف و اهل نیکی بودن برای واژه معروف، اراده شده است از جمله در حدیث:
«أهل المعروف فی الدنیا هم أهل المعروف فی الآخره»^[۷۶]یعنی کسی که بذل و نثار کند نیکی‌هایش را به مردم در دنیا، خدای متعال جزایش را در آخرت، نیکی و معروف قرار می‌دهد.
و در احادیث بسیار فراوان، معروف و کار نیک، در مقابل منکر و کار زشت و قبیح، به عنوان زوج متقابل یاد شده است از جمله در حدیث«و کیف بکم إذا رأیتم المعروف منکراً و المنکر معروفاً»^[۷۷] چگونه خواهید بود در زمانی که می‌بینید معروف منکر می‌شود و منکر معروف.
۶-۱-۱٫ مفهوم منکر
۱-۶-۱-۱٫ واژه منکر در لغت
کلمه(نکر) اصل صحیحی است که به معنای ناشناخته می‌باشد که دلالت بر خلاف معرفت و شناختی دارد که قلب با آن آرامش می‌یابد.
و (نَکِرَ الشی) یعنی قبول نکرد آن چیز را. ^[۷۸] و در دیوان اعشی آمده است:
و أنکرتنی و ما کان الذی نَکِرَت من الحوادث إلا الشیب و الصلَعا
آن زن مرا نپذیرفت در حالی که تنها علت آن چیزی نبوده مگر پیری و ریخته شدن موی سر من.
که (أنکرتنی) به معنای انکار کردن و قبول نکردن آمده است^[۷۹].

• مواد نانومتخلخل معدنی

تقسیم ­بندی مواد نانومتخلخل آلی
۱) مواد کربنی: کربن فعال^[۲۷]، کربنی است که حفره‌های بسیار زیاد دارد و مهم‌ترین کربن از دسته مواد میکرومتخلخل است.
۲) مواد بسپاری^[۲۸]: مواد نانو متخلخل بسپاری به دلیل ساختار انعطاف‌پذیر خود، حفره‌های پایداری ندارند و تنها چند ترکیب محدود از این نوع وجود دارد [۸].
تقسیم بندی مواد نانومتخلخل معدنی
۱) مواد میکرومتخلخل
زئولیت‌ها: مهم‌ترین ترکیبات میکرومتخلخل بوده که دارای ساختار منظم بلوری و حفره‌دار با بار ذاتی منفی می‌باشند. در اکثر موارد ساختار زئولیتی از قطعات چهار وجهی^[۲۹] با چهار اتم اکسیژن و یک اتم مرکزی مثل آلومینیوم، سیلیکون، گالیم یا فسفر تشکیل شده‌اند که با کاتیون‌ها خنثی می‌شوند [۸].
چارچوب فلزی-آلی^[۳۰]: از واحد‌های یونی فلزی یا خوشه‌ی^[۳۱] معدنی و گروه‌های آلی به عنوان اتصال­دهنده^[۳۲] تشکیل شده است که اتصال آن‌ ها به هم، حفره‌ای با شکلی معین مانند کره یا هشت وجهی به وجود می‌آورد. ویژگی بارز این ترکیبات، چگالی کم و سطح ویژه‌ی بالای آن‌هاست [۹].
هیبرید‌های آلی-معدنی^[۳۳]: از قطعاتی معدنی تشکیل شده‌اند که توسط واحد‌های آلی به هم متصل هستند [۱۰].
۲) مواد مزومتخلخل:
سیلیکا: ترکیبات ^[۳۴]MCM، معروف‌ترین سیلیکای مزومتخلخل هستند.
اکسید فلزات و سایر ترکیبات مزومتخلخل: اکسیدهای نانومتخلخل فلزات مثل تیتانیوم دی اکسید، روی اکسید، زیرکونیوم دی اکسید و آلومینا، فعالیتی بیشتر از حالت معمولی خود دارند. ترکیبات سولفید و نیترید هم می­توانند ساختار مزومتخلخل داشته باشند.
۳) مواد ماکرومتخلخل:
بلور کلوییدی^[۳۵]: از مجموعه کره‌هایی مانند سیلیکا ساخته می‌شود که فضای بین آن‌ ها خالی است. در بلور کلوییدی معکوس^[۳۶] کره‌ها توخالی و فضای بین آن‌ ها پر است [۱۰].
آئروژل‌ها مواد مزومتخلخل با سطح ویژه و حجم تخلخل بالا هستند که در فصل بعد به آن‌ ها می‌پردازیم.
۱-۵ کامپوزیت‌ها
کامپوزیت‌ها (مواد چند رسانه­ای یا کاه­گل‌های سبز فایل) رده‌ای از مواد پیشرفته هستند که در آن‌ ها از ترکیب مواد ساده به منظور ایجاد مواد جدیدی با خواص مکانیکی و فیزیکی برتر استفاده شده است. اجزای تشکیل­دهنده ویژگی‌های خود را حفظ کرده، در یکدیگر حل نشده و با هم ترکیب نمی‌شوند.
استفاده از این مواد در طول تاریخ مرسوم بوده است. از اولین کامپوزیت‌ها یا چندسازه‌های ساخت بشر می‌توان به آجرهای گلی که در ساخت آن‌ ها از کاه استفاده شده است اشاره کرد. هنگامی که این دو با هم مخلوط بشوند، در نهایت آجر پخته به­دست می‌آید که بسیار ماندگار‌تر و مقاوم‌تر از هر دو ماده اولیه، یعنی کاه و گل است. شاید هم اولین کامپوزیت‌ها را مصری‌ها ساخته باشند که در قایق‌هایشان به چوب بدنه قایق مقداری پارچه می‌آمیختند تا در اثر خیس شدن، آب توسط پارچه جذب شده و چوب باد نکند. قایق‌هایی که سرخپوستان با فیبر و بامبو می‌ساختند و تنورهایی که از گل، پودر شیشه و پشم ساخته می‌شدند از نخستین کامپوزیت‌ها هستند [۱۱].
۱-۵-۱ کامپوزیت یا مواد چندسازه
چندسازه‌ها به موادی گفته می‌شود که از مخلوط دو یا چند عنصر با فازهای کاملا متمایز ساخته شده باشند. در مقیاس ماکروسکوپیک فازها غیر قابل تشخیص‌اند. اما در مقیاس‌های میکروسکوپیک فازها کاملا مجزا هستند و هر فاز خصوصیات عنصر خالص را نمایش می‌دهد. در چندسازه‌ها، نه تنها خواص هر یک از اجزاء باقی مانده بلکه در نتیجه­ پیوستن آن‌ ها به یکدیگر، خواص جدیدتر و بهتر به­دست می‌آید [۱۱].
۱-۵-۲ ویژگی‌های مواد کامپوزیتی
مواد زیادی می‌توانند در دسته‌بندی مواد کامپوزیتی قرار بگیرند، در واقع موادی که در مقیاس میکروسکوپی قابل شناسایی بوده و دارای فازهای متفاوت و متمایز باشند در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند. امروزه کامپوزیت‌ها به علت وزن کم و استحکام بالا در صنایع مختلف، به طور گستره‌ای مورد استفاده واقع می‌شوند. کامپوزیت‌ها با کاهش وزن و ویژگی‌های فیزیکی بسیار عالی، گزینه‌ای مناسب برای استفاده در تجهیزات ساختاری می‌باشند. علاوه بر ‌این، کامپوزیت‌ها جایگزین مناسب برای مواد سنتی در کاربردهای صنعتی، معماری، حمل و نقل و حتی در کاربردهای زیر بنایی می‌باشد [۱۲].

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

یکی از ویژگی‌های بارز کامپوزیت‌ها، حضور فاز تقویـت­کننده مجزا از فاز زمینه می‌باشد. ویژگی‌های اختصاصی این دو فاز، در ترکیب با یکدیگر، ویژگی‌های یکسانی را به کل کامپوزیت می‌بخشد. در یک دسته‌بندی ویژه، کامپوزیت‌ها همواره به دو فاز زمینه و تقویت­کننده تقسیم می‌شوند. می‌توان گفت در واقع زمینه مانند چسبی است که تقویت­کننده‌ها را به یکدیگر چسبانده و آن‌ ها را از آثار محیطی حفظ می‌کند.
۱-۵-۳ مواد زمینه کامپوزیت
زمینه با محصور کردن فاز تقویت کننده، باعث افزایش توزیع بار بر روی کامپوزیت می‌گردد. در واقع زمینه، برای اتصال ذرات تقویت­کننده، انتقال بارها به تقویت­کننده، تهیه یک ساختار شبکه‌ای شکل از آن‌ ها و حفظ تقویت­کننده از آثار محیطی ناسازگار به کار گرفته می‌شود.
۱-۵-۴ تقویت­کننده‌ها
دسته‌ای از مواد معمولی که به عنوان فاز تقویت کننده به کار گرفته می‌شوند، عبارتند از شیشه‌ها، فلزات، پلیمرها و گرانیت. تقویت­کننده‌ها در شکل‌های مختلفی از جمله فیبرهای پیوسته، فیبرهای کوتاه یا ویسکرها و ذرات تولید می‌شوند (شکل۳-۳). تقویت کننده‌ها باعث ایجاد ویژگی‌های مطلوبی از جمله استحکام و مدول بالا، وزن کم، مقاومت محیطی مناسب، کشیدگی خوب، هزینه کم، در دسترس­پذیری مناسب و سادگی ساخت کامپوزیت می‌گردند [۱۲].
۱-۵-۵ نانو کامپوزیت
نانو کامپوزیت‌ها مواد مرکبی هستند که ابعاد یکی از اجزای تشکیل­دهنده آن‌ ها در محدوده نانو‌متری باشد. نانوکامپوزیت‌ها هم، در دو فاز تشکیل می‌شود. در فاز اول، ساختار بلوری در ابعاد نانو ساخته می‌شود که زمینه کامپوزیت به شمار می‌رود. در فاز دوم هم ذراتی در مقیاس نانو به عنوان تقویت کننده برای بهبود ویژگی‌ها به فاز زمینه افزوده می‌شود. توزیع یکنواخت این فاز در ماده زمینه باعث می‌شود که فصل مشترک ماده تقویت کننده با ماده زمینه در واحد حجم، مساحت بالایی داشته باشد [۱۳].
شکل ۱-۳ نمایشی از انواع مختلف تقویت کننده‌ها در کامپوزیت [۱۲].
۱-۶ خلاصه
در این فصل به بیان بعضی مفاهیم اولیه پرداخته­شد. خلاصه کوتاهی از فناوری نانو، نانوساختارها و روش‌های ساخت آن‌ ها گفته شد. بعد از آن مواد متخلخل بررسی شد و در نهایت مختصری در مورد کامپوزیت‌ها، ویژگی‌ها و نانوکامپوزیت‌ها بیان شد.
فصل دوم
آئروژل­ها و مروری بر خواص مغناطیسی
۲-۱ تاریخچه
حوزه­ پژوهشی آئروژل هر ساله به طور وسیعی افزایش می‌یابد به طوری که امروزه توجه بسیاری از دانشمندان جهان را به خود اختصاص داده­است.
اولین بار ساموئل استفان کیستلر^[۳۷] در سال ۱۹۳۱ با ایده­ جایگزینی فاز مایع با گاز در ژل همراه با انقباض کم، آئروژل را تولید کرد. در آن زمان سعی ایشان بر اثبات وجود شبکه‌های جامد در درون ساختار ژل بود. یک روش برای اثبات این نظریه، برداشتن فاز مایع از فاز مرطوب ژل بدون اینکه ساختار جامد از بین برود مطرح بود. برای این کار او با بهره گرفتن از یک اوتوکلاو، فاز مایع را از ژل خارج­کرد که جامد باقی مانده چگالی بسیار پایینی داشت. او دما و فشار داخلی اوتوکلاو را به نقطه بحرانی مایع رساند تا بر کشش سطحی مایع غلبه­کند و ساختار داخلی ژل را از فروپاشی برهاند. به این ترتیب او با موفقیت اولین آئروژل پایه سیلیکا را تولید کرد. ولی به دلیل سختی کار، برای حدود نیم­قرن پژوهشی در این زمینه صورت نگرفت. اما از همان ابتدا برای دانشمندانی چون کیستلر، واضح بود که آئروژل ویژگی‌های برجسته‌ای مانند چگالی پایین و رسانایی گرمایی ناچیزی دارد [۱۴].
در سال‌های اخیر، ساختن آئروژل به معنای رساندن الکل به فشار و دمای بخار شدنی و به طبع آن به‌دست‌آوردن نقطه­ی بحرانی است و باعث استخراج فوق بحرانی از ژل می‌شود. سپس، در سال ۱۹۷۰، دانشمند فرانسوی تایکنر^[۳۸] و همکارانش برای بهبود فرایند تولید دولت فرانسه، موفق شدند روش جدیدی به غیر از روش کیستلر برای تهیه­ آئروژل کشف کنند و آن را روش سل-ژل نامیدند. در این روش آلکوکسی سیلان با سیلیکات سدیم، که به وسیله کیستلر استفاده می‌شد، جایگزین گردید. با ظهور روش ارائه شده به وسیله‌ی تایکنر پیشرفت‌های جدیدی در علم آئروژل و فناوری ساخت آن حاصل شد و پژوهش‌گران زیادی به مطالعه در این زمینه روی آوردند. به دلیل انجام مطالعات، تحقیقات و اقدامات صنعتی و نیمه صنعتی که در دهه ۷۰ و ۸۰ بر روی آئروژل‌ها صورت گرفت، این دوره را عصر رنسانس آئروژل نامیدند. [۱۵].
این مواد جایگاه خود را به عنوان مواد جامدی با چگالی و رسانایی گرمایی پایین به‌دست آوردند. پایین‌ترین چگالی آئروژل تولید شده ۱/۰ میلی­گرم بر سانتی­متر مکعب است، تا حدی که نمونه می‌تواند در هوا شناور بماند. گرچه برای ساخت جامد آئروژل مواد بسیاری می‌توانند استفاده شوند ولی آئروژل‌های _۲SiO متداول‌ترند. البته می‌توان با واردکردن مواد مختلف در ساختار آئروژل در حین فرایند ژل شدن، به بهبود ویژگی‌های نمونه‌های نتیجه شده کمک کرد [۱۶].
آئروژل‌ها را می‌توان به عنوان یک ماده منحصر به فرد در زمینه فناوری سبز در نظر گرفت. هشدار جهانی، تهدید آینده­ی محیط زیست توسط گاز‌های گلخانه­ای تولید شده به­دست بشر را تأیید می‌کند. آینده­ی انرژی‌های قابل دسترس به خاطر کم­شدن منابع نفتی و حتی افزایش تقاضا برای محصولات نفتی، در خطر است. آئروژل‌ها بارها و بارها به افزایش بازده­ی برخی ماشین‌ها و سیستم‌ها و کمک به کاهش مصرف انرژی یاری رسانده‌اند. همچنین آئروژل‌ها می‌توانند آلاینده‌های آب را بیرون بکشند و با گرفتن ذرات مضر قبل از ورود به اکوسیستم، سبب تخریب­نشدن محیط زیست شوند. دانشمندان دریافتند که این فناوری برای تجدید و حفاظت از انرژی به توسعه بیشتری نیاز دارد [۱۷].
۲-۲ شیمی سطح آئروژل
سیلیکا آئروژل حاوی ذرات نانومتری هستند. این ترکیبات دارای نسبت سطح به حجم بالا و مساحت سطح ویژه­ی زیادی هستند. شیمی سطح داخلی در آئروژل‌ها نقش اساسی را در بروز رفتار‌های بی‌نظیر فیزیکی و شیمیایی آن‌ ها، ایفا می‌کند. ماهیت سطح آئروژل‌ها تا حد زیادی به شرایط تهیه­ آن‌ ها بستگی دارد. انتخاب فرایند مربوط به ترکیبات شیمیایی و و
یژگی‌های مورد نظر مشخص برای نانوذرات وابسته است. دو روش پایه برای تولید نانوذرات استفاده می‌شود:

• روش از بالا به پایین

اشاره به خردکردن مکانیکی مواد با بهره گرفتن از فرایند آسیاب­کاری دارد. در این فرایند مواد اولیه به بلوک‌های پایه­ بیشتری شکسته می‌شوند.

• روش پایین به بالا

اشاره به ساخت سیستم پیچیده به وسیله ترکیب اجزای سطح اتم دارد. در این فرایند ساختارها به وسیله فرآیندهای شیمیایی ساخته می‌شوند.

«و یاد کن روزی را که آسمان با ابر از هم شکافته و فرشتگان با سرعت تمام به امر حق فرود آیند» (قرآن کریم، فرقان: آیه ۲۵).

تصویر۱۱-۵- سروش در آسمان (بخشی از نگاره فریدون و ضحاک)، شاهنامه، تبریز، نیمه اول قرن دهم هجری.
سومین حضور بصری سروش در شاهنامه طهماسبی، در نگاره نجات یافتن خسرو توسط سروش اتفاق افتاده است (تصویر۱۲-۵). اتفاقی که در بخش­های قبلی به آن پرداخته شد و اتفاق رخ داده در آن شباهت­هایی با آیه دوم از سوره مبارکه نحل دارد: «خدا فرشتگان و روح را به امر خود بر هر که از بندگان خواهد، می­فرستد تا او خلق را اندرز داده و از عقوبت شرک به خدا بترساند، که عالم را خدایی جز من نیست پس تنها از من بترسید».
۶-۵- پری
در شاهنامه طهماسبی، پیکره­هایی وجود دارد که شباهت زیادی با پیکره فرشتگان و سروش دارند. ماهیت این پیکره­ها در متن شاهنامه، چیزی متمایز از فرشتگان عنوان شده است و نمود کامل این پیکره­ها در نگاره­ «نبرد هوشنگ و دیوان» به چشم می­خورند (تصویر۱۳-۵). در این تصویر، هوشنگ - پادشاه اساطیری ایران - به نبرد با دیوان و اهریمنان می ­پردازد و علاوه بر افراد سپاهش، حیواناتی از قبیل ببر و گرگ و پلنگ نیز او را همراهی می­ کنند. نکته مهم در این نگاره حضور این انسان­های بال­دار در سپاه هوشنگ است (تصویر۱۴-۵). موجوداتی که با پرواز بر فراز میدان نبرد و پرتاب سنگ بر سر دیوان، به خدمت در سپاه استثنایی هوشنگ مشغول هستند. فردوسی این موجودات را پری معرفی کرده است:
«پری و پلنگ انجمن کرد و شیر ز درندگان گرگ و ببر دلیر» (فردوسی، ۱۳۸۷: ۱۳).
طبق نوشته­ های مرحوم دهخدا، پری به زنانی از جنیان^[۲۵]­ که در نهایت زیبایی و خوب­رویی هستند اطلاق می­ شود «او {پری} موجودی است در مقابل دیو و موجودی است متوهم و صاحب­پر که اصلش از آتش است و به چشم نیاید و غالباً نیکوکار است، بعکس دیو که بدکار است» (دهخدا، ۱۳۷۷: ۵۵۸۳). بنابراین در یک دوره تاریخی از نگارگری ایران - در یک مکتب و در یک کارگاه- دو پیکره تقریباً شبیه به هم خلق می­شوند که با مطالعه تطبیقی، و ریشه­یابی لغوی هریک از آن­ها، جنس یکی از آنان نور، و جنس دیگری آتش و نامش پری یا جن^[۲۶] تشخیص داده می­ شود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اما با وجود نکات ذکر شده درباره ارتباط پریان و جنیان، حضور این موجودات بال­دار در متن شاهنامه و تصاویر شاهنامه طهماسبی، شباهتی غیر قابل انکار با فرشتگان و سروش دارد. برای مثال، عملی را که پریان در نگاره نبرد هوشنگ و دیوان انجام می­ دهند، به­ طور آشکار یادآور آیات اول از سوره مبارکه نازعات در قرآن کریم است: «قسم به فرشتگانی که جان کافران را به سختی بگیرند- و قسم به فرشتگانی که جان اهل ایمان را به آسایش و نشاط ببرند- و قسم به فرشتگانی که با کمال سرعت فرمان حق را انجام دهند- قسم به فرشتگانی که بر هم سبقت بگیرند- قسم به فرشتگانی که به فرمان حق به تدبیر نظام خلق می­کوشند» (قرآن کریم، نازعات: آیات ۱ تا۵).
یافته­ ها و نتیجه ­گیری
در مرحله اول، هدف از انجام این تحقیق، رسیدن به درکی کلی از سیمای ملائک در قرآن کریم بود. تطبیق روایت قرآنی درباره ملائک با روایات فردوسی درباره فرشتگان، و همچنین تحلیل ارتباط آن با تصویر فرشتگان در نگارگری ایران (با تمرکز بر شاهنامه طهماسبی) بخش­های بعدی اهداف این رساله را تشکیل می­دادند. تحلیل این موضوعات در پنج فصل پیشین به انجام رسید. رساله حاضر با عنوان «مطالعه تطبیقی واژه ملک در قرآن کریم و تصویر فرشته در شاهنامه طهماسبی» که با هدف رسیدن به درکی تصویری از سیمای ملائک در قرآن کریم، و همچنین تطبیق این دریافت با ویژگی فرشتگان در متن شاهنامه فردوسی و تصویر فرشتگان در شاهنامه طهماسبی انجام شده بود، موفق به اثبات فرضیات مطرح شده در ابتدای تحقیق گردید. فرضیات مطرح شده در ابتدای رساله به این شرح بودند:
۱٫ به نظر می­رسد با کمک توصیفات قرآنی درباره ملائک، امکان دستیابی به تصویری کلی از آن­ها وجود داشته باشد.
۲٫ احتمالاً بخشی از ابعاد وجودی و ویژگی­های ملائک در قرآن کریم با فرشتگان حاضر در متن شاهنامه فردوسی مطابقت داشته و بخش دیگری از آن متفاوت است.
۳٫ اینگونه به نظر می­رسد که دورنمای بصری ارائه شده از ملائک در قرآن کریم با تصویر فرشتگان در شاهنامه طهماسبی به هم نزدیک بوده و با هم قابل تطبیق باشند.
اثبات فرضیه اول از طریق جمع آوری کلیه آیاتی از قرآن کریم که در آن­ها به واژه «مَلَک» و واژگان مرتبط با آن اشاره شده بود آغاز شد، هدف فصل دوم از تحقیق، اثبات همین موضوع بود که در آیات قرآن کریم اشاراتی هرچند مختصر به ویژگی­های بصری ملائک وجود دارد. بررسی این آیات نشان داد که می­توان از دل آیاتی که در آن­ها اشاره به فرشتگان وجود دارد، تا حدودی ویژگی­های بصری آن­ها را مورد شناسایی قرار داده و در ذهن، سیمایی خیالی از آن­ها را تصویر کرد. مثلاً یکی از آیات قرآن کریم صراحتاً به وجود بال برای ملائک اشاره شده، یا در تعدادی دیگر از آیات، مسائلی چون سجده کردن ایشان و یا آمادگی آنان برای دمیدن در صور مورد اشاره قرار گرفته است. همگی این آیات، به جسمیتی خواه نمادین اشاره دارند که می ­تواند افراد پیگیر را به یک درک کلی از وضعیت تجسمی ملائک نائل آورد. مقدمه اثبات فرضیه ­های دوم و سوم هم از طریق فصل­های سوم و چهارم و با معرفی ابعاد موضوع ادامه پیدا کرد، تا اینکه در فصل پنجم، از طریق مبنا قرار دادن واژه­ های اصلی مرتبط با فرشتگ
ان، به­ شکل تخصصی به آن پرداخته شد. به این ترتیب، این موضوع که ابعاد شخصیتی ملائک در قرآن کریم با ویژگی­های فرشته در شاهنامه فردوسی مرتبط است اثبات گردید. اما بین روایت قرآن کریم از ملائک و روایت فردوسی از فرشتگان تفاوت­های خاصی نیز وجود دارد. در این رابطه، مهم­ترین نکته برداشت آزاد فردوسی از فرشتگان در روایت­های ادبی خودش است. فردوسی با انجام برداشت­های آزاد از شخصیت فرشتگانی چون حضرت اسرافیل و سروش، برای مثال مهم­ترین ویژگی و شاخصه حضرت اسرافیل، یعنی آمادگی ایشان برای دمیدن در صور را به داستان خیالی ملاقات اسرافیل و اسکندر تبدیل کرده و برداشتی شخصی از ایشان را به وجود آورده است. این برداشت، علیرغم واقعی نبودن، مغایرتی نیز با حقیقت وجودی حضرت اسرافیل نداشته و یک برداشت ادبی و داستان­گونه از این شخصیت بزرگ الهی به حساب می ­آید.
دیگر فرشتگان و ملائک حاضر در شاهنامه فردوسی نیز چنین وضعیتی را دارند. آنان در یک وضعیت داستانی و ادبی وارد متن شاهنامه شده­ و مغایرت مهمی در اعمال و رفتارشان با حقیقت وجودی آن­ها در قرآن کریم مشاهده نمی­ شود. اما در این بین تنها نکته­ای که تا حدودی ذهن را به خود مشغول کرده و شاید تا حدودی با معارف قرآنی مغایرت داشته باشد، کمک فرشتگان شاهنامه به بعضی افرادی است که واقعیت تاریخی آن­ها تا حدودی مسئله­ساز بوده است. برای مثال واقعیت تاریخی خسرو پرویز از وجاهت زیادی برخوردار نیست، ولی سروش ایزدی در میدان نبرد او با بهرام چوبینه، به کمکش آمده و او را از مهلکه نبرد نجات می­دهد. همان­طور که گفته شد، واقعیت تاریخی این شخصیت دچار مشکل است، اما خسروی معرفی شده توسط فردوسی در شاهنامه، انسانی موحد و خداجو بوده است. لذا این امر تا حدودی باعث باورپذیر شدن و قابل درک بودن دلیل کمک سروش به خسرو پرویز شده است.
اما درباره تصویر فرشته در شاهنامه طهماسبی باید گفت که جبرئیل، اسرافیل و هاروت به­عنوان ملائک قرآنی در متن شاهنامه فردوسی، در مجموعه نگاره­های شاهنامه طهماسبی جای ندارند و اشارات مربوط به آن­ها به تصویر در نیامده است. اما تصاویر مربوط به سروش که قرابتی خاص با حضرت جبرئیل دارد، در چند داستان مربوط به کیومرث، فریدون و خسرو پرویز به تصویر درآمده است. تصویر خلق شده از این فرشته در تعامل کامل با متن شاهنامه قرار داشته و تصویرسازی متن به حساب می ­آید. در نگاره مربوط به کیومرث، سروش با اندامی کاملاً انسانی و در لباسی که دیگران نیز بر تن دارند، بر کیومرث و سیامک ظاهر شده و آن­ها را به نبرد با اهریمن فرا می­خواند. در این نگاره هم محتوای پیام الهی سروش با معارف قرآن کریم مطابقت دارد و هم وارد شدن او بر کیومرثی که ویژگی­های پیامبرگونه دارد تا حدودی منطقی به­نظر می­رسد. کمک­ و راهنمایی­های سروش به فریدون نیز تا حدود زیادی با معارف قرآنی مطابقت دارد. زیرا فریدون کسی است که برای برپایی عدالت و نابودی حاکم ستمگری همچون ضحاک قیام کرده و کمک­ و راهنمایی­های سروش به او تا حدود زیادی منطقی به نظر می­رسد.
سروش در نگاره­ای که فریدون قصد کشتن ضحاک را دارد، از آسمان وارد کادر نگاره شده و او را از این کار باز می­دارد. با راهنمایی سروش، فریدون از کشتن ضحاک امتناع کرده و او را در کوه دماوند به بند می­کشد. پاکی و خلوص فریدون در اجرای فرامین الهی، باعث منطقی­تر جلوه نمودن ظهور سروش بر او شده است. در این نگاره و نگاره سروش و خسرو پرویز، سروش اندامی انسانی دارد و تنها تمایز او با آدمیان بال­ها و توانایی پرواز کردنش به حساب می ­آید. امری که آیات قرآن کریم هم به آن اشاره نمادین داشته و در مطابقت با آیات قرآنی امری غیر عادی به حساب نمی­آید.
اما در کنار این تصاویر که براساس متن شاهنامه به ­وجود آمده­اند، تصاویر دیگری از فرشتگان نیز وجود دارند که فارغ از متن کتاب و تنها براساس سلیقه و خواست نگارگر به نگاره­ها اضافه شده ­اند. این تصاویر تا حدود زیادی شبیه به پریان موجود در شاهنامه هستند. پری که در نگاره نبرد هوشنگ و دیوان نقش بسیار مهمی را بازی می­ کند و همراه با دیگر افراد سپاه، بر سر دیوان و اهریمنان حمله­ور شده است. طبق نوشته­ های موجود گروهی از زنان جنیان هستند که به انسان­ها آزار نرسانده و در ادبیات فارسی نقش مثبتی را بر عهده دارند.
شناسایی ماهیت واقعی فرشته، سروش و یا پریان در این نگاره­ها کار دشواری است، ولی نقطه مشترک همگی آن­ها، قرارگیری این موجودات زیبارو و بال­دار در جبهه حق، و در مقابل نیروهای اهریمنی است. در این نگاره­ها که یکی از شاخص­ترین آن­ها نگاره پاره کردن طومار ضحاک توسط کاوه آهنگر است. حضور دیوان و اهریمنان در پشت خیمه ضحاک، نشانه دیوصفتی ضحاک، و حضور این موجودات بال­دار و زیبای الهی نمادی از کاوه و فریدون و نیت خیر ایشان در براندازی حکومت ظالمانه ضحاک است. به این ترتیب در یک مطالعه تطبیقی بین واژه ملک و واژگان مرتبط با آن در قرآن کریم، با متن شاهنامه و تصاویر مربوط به فرشته در شاهنامه طهماسبی، تعارض خاصی بین این دو مشاهده نشده، و این­گونه استنباط شد که روایت فردوسی و همچنین روایت نگارگران عصر صفوی از فرشتگان، تا حدود زیادی متأثر از حقیقت قرآنی آن­ها بوده است. تأثیری که پس از آمیختگی با ادبیات و هنر، رنگی جذاب به خود گرفته است.
منابع و مأخذ

1. 1. قرآن کریم، ترجمه مهدی الهی قمشه­ای، (۱۳۸۷)، چاپ پنجم، قم: اسوه.

1. 1. قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، (۱۳۸۸)، چاپ سوم، قم: طلایه آفاق.

1. 1. قرآن کریم، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، (۱۳۷۹)، چاپ سوم، تهران: دوستان.

آژند، یعقوب. (۱۳۸۶)، سلطان محمد تبریزی، چاپ اول، تهران: امیرکبیر.
ابن حسام. (۱۳۸۱)، خاوران نامه: شاهکاری از ادبیات و هنر نقاشی ایران، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اقبال آشتیانی، عباس. (۱۳۸۴)، تاریخ ایران، چاپ پنجم، تهران: نامک.
امام علی(ع). (۱۳۸۵)، نهج البلاغه، عبدالمحمد آیتی، چاپ هفدهم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

1. 1. امام سجاد (ع). (۱۳۸۱)، صحیفه کامله سجادیه، محمد تقی خلجی، چاپ اول، قم: میثم تمار.

بورکهارت، تیتوس. (۱۳۶۶)، هنر اسلامی:زبان و بیان، مسعود رجب نیا، چاپ اول، تهران: سروش.

1. 1. پاکباز، روئین. (۱۳۸۰)، نقاشی ایران از دیرباز تا امروز، چاپ دوم، تهران: زرین و سیمین.

پاکباز، روئین. (۱۳۷۸)، دائره­المعارف هنر، چاپ دوم، تهران: زرین و سیمین.
پوپ، آرتور. (۱۳۷۸)، سیر و صور نقاشی ایران، یعقوب آژند، چاپ اول، تهران: مولی.
پوپ، آرتور و اکرمن، فیلیپس. (۱۳۸۷)، سیری در هنر ایران (از دوران پیش از تاریخ تا امروز)، جلد پنجم (هنر نقاشی، کتاب آرایی و پارچه بافی)، چاپ اول، تهران: علمی و فرهنگی.

1. 1. تجویدی، اکبر. (۱۳۵۲)، نقاشی ایران از کهن ترین روزگار تا دوران صفویه، چاپ اول، تهران: اداره کل نگرش وزارت فرهنگ و هنر.

1. 1. جامی، عبدالرحمن. (۱۳۸۶)، مثنوی هفت اورنگ، چاپ دوم، تهران: اهورا.

حافظ، شمس الدین محمد. (۱۳۸۰)، غزلیات، چاپ سوم، تهران: حمیدا.

1. 1. دهخدا، علی­اکبر. (۱۳۷۷)، فرهنگ لغت، چاپ دوم از دوره جدید، تهران: دانشگاه تهران.

زکی محمد حسن. (۱۳۸۴)، چین و هنرهای اسلامی، غلامرضا تهامی، چاپ اول، تهران: فرهنگستان هنر.
ساوجی، سلمان. (۱۳۴۸)، مثنوی جمشید و خورشید، چاپ اول، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سعدی شیرازی. (۱۳۸۵)، کلیات سعدی، چاپ اول، تهران: هرمس.