تصویر۴۰ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه دو طبقه به­خط ثلث، داخل صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، رقم محمد­حسین موحد، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده، آذر ۱۳۹۳ ۸۴
تصویر۴۱ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های طوماری مادر و بچه، با قلم ثلث­جلی و کوفی­خفی بر بالای آن، سردر ایوان­مقصوره­ مسجد­گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، رقم بایسنغر­میرزا، ۸۲۱ ق، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۸۵
تصویر۴۲ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های طوماری مادر و بچه، با قلم ثلث جلی و کوفی خفی بر بالای آن، بیرون ایوان شرقی صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۸۵
تصویر۴۳ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های طوماری مادر و بچه، با قلم ثلث جلی و کوفی خفی بر بالای آن، صحن جمهوری اسلامی، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رقم سیّد­محمد­حسین­موحد، دوره معاصر، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۸۵
تصویر۴۴ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های­کمربندی، به­قلم ثلث جلی، نقاره­خانه صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۸۶
تصویر۴۵ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های کمربندی، به­قلم ثلث جلی، ایوان طلای صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۸۷
تصویر۴۶ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های کمربندی، به­قلم ثلث جلی، ازاره­های صحن نو، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۸۷
تصویر۴۷ – ۲٫ نمونه ­ای از تزیینات آجری و کاشی، به­خط کوفی معقلی، ایوان شرقی مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: صحراگرد، ۱۳۹۱: ۹۸ ۹۰
تصویر۴۸ – ۲٫ نمونه ­ای از کتیبه­های سنگی منقوش بر سنگاب خوارزمشاهیان، به­قلم ثلث و نسخ، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، موزه آستان قدس رضوی، ۵۹۷ – ۶۱۰ ق، مأخذ­تصویر: پرتال جامع آستان قدس رضوی ۹۱
تصویر۴۹ – ۲٫ نمونه ­ای از کاربرد سنگ در تزیینات کتیبه به­قلم ثلث، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، رواق دارالسعاده، مأخذ­تصویر: نگارنده، آذر ۱۳۹۳ ۹۱
تصویر۵۰ – ۲٫ نمونه ­ای از کاربرد گچ در تزیینات کتیبه­ای به­قلم نستعلیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، ایوان عباسی صحن عتیق، مأخذ­تصویر: نگارنده، آذر ۱۳۹۳ ۹۳
تصویر۵۱ – ۲٫ نمونه ­ای از کاربردکاشی معرق در تزیینات کتیبه­ای، مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، نقاره­خانه صحن عتیق، مأخذ تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۹۵
تصویر۵۲ – ۲٫ نمونه ­ای از کاربردکاشی­هفت­رنگ در تزیینات کتیبه­ای، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، ایوان ساعت صحن عتیق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۹۶
تصویر۵۳ – ۲٫ نمونه ­ای از کاشی­زیررنگی­برجسته، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، موزه آستان­قدس­رضوی، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان ۱۳۹۳ ۹۸
تصویر۵۴ – ۲٫ نمونه ­ای از کاشی­های زرین­فام،­ مجموعه زیارتی امام رضا­(ع)، قرن ۷­ش، موزه آستان قدس­رضوی، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان ۱۳۹۳ ۹۹
تصویر۵۵ – ۲٫ نمونه ­ای از کاشی­های معقلی کار شده با آجر و­ کاشی به­خط کوفی بنایی، ایوان­های مسجد گوهرشاد، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ تصویر: مصدقیان، ۱۳۸۴: ۷۸ ۱۰۰
تصویر۵۶ – ۲٫ نمونه ­ای از تزیینات کتیبه­ای بر چوب، قاب کتیبه بر بالای لنگه در منبت و مشبک­کاری شده­، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، دوره تیموری، مأخذ تصویر: ژولیده، ۱۳۸۹: ۵­ ۱۰۱
تصویر۵۷ – ۲٫ نمونه ­ای از تزیینات کتیبه­ای بر آیینه، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، رواق امام خمینی، مأخذ تصویر: نگارنده، آذر ۹۳ ۱۰۲
تصویر۵۸ – ۲٫ نمونه ­ای از تزیینات کتیبه­ای بر فلزات در بردارنده متن احداثیه، مجموعه زیارتی امام رضا ­(ع)، گنبد مطهر، مأخذ تصویر: پرتال جامع­ آستان قدس رضوی (۱۳۹۱) ۱۰۳
تصویر­۱ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری مادر و بچه به­خط ثلث و کوفی، داخل نقاره­خانه صحن عتیق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۱۰
تصویر ۲ – ۳٫ تحلیل ساختاری کتیبه، ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار افراشته­ها و ایجاد نوعی انتظار در بیننده در تکرار متنوع حروف عمودی ۱۱۰
تصویر­۳ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری به خط ثلث ، ایوان ساعت صحن عتیق، قلم علیرضا عباسی، دوره صفویه، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۱۰
تصویر ۴ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار افراشته­ها و ایجاد نوعی انتظار در بیننده در تکرار متنوع حروف عمودی ۱۱۰
تصویر ۵ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری متناوب در­کتیبه با تکرار حروف گرد­اندام (دوایر منقبض و منبسط) ۱۱۰
تصویر­۶– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه قاب­بندی به­خط نستعلیق، ازاره بیرونی صحن عتیق، رقم محمد الموسوی، ۱۳۱۷، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان ۱۳۹۳ ۱۱۱
تصویر ۷ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری متناوب با تکرار الف­ها و حروف عمودی در قاب کتیبه ۱۱۱
تصویر­۸ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری یکنواخت با حروف گرد­اندام در کرسی اول کتیبه ۱۱۱
تصویر­۹ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری یکنواخت، سمت راست و بر کرسی دوم کتیبه ۱۱۱
تصویر­۱۰ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه الواح به­خط نستعلیق، ازاره­های بیرونی صحن نو، رقم محمد­الموسوی، ۱۳۲۰، مأخذ­تصویر: نگارنده، آبان ۱۳۹۳ ۱۱۲
تصویر ۱۱ – ۳٫ ایجاد آهنگ بصری متوالی، با تکرار حروف گرد­اندام از پایین کتیبه به­سمت بالا ۱۱۲
تصویر­۱۲ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری کمربندی به­خط ثلث، سردر ایوان طلای صحن عتیق، رقم محمد­رضا امامی­اصفهانی، ۱۰۸۵ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۱۴
تصویر­۱۳ – ۳٫ ایجاد تعادل بصری با بهره گرفتن از آهنگ متناوب در افراشته­ها وکمربند حرف «یاء» که سبب تقسیم فضای کتیبه شده است ۱۱۴
تصویر­۱۴ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه الواح به­خط نستعلیق، ازاره­های صحن­نو، رقم محمد­الموسوی، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۱۱۴
تصویر­۱۵ – ۳٫ ایجاد تعادل بصری با استفاده ازحروف کشیده در بالا و پایین کتیبه ۱۱۴
تصویر­۱۶ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی ساده با عبارت­الله­اکبر، داخل ایوان مقصوره، مأخذ­تصویر: مصدقیان، ۱۳۸۴: ۷۶ ۱۱۵
تصویر ۱۷ – ۳٫ تعادل بصری با بهره گرفتن از شبکه­بندی حروف افقی و عمودی در قاب کتیبه ۱۱۵
تصویر ۱۸ – ۳٫ تعادل بصری با رعایت فضای مثبت و منفی در بین حروف ۱۱۵
تصویر ۱۹ – ۳٫ نمونه ­ای کتیبه طوماری کمربندی به­خط ثلث، سردر ایوان طلای صحن عتیق، رقم محمد­رضا امامی­اصفهانی، ۱۰۸۵ق، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۱۷
تصویر ۲۰ – ۳٫ ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از افراشته­های عمودی نسبت به دیگر حروف افقی کتیبه ۱۱۷
تصویر ۲۱ – ۳٫ ایجاد تباین جهت، با بهره گرفتن از حروف مورب در قاب کتیبه ۱۱۷
تصویر ۲۲ – ۳٫ ایجاد تباین رنگ­های مکمل و تاریک و روشن در کتیبه ۱۱۷
تصویر ۲۳– ۳٫ نمونه ­ای­کتیبه الواح به­خط نستعلیق، رقم محمد­الموسوی، ازاره­های صحن نو، مأخذ­تصویر: نگارنده، مهر ۱۳۹۳ ۱۱۸
تصویر ۲۴ – ۳٫ ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از حروف کشیده در قاب کتیبه ۱۱۸
تصویر­۲۵– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه به­خط کوفی بنایی مسطح، مجموعه زیارتی امام رضا (ع)،گنبد مسجد گوهرشاد، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۱۸
تصویر­۲۶ – ۳٫ ایجاد تباین اندازه، با بهره گرفتن از افراشته­ها در خط کوفی بنایی و تباین جهت، با مورب شدن و در تضاد قرار گرفتن طُره در حروف عمودی ۱۱۸
تصویر ۲۷ – ۳٫ ایجاد تباین رنگ­های تاریک و روشن در کتیبه ۱۱۹
تصویر ۲۸– ۳٫ نمونه ­ای کتیبه کمربندی به­خط ثلث، نقاره­خانه صحن عتیق، مجموعه زیارتی امام رضا­ (ع)، مأخذ­تصویر: آفرینش­های هنری آستان قدس رضوی ۱۲۱
تصویر ۲۹ – ۳٫ ترکیب­بندی عمودی با بهره گرفتن از آهنگ بصری در افراشته­ها و ایجاد ثبات و پایداری در کتیبه ۱۲۱

برخلاف بعضی مین‌‌ها که طراحی می‌‌شوند تا زخمی ایجاد کنند، این ابزار برای کشتن طراحی می‌‌شوند. یک مطالعه در مورد مهمات خوشه‌‌ای در جمهوری دموکراتیک مردم لائو اعلام کرد که یکی از قابل توجه‌‌ترین و نگران کننده‌‌ترین حقایق برای آشکار کردن این مجموعه اطلاعات به طور فوق‌‌العاده نسبت بالای کودکان متأثر می‌‌باشد. ۴۳% آنهایی که مجروح یا کشته شدند در سن ۱۵‌‌سالگی یا کوچک‌‌تر هستند. این تحقیق یک نسبت خیلی بالاتر در مقایسه با کامبوج گزارش می‌‌دهد که مین‌‌ها مشکل اصلی می‌‌باشند.^۲۲۷
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حتی وقتی کودکان خودشان قربانی نیستند، مین‌‌ها و UXOs یک تأثیر زیادی روی زندگی‌‌شان دارد. اتفاق‌‌های مربوط به مین زندگی خانواده‌‌هایی را که هم‌‌اکنون در آستانه فروپاشی قرار دارند را ویران می‌‌کند. بررسی‌‌ها در کامبوج نشان داد که بیش از نصف خانواده‌‌ها با یک قربانی مین برای حمایت به علت حادثه مقروض بودند.^۲۲۸ یک تحقیق میدانی در افغانستان گزارش کرد که بیکاری برای مردان بزرگسال از ۶ تا ۵۲ درصد به علت حادثه‌‌های مین افزایش یافت.^۲۲۹ وقتی والدین قربانی مین‌‌ها می‌‌شوند، آنها غالباً نمی‌‌توانند کار کنند و بنابراین کمتر می‌‌توانند از کودکانشان مراقبت و حمایت کنند.
در یک مقیاس گسترده‌‌تر، این سلاح‌‌های غیرمتجانس توسعه و بازسازی یک کشور را تحت‌‌تأثیر قرار‌‌‌‌‌‌ می‌‌دهند. وقتی مین‌‌ها در جاده‌‌ها و پیاده‌‌روها پخش می‌‌شوند، مانع از بازگشت پناهندگان و خانواده‌‌های آواره به خانه‌‌هایشان می‌‌شوند و از توزیع کالاها و خدمات جلوگیری می‌‌کند. وقتی بذر در زمین‌‌های کشاورزی کاشته می‌‌شود مین‌‌ها و UXOs مانع از به‌‌دست آوردن غذا و امرار‌‌معاش کردن مردم روستایی می‌‌شوند.
۱٫۱٫۲٫۳٫دیدگاه حقوق بین‌‌الملل
حقوق بین‌‌الملل عرفی و حقوق بشردوستانه بین‌‌الملل هیچ‌‌کدام به‌‌صورت صریح مین‌‌های زمینی را ممنوع نکرده‌‌اند. لکن هریک با توجه به خصوصیت ذاتی موجد آثار وحشتناک و مخرب این نوع سلاح‌‌ها (مانند نقص عضو) و اینکه مباحثی چون عدم قدرت تشخیص میان نظامیان و غیرنظامیان و تداوم آثار مخرب آن بعد از اتمام جنگ استفاده از آن‌‌را بر‌‌خلاف حقوق بین‌‌الملل عام محدود‌‌کننده روش‌‌های جنگ می کند.
۲٫۱٫۲٫۳٫ حقوق بین‌‌الملل عرفی
برطبق حقوق بین‌‌الملل عرفی استفاده از سلاح‌‌هایی که از خود جراحات غیر‌‌ضروری و زائد بر‌‌جای می‌‌گذارند ممنوع است حتی اگر این اقدام در‌‌مقابل نظامیان دشمن صورت گیرد. بر‌‌طبق اعلام مؤسسه بین‌‌المللی ائتلاف برای منع مین هزینه پاکسازی یک منطقه آلوده به مین حدود ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار می‌‌باشد در‌‌حالی‌‌که هزینه ایجاد آن بین ۳ تا ۳۰ دلار است. همچنین استفاده از هر نوع سلاحی که تمایزی میان نظامیان و غیرنظامیان ایجاد نمی‌‌کند و در تشخیص هدف مشخص ناتوان است، ممنوع می‌‌باشد.
۳٫۱٫۲٫۳٫ حقوق بین‌‌الملل بشردوستانه
*پروتکل الحاقی اول و دوم کنوانسیون‌‌های ژنو‌‌۱۹۷۷
پروتکل اول الحاقی مقرر می‌‌کند طرفین مخاصمه در انتخاب روش‌‌های مخاصمه آزاد نبوده و می‌‌بایست قواعد را رعایت کنند.^۲۳۰ و صراحتاً استفاده از سلاح‌‌هایی که جراحات غیرضروری ایجاد می‌‌کنند را ممنوع می‌‌کند.^۲۳۱ طرفین مخاصمه باید هر زمان تفکیک میان نظامیان و غیر‌‌نظامیان را رعایت نمایند.^۲۳۲ به‌‌علاوه ماده ۵۱ در بند‌‌۴ خود استفاده از سلاح‌‌ها و روش‌‌های غیرقابل تفکیک را ممنوع می‌‌کند.
در پروتکل الحاقی دوم غیرنظامیان از حمایت‌‌های تام مشابه آنچه در پروتکل اول آمده است در مورد جنگ‌‌های داخلی در مقابل مین‌‌ها برخوردار نشده‌‌اند و تنها از آنها در‌‌مقابل حمله مستقیم حمایت شده است.
*کنوانسیون سلاح‌‌های متعارف ۱۹۸۰
در سال‌‌۱۹۸۰ کنوانسیون منع و کاهش استفاده از تعدادی از سلاح‌‌های متعارفی که جراحات زائد وارد کرده و یا آثار غیرقابل تفکیک بر‌‌جای می‌‌گذارد به تصویب رسید. پروتکل دوم کنوانسیون مزبور (پروتکل منع و کاهش استفاده از مین، تله‌‌های انفجاری و مشتقات آن) به‌‌صورت خاص صادرات و استفاده از این نوع سلاح‌‌ها در مخاصمات بین‌‌المللی را مطرح و بر ضرورت علامت‌‌گذاری و نقشه‌‌برداری از میادین مین و پاکسازی آنها بعد از مخاصمه تأکید می‌‌کند. مهم آنکه این پروتکل در سال‌‌۱۹۹۶ اصلاح شد تا دامنه نفوذ خود را مخاصمه داخلی و تقویت قواعد استفاده و صادرات این سلاح‌‌ها، گسترش دهد. کنوانسیون و پروتکل دوم اصلاحی با این‌‌حال در حیطه عمل با موانع بسیار روبرو شد و آثار چندانی بر‌‌جای نگذاشت.
*کنوانسیون اوتاوا
بحران اقتصادی – اجتماعی و بشردوستانه ایجاد شده توسط مین‌‌های ضد‌‌نفر، یک جنبش بین‌‌المللی را برانگیخت تا جهان را از این مصیبت نجات دهد؛ جنبشی که برای یک ممنوعیت جهانی در مورد مین‌‌های ضد‌‌نفر توسط اقدامات بین‌‌المللی به‌‌منظور ممنوع کردن مین‌‌ها ایجاد شد. بیش از ۱۱۰۰ NGOs فعال را در بیش از ۶۰ کشور به همراه دولت‌‌های هم‌‌عقیده، انجمن بین‌‌المللی صلیب سرخ و آژانس‌‌های UN تشکیل داد.
تلاش منجر به شروع امضا در کنوانسیون اوتاوا (کانادا) ۱۹۹۷ در مورد ممنوعیت استفاده، احتکار، ساخت و انتقال مین‌‌های ضد‌‌نفر و ویرانی آن شد. در سال‌‌۱۹۹۷ به ICBL و هماهنگ‌‌کننده آن جودی‌‌ویلیامز جایزه صلح نوبل اعطا شد و در مارس‌‌۱۹۹۹ با رسیدن به آستانه‌‌ی تصویب ۴۰ کنوانسیون قانون بین‌‌المللی شد. دولت‌‌های تصویب‌‌کننده کنوانسیون ملزم هستند به موارد زیر وفادار بماند:
هرگز از مین‌‌های ضد‌‌نفر استفاده نکنند یا در استفاده از آنها مشارکت نکنند.
هرگز مین‌‌های ضد‌‌نفر را تولید نکنند یا گسترش ندهند.
هرگز مین‌‌های ضد‌‌نفر را انتقال ندهند یا در انتقال آنها مشارکت نکنند.
مین‌‌های ضد‌‌نفر انبار شده را ظرف مدت ۴‌‌سال ویران کنند.
مین‌‌های کار گذاشته شده را ظرف مدت ۱۰‌‌سال بردارند.
سالانه عملکردشان را به کنوانسیون گزارش دهند.
از بین ۱۲‌‌تولید کننده بزرگ مین‌‌ها و کشورهای صادر‌‌کننده ۸ تولید‌‌کننده اکنون امضا‌‌کننده‌‌های کنوانسیون می‌‌باشند و ساخت مین‌‌های ضد‌‌نفر را متوقف کرده‌‌اند. تعداد کلی کشورهای تولید‌‌کننده از ۵۴‌‌کشور به ۱۶‌‌کشور کاهش یافته است.^۲۳۳ برطبق گزارش کنترا مین ICBL’s، به نظر می‌‌رسد صادرات تا‌‌حد زیادی متوقف شده است. همه ۳۴‌‌کشوری که قبلاً مین‌‌ها صادر می‌‌کردند به‌‌جز عراق اظهار کرده‌‌اند که دیگر این کار را انجام نمی‌‌دهند.
استفاده عملی از مین‌‌های ضد‌‌نفر در‌‌حال کاهش می‌‌باشد اگرچه گزارش شده است که اکنون توسط آنگولا، بوروندی و سودان، همه امضا‌‌کنندگان کنوانسیون اوتاوا استفاده می‌‌شود. نیروهای مسلح اریتره، اسرائیل، میانمار، پاکستان، روس، سریلانکا و جمهوری فدرال یوگسلاوی که کنوانسیون را امضا نکرده اند از مین‌‌های ضد‌‌نفر در سال‌‌های اخیر نیز استفاده کرده‌‌اند همان طور که گروه‌‌های شورشی در افغانستان، آنگولا، چچینا، کلمبیا، لبنان، میانمار، فیلیپین، سریلانکا و اوگاندا استفاده کرده‌‌اند.
پاکسازی مین در چندین کشور شروع شده است و تعداد قربانیان مین در بعضی از کشورهای متأثر از جمله افغانستان، بوسنی و هرزگوین، کامبوج و موزامبیک کاهش یافته است.^۲۳۴ در کامبوج تعداد قربانیان ثبت شده از۳٫۰۴۶ در سال‌‌۱۹۹۶ تا ۱٫۰۱۲ در سال‌‌۱۹۹۹ کاهش یافت.^۲۳۵
کنوانسیون خواستار شد که امضا‌‌کنندگان، تخریب انبارهایشان را در ظرف چهار‌‌سال کامل کنند. در حدود ۲۰‌‌میلیون مین از انبارهای حداقل ۵۰کشور در سال‌‌های اخیر ویران شده است. با این‌‌حال، انبارها با حدود ۲۵۰‌‌میلیون مین‌‌های ضدنفر در حداقل ۱۰۵‌‌کشور در سطح بالایی باقی می‌‌مانند.
کشورهایی که کنوانسیون اوتاوا را تصویب نکرده‌‌اند یا با آن موافقت نکرده‌‌اند باید به‌‌همین ترتیب عمل کنند یعنی همه باید به‌‌سرعت برای فراهم کردن اجرای مؤثر اقدام کنند. به هر‌‌حال، بسیاری از کشورهایی که کنوانسیون را تصویب کرده‌‌اند، قوانین ملی را برای در اختیار گذاشتن اقدامات لازم برای اجرای قانون تصویب نکرده‌‌اند و گزارش ملی در مورد اجرا در مقایسه با آنچه انتظار می‌‌رفت کندتر بوده است. از جولای سال‌‌۲۰۰۰، اگرچه ۴۸‌‌کشور گزارش‌‌ها را بایگانی کرده بودند اما ۳۶ کشور ضرب‌‌الاجل‌‌های گزارش را از دست داده بودند.^۲۳۶
۲٫۲٫۳بمب‌‌های خوشه‌‌ای
سلاح دیگری که در زندگی شهروندان عادی اثرات ویرانگر بر‌‌جای می‌‌گذارد، بمب‌‌های خوشه‌‌ای‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌‌باشند. بمب‌‌های خوشه‌‌ای جنگ افزاری بزرگ است که از خود صدها بمب یا جسم منفجره رها‌‌‌‌‌‌‌‌ می‌‌کند. این بمب‌‌ها از طریق موشک و توپخانه پرتاب می‌‌شوند. بمب‌‌های خوشه‌‌ای از نظر کارکرد نظامی بسیار حائز اهمیت می‌‌باشند زیرا قادر به تخریب در سطح وسیع می‌‌باشند. بمب‌‌های خوشه‌‌ای متفاوت از مین‌‌های زمینی می‌باشند زیرا آنها به محض تماس یا به فاصله کوتاهی بعد از تماس منفجر‌‌‌‌‌‌ می‌‌شوند با این‌‌حال بمب‌‌های خوشه‌‌ای سلاح‌‌های نه‌‌چندان دقیق بوده و متمایل به انحراف گرفتن از هدف اصلی خود می‌‌باشند. درصد بسیاری (%۳۰-۵) از بمب‌‌های خوشه‌‌ای منفجر‌‌نشده روی زمین باقی می‌‌مانند. این سلاح‌‌های منفجر‌‌نشده خطرات بسیاری برای شهروندان دارد و از این نظر همانند مین‌‌های ضدنفر می‌‌باشد و تمام آثار تخریبی اعم از معلولیت، مجروحیت، کشتار و آثار اقتصادی مین‌‌ها در مورد بمب‌‌ها خوشه‌‌ای نیز یکسان است. کودکان از آسیب‌‌پذیری خاصی در مقابل بمب‌‌های خوشه‌‌ای برخوردار هستند.
بمب‌‌های خوشه‌‌ای که به‌‌طور گسترده در طول چهار دهه گذشته استفاده شده است یک خطر مشابه‌‌ای را ایجاد می‌‌کند. در جمهوری دموکراتیک لائو حداقل ۹‌‌میلیون بمب خوشه‌‌ای منفجر‌‌نشده در پایان جنگ وجود داشت که باعث قربانی یک مصدوم در هر دو روز می‌‌شود.^۲۳۷ در تلاش برای متوقف کردن اخراج آلبانیایی‌‌های قومی از کوزوو در سال‌‌۱۹۹۹، NATO بیش از ۱۶۰۰‌‌مهمات خوشه‌‌ای مشتمل بر ۳۰۰۰۰۰‌‌بمب را پرتاب کرد.^۲۳۸ با در‌‌نظر گرفتن نسبت ۵ تا ۳۰% بمب‌‌های عمل نکرده، تقریباً ۶۰۰۰۰‌‌بمب منفجر‌‌نشده، زندگی پناهندگان سابق که به ایالت برگشته‌‌اند را در‌‌معرض خطر قرار می‌‌دهد. در چچنیا، نیروهای روسی تعداد زیادی از مهمات خوشه‌‌ای را پرتاب کردند.^۲۳۹ و آخرین یافته‌‌های Medecins‌‌Sans Frontieres اعلام کرد که دولت سودان بمباران هوایی بمب‌‌های خوشه‌‌ای را در ایالت استوایی‌‌جنوبی کشور اجرا کرده بود.^۲۴۰ تلفات مهمات خوشه‌‌ای منفجر‌‌نشده روی غیرنظامیان مخصوصاً کودکان توجه فزاینده‌‌ای را روی نتایج بشردوست طولانی‌‌مدت و فوری این سلاح‌‌ها و نیاز برای تعلیق جهانی در استفاده از آنها متمرکز کرده است.
۱٫۲٫۲٫۳٫دیدگاه حقوق بین‌‌الملل
هنوز هیچ معاهده بین‌‌المللی در‌‌خصوص استفاده و تجارت بمب‌‌های خوشه‌‌ای بصورت خاص ایجاد نشده است. با این‌‌حال حقوق عرفی و اصول حقوق بشردوستانه بین‌‌المللی حاکم بر مین‌‌های زمینی بر بمب‌‌های خوشه‌‌ای نیز قابل اعمال است. در‌‌خصوص اینکه استفاده از بمب‌‌های خوشه‌‌ای چگونه حقوق بشردوستانه بین‌‌المللی را مخدوش می‌‌کند دیدبان حقوق بشر مباحثی را مطرح کرده است.^۲۴۱ بر‌‌طبق پروتکل الحاقی اول (‌‌۱۹۷۷) همیشه می‌‌بایست تفکیک میان غیرنظامیان و اهداف نظامی رعایت شود.^۲۴۲ حمله‌‌ای که این ویژگی (اصل تفکیک) را رعایت نکند ممنوع می‌‌باشد. حملات تفکیک‌‌نشده بصورت خاص دارای ویژگی‌‌های ذیل است.

• • ‌‌علیه یک موضوع خاص نظامی هدف‌‌گیری نشده است.

• • روش و ابزار بکار‌‌ گرفته شده در حمله قابلیت هدایت علیه یک موضوع خاص نظامی نداشته یا آثار آن محدود نمی‌‌باشد.

• • حمله مزبور موضوع خاص نظامی را هدف گرفته در حالی که آن سوژه در منطقه مسکونی پُرجمعیت قرار گرفته است.

• • امکان از بین‌‌رفتن تصادفی زندگی غیرنظامیان بیش از دستاورد نظامی مورد‌‌انتظار است^۲۴۳(رعایت اصل تناسب).

درحالی‌‌که بمب‌‌های خوشه‌‌ای در اصل قابل‌‌کنترل جهت رعایت تفکیک می‌‌باشند، نحوه استفاده از آن در حملات موجب غیرقابل تفکیک‌‌شدن آن می‌‌گردد. بمب‌‌های خوشه‌‌ای قادر به هدف‌‌گیری دقیق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ نمی‌‌باشند. در‌‌حقیقت مزیت نظامی آن در این است که قادر به حمله به اهداف سیار و با وسعت بسیار‌‌‌‌‌‌ می‌‌باشد در‌‌حالی‌‌که این سلاح نسبت به حیات جمعیت غیرنظامی در مناطق خالی از سکنه تهدیدی به حساب نمی‌‌آید اما در مورد نواحی نزدیک محل سکونت غیرنظامیان تهدیدی جدی تلقی می‌‌شود.
در‌‌نتیجه استفاده از بمب‌‌های خوشه‌‌ای در مناطق مسکونی پر‌‌جمعیت به عنوان مثال شهرها و شهرک‌‌ها و روستاها بر‌‌خلاف اصل تناسب می‌‌باشد که همیشه نیروهای نظامی می‌‌بایست نسبت به آن توجه داشته باشند و در به‌‌کارگیری روش‌‌ها و ابزارهای حمله در‌‌نظر داشته باشند.
به‌‌علاوه به‌‌خاطر ضریب بالای اشتباه بمب‌‌های خوشه‌‌ای که در‌‌صورت عدم انفجار موقع حمله تبدیل به مین‌‌های زمینی می‌‌شود اینگونه برداشت می‌‌گردد که از استفاده از بمب‌‌های خوشه‌‌ای محدود نبوده زیرا در‌‌حالی‌‌که میزان تلفات غیرنظامی می‌‌بایست به حداقل برسد، ریسک تلفات غیرنظامی به مدت زمان طولانی همچنان در‌‌حد بالایی باقی می‌‌ماند. همچنین اعلام شده است که تهدید مداوم جمعیت غیرنظامی می‌‌بایستی بخشی از موضوع رعایت قاعده‌‌ی تناسب باشد.
پروتکل دوم الحاقی به کنوانسیون‌‌های ژنو (۱۹۷۷) در مورد استفاده از بمب‌‌های خوشه‌‌ای به مانند مین‌‌های زمینی در مخاصمات مسلحانه داخلی حمایت خاصی را صورت نمی‌‌دهد.
روند منع مین‌‌های زمینی قابل‌‌تطابق با میزان تخریب بمب‌‌های خوشه‌‌ای نمی‌‌باشد. اقدام مهم که صورت گرفته است توافق دولت‌‌ها برای مذاکره جهت یافتن راه‌‌حل در مورد ادوات منفجره باقی مانده بعد از جنگ مانند مسئولیت پاکسازی و اطلاع‌‌رسانی در مورد آنها می‌‌باشد.
اقدامات ممکن است شامل قواعدی راجع به اقدامات بازدارنده جهت اعتماد‌‌سازی باشد، هر دو نوع مخاصمات بین‌‌المللی و داخلی دراین حیطه قرار می‌‌گیرد.
۲٫۲٫۲٫۳٫ حقوق بین‌‌الملل عرفی
بر‌‌طبق حقوق بین‌‌الملل عرفی استفاده از سلاحهای ذیل ممنوع اعلام شده است؛

این تفسیر بزرگ ترین و مهم ترین اثر مفسّر می باشد که در پنج جلد تالیف شده است. در طبقات مفسّران شیعه درباره این تفسیر این گونه آمده است:«این تفسیر در پنج جلد و اخیراً در ۱۰ جلد معمولی به چاپ رسیده است نخستین چاپ آن به سال ۱۲۸۴ ه.ش در تهران و بعد در سال ۱۲۹۶ه.ش در سه جلد و یک بار در سال ۱۳۱۴ه.ش در تبریز منتشر گردید و سرانجام با تعلیقه و تحشیه استاد شعرانی بارها به چاپ رسیده است.^[۵۸]»
برخی معتقدند که این تفسیر ناقص بوده و بعد ها توسط داماد وی به پایان رسیده است.
«گفته می شود تفسیر فارسی معروفش هنگام وفات او ناتمام بوده که دامادش بعد از وفات او، آن را تکمیل کرد.^[۵۹]»
البته این نظر صحیح به نظر نمی رسد چرا که همانگونه که بعداً خواهد آمد ملا فتح الله تفسیر خلاصه المنهج را بعد از منهج الصادقین تالیف کرده است. از این رو صحیح به نظر نمی رسد که داماد وی منهج الصادقین را به پایان رسانیده باشد.
چون بررسی این تفسیر موضوع اصلی این پژوهش است در ادامه به طور مفصل به بررسی ابعاد آن، انگیزه مولف از نگارش آن و دیگر موضوعات آن خواهیم پرداخت.

1. 1. خلاصه المنهج

یکی دیگر از آثار ملا فتح الله کاشانی تفسیر«خلاصه المنهج» است که بعد از تالیف منهج الصادقین به نگارش آن پرداخت.
«تفسیر خلاصه المنهج به فارسی نیز از اوست. این تفسیر از تفسیر اولش مختصرتر و در دو مجلد است.^[۶۰]»
«مولف پس از تالیف منهج الصادقین، به تالیف دیگری اقدام نموده است، آن را به نام «خلاصه المنهج » نامیده است این تفسیر در دو مجلد بزرگ قرار دارد.^[۶۱]»
همانطور که اشاره شد این تفسیر نیز مانند خود منهج الصادقین در میان علماء و اهل تراجم معروف است.

1. 1. زبده التفاسیر

ملا فتح الله کاشانی علاوه بر نگارس به زبان فارسی، تفسیری نیز به زبان عربی به نام«زبده التفاسیر» نگاشته است. این تفسیر دوره کامل تفسیر قرآن کریم به زبان عربی است. صاحب طبقات مفسّرین شیعه در مورد روش تفسیری ملا فتح الله در این تفسیر می نویسد:
«روش تفسیری ایشان در نقل اخبار، بدین سان است که نخست اخبار اهل سنت را می آورد و سپس روایات اهل بیت:را ذکر می کند و در نقل روایات اهل بیت:مقید به نقل از منابع اصلی، تفسیر قمی، عیاشی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری۷، اصول کافی و کتب صدوق می باشد. مفسّر بزرگوار در تالیف این اثر به تفاسیر کشاف از نظر ادبی، و معانی و بلاغی و تفسیر بیضاوی از نظر مطالب عرفانی و تحقیقات فلسفی و مطالب اخلاقی و تفسیر مجمع البیان از نظر اختلاف قرائات، فضیلت سوره ها، و تناسب آیات مراجعه دارد.^[۶۲]»
در روضات الجنات آمده است« این تفسیر نیز بزرگ است و نزدیک به هشتاد هزار سطر است و در دو مجلد قطور است. بنا بر آنجه در اول تفسیر آورده، آن را بعد از دو تفسیر نوشته است و من نسخه خطی آن را دیدم. از نوشتن آن در نیمه ذی القعده سال ۹۷۷ فراغت یافته و در آن اخبار اهل بیت۷را آورده و در اکثر موارد از کشاف، تفسیر قاضی و مجمع البیان و جوامع الجامع طبرسی نقل کرده است.^[۶۳]»

1. 1. ترجمه قرآن

وی علاوه بر نوشتن تفسیر به ترجمه قرآن نیز پرداخت؛ چون می بایست در ضمن تفسیر، ترجمه ای طبق تفسیر خود ارائه دهد. صاحب ریاض العلماء درباره ترجمه وی می نویسد: «او ترجمه قرآن به فارسی دارد که مشهور است و بر حاشیه برخی قرآن ها به طور اختصار نوشته شده است.^[۶۴]»
وی ابتدا ترجمه توضیحی مفصل آیات را می آورد و سپس به تفسیر آن می پردازد این کتاب بارها در ایران به جاپ رسیده است از آن میان در سال ۱۳۳۳ه.ش در ده جلد از سوی کتابفروشی علمی چاپ و منتشر شده است.
آثاری که تا این جا به آن اشاره کردیم تنها آثار قرآنی ملا فتح الله است علاوه بر این وی آثار دیگری نیز دارد که در حوزه غیر قرآنی تالیف کرده است.

1. 1. شرح نهج البلاغه

این کتاب که به نام «تنبیه الغافلین و تذکره العارفین» معروف است، شرح فارسی نهج البلاغه بوده و در ایران به چاپ رسیده است.^[۶۵] این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی جزء کتابهای خطی است و در کتابخانه مرکزی نگه داری می‌شود.
صاحب روضات الجنات نیز از این کتاب نام برده و آن را کتاب معروفی که در شیراز و اصفهان و هرات دیده، معرفی می کند.^[۶۶]
علامه سید محسن امین صاحب اعیان الشیعه شرح نهج البلاغه و تنبیه الغافلین و تذکره العارفین را دو کتاب مجزا برای ملا فتح الله نام برده است^[۶۷] که سید جعفر سبحانی در موسوعه الطبقات الفقهاء می گوید هردو کتاب یکی است.^[۶۸]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

لازم به ذکر است که این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود بوده و جزء کتب خطی است که در آن جا نگه داری می‌شود و نویسنده آن را در کتابخانه آستان قدس مشاهده کرده است و باید گفت که سخن استاد سبحانی در این مورد صحیح است.

1. 1. استنساخ کتاب الاستبصار

آقا بزرگ تهرانی در «طبقات اعلام الشیعه» از این کتاب نام برده، می نویسد:
«و از آثار ماندگارش بازنویسی کتاب استبصار است که به طور کامل با مشایخش به دست اوست و از نوشتن آن در ۸ شعبان ۹۷۳ه.ق فراغت یافته است.^[۶۹]» وی همچنین در «الذریعه» نیز از این کتاب نام برده است.^[۷۰]

1. 1. ترجمه احتجاج طبرسی

یکی دیگر از آثار ملا فتح الله ترجمه احتجاج طبرسی است. وی آن را برای شاه طهماسب صفوی تالیف و یک نسخه خطی آن در خزانه شیخ صفی از شهر اردبیل آذربایجان به نظر میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلما رسیده است^[۷۱].
نام این ترجمه در اعیان الشیعه^[۷۲]، موسوعه الطبقات الفقهاء^[۷۳]، روضات الجنات^[۷۴] و دیگر کتب تراجم و تاریخی نیز آمده است.

1. 1. ترجمه «قواعد الاحکام تالیف علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی» نیز از دیگر آثاری است که به ملا فتح الله کاشانی نسبت داده شده است^[۷۵].

1. 1. علاوه بر آثار فوق مرحوم سید محسن امین در ذکر آخرین آثار ملا فتح الله از دو اثر به نام های «ماده التاریخ» و «ملاذ الفقهاء» نام می برد^[۷۶]

از آن جا که این آثار در جای دیگر ذکر نشده است، آنچه صحیح به نظر می رسد این است که این دو جزء آثار ملا فتح الله نمی باشد بلکه اشاره به تاریخ وفات ایشان دارد که به اشتباه جزء آثار وی شمرده شده است^[۷۷] در تایید این مطلب نیز شعری است که بر سر قبر آن بزرگوار نگاشته شده است.
فقها را چو ملاذی به جز آن قدوه نبود بهر تاریخ نوشتند ملاذ الفقهاء
وفات
ملا فتح الله سرانجام پس از سال ها تلاش و کوشش در راه علم و سپری کردن عمر در راه اندوختن علوم بویژه علوم قرآنی، در سال ۹۸۸ ه.ق در کاشان وفات یافت و در همان جا به خاک سپرده شد. در مورد تاریخ وفات و محل خاک سپاری ملا فتح الله اختلاف نظر است. برخی مانند آقا بزرگ تهرانی; وفات او را به سال ۹۸۸ه.ق و در کاشان می دانند؛ به نظر می رسد که همین سخن درباره وفات ملا فتح الله درست باشد.
و عده ای دیگر معتقدند که وی در سال ۹۹۷ ه.ق وفات یافته و در کشمیر به خاک سپرده شده است.^[۷۸]
یکی از شعرا ^[۷۹]تاریخ وفات ملا فتح الله کاشانی را چنین به نظم در آورده است:
مفتی دین متین کاش قرآن مبین واقف سر قدر عالم اسرار قضا

در قصاص نفس که مجازات قتل عمدی است شرایط و ضوابطی حاکم است که در پاره­ای از آنها شخصیت بزهکار مد­نظر قرار گرفته است. طبق ماده۳۱۰ قانون مجازات اسلامی «هر گاه غیر مسلمان مرتکب جنایت عمدی بر مسلمان ذمی، مستأمن یا معاهد شود حق قصاص ثابت است. اگر مسلمان، ذمی، مستأمن یا معاهد بر غیر مسلمانی که ذمی، مستأمن و معاهد نیست جنایتی وارد کند قصاص نمی­ شود به مجازات تعزیری مقرر از کتاب پنجم تعزیرات محکوم می­ شود»
بر اساس این ماده قتل کافر توسط مسلمان مستلزم قصاص نیست و علت آن را نفی سلطه­گری کفار بر مسلمین ذکر کرده ­اند زیرا دادن حق قصاص به ورثه­ی کافر موجب سلطه­ی آنها خواهد شد. در این صورت فرد مسلمان تعزیر می­ شود (مگر اینکه کافر باشد که در این صورت قابل تعزیر هم نیست)^[۹۲] همانگونه که گفته شد هرگاه فردی دیگری را به قتل برساند اما پس از قتل شخصیت وی متحول گردد در برخی موارد این تحول در قصاص مؤثر است. برای مثال اگر کافری، کافر دیگر را بکشد و سپس اسلام بیاورد قصاص نمی­ شود بلکه باید دیه پرداخت نماید زیرا دیگر بین آنها مساوات برقرار نیست
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

از مطالب فوق فهمیده می­ شود که اعتقادات و باورهای هر شخص جزئی از شخصیت وی می­باشد در صورت ارتکاب بزه در نوع و میزان مجازات شخص مؤثر است زیرا که سبب متحول شدن شخصیت فردی می­ شود.
بر اساس ماده ۶۱۲ هرکس مرتکب قتل عمد شود و شاکی نداشته یا شاکی گذشت کند در صورتی که اقدام وی موجب اخلال در نظم و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب باشد. دادگاه با رعایت وضعیت مجرم و احراز تجری وی می ­تواند او را به ۳ تا ۱۰ سال حبس محکوم نماید. در این ماده اگر قصاص نفس به هر صورتی اجرا نشود. دستگاه عدالت کیفری، با توجه به حالات و خصوصیات، روحیات و سوابق بزهکار واکنش مناسب را اتخاذ می­ کند. ضرورت تشکیل پرونده شخصیت را می­رساند.
آنچه گفته شد درباره تأثیر شخصیت بزهکار در امر تعیین حکم و تشریع بود. اما در مرحله اجرای مجازات قصاص نفس نیز وضعیت فردی بزهکار و هم در جلب رضایت و عفو اولیاء دم و هم در نحوه­ اجرای حکم مؤثر است برای مثال هر گاه پس از ارتکاب قتل عمدی دیوانه شود نظر فقهای شیعه آن است که قصاص ساقط نمی­ شود و در قانون مجازات از این نظر تبعیت شده است. ولی برخی از فقهای اهل سنت با این نظر مخالف هستند و معتقدند که در حال جنون قصاص اجرا نمی­ شود. برخی دیگر معتقدند که اگر جنون به هنگام اجرای قصاص روی داده باشد قصاص اجرا می­ شود ولی اگر قبل از آن دیوانه شده باشد اجرا نمی­ شود.^[۹۳] طبق ماده ۳۰۷ قانون مجازات ۹۲ که بیان می­دارد: «ارتکاب جنایت در حال مستی و عدم تعادل روانی در اثر مواد مخدر، روانگردان و مانند آنها، موجب قصاص است مگر ثابت شود بر اثر مستی به کلی مسلوب اختیار بوده است که در این صورت علاوه بر دیه به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم تعزیرات محکوم می­ شود…» در اینجا براساس آزمایشات گوناگونی که از فرد بزهکار انجام می­گیرد و شخصیت وی را مورد ارزیابی قرار می­ دهند تا اینکه متوجه شوند که او به طور کلی مسلوب اختیار بوده از قصاص معاف شود و به دیه و مجازات تعزیری محکوم گردد.
و مورد دیگر قصاص زن حامله است بر اساس ماده ۴۳۷ قانون مجازات «زن حامله که محکوم به قصاص نفس است نباید پیش از وضع حمل قصاص شود اگر پس از وضع حمل نیز بیم تلف طفل باشد تا زمانی که حیات طفل محفوظ بماند قصاص به تأخیر می­افتد.». آنچه در خصوص شرایط قصاص گفته شد در قصاص عضو نیز صادق است
قواعد قصاص اطراف در خصوص جنایت بر زنان تخصیص خورده است به این نحوکه اگر مردی زنی را مجروح کند دیه آن عضو کمتر از ثلث دیه کامل باشد زن می ­تواند مرد را قصاص کند اگر دیه جنایت بر زن مساوی یا بیش از ثلث دیه کامل باشد در آن صورت زن هنگامی می ­تواند قصاص کند که نصف دیه آن عضو را به مرد بپردازد. (ماده ۳۸۸ قانون مجازات اسلامی ۹۲) علاوه بر شرایط مذکور در قصاص عضو ضوابط دیگری نیز وجود دارد که وضعیت و توانایی­های بزهکار در آن مد­نظر است. زیرا بر اساس ماده ۳۹۳ قانون مجازات اسلامی ۹۲ ازجمله شرایط قصاص عضو آن است که «خوف تلف مرتکب یا صدمه بر عضو دیگر نباشد». در ارزیابی و احراز این شرایط قاضی اجرای این احکام باید با ارجاع امر به پزشک متخصص و با توجه به شخصیت مجرم، علم پیدا کند که قصاص عضو باعث مرگ مرتکب نمی­ شود در غیر این صورت حق اجرای قصاص بر اساس ماده ۴۰۱ قانون مجازات اسلامی ۹۲ به دیه تبدیل خواهد شد.
از احکام و قواعدی که مورد بررسی قرار گرفت دقیقاً مشخص می­ شود که در قصاص اعم از نفس و عضو خصائص ذاتی و اکتسابی افراد از قبیل سن، جنس، دین، سلامت عقل و وضعیت جسمانی و تحولات شخصیتی خطاکاران مورد توجه قرار گرفته و احکام با درنظر گرفتن آنها وضع گردیده و اعمال می­ شود. هم چنین با توجه به اینکه هر فرد در جامعه مدنی به میزان مسئولیت خود در قبال ارتکاب عمل مجرمانه بویژه در جرمی مانند قتل عمدی مستوجب اشد مجازات قصاص است. با وجود اینکه افراد بازتاب آن را در جامعه مشاهده می­ کنند اما باز هم مرتکب این اعمال می­شوند در حالیکه این جرم از جرایم حق الناسی است قانونگذار ما در قانون جدید فلسفه­اش از تشکیل پرونده شخصیت چیست؟
بر اساس قانون جدید آیین­دادرسی کیفری در قصاص نفس در مرحله اتهامی تشکیل پرونده شخصیت الزامی می­باشد.فلسفه قانونگذار از تشکیل پرونده شخصیت واکاوی شخصیت مجرمین از سوی افراد متخصص می­باشد که شاید بتواند به پیشگیری از جرایم و یا حداقل کاهش این جرایم کمک کند. هم چنین ممکن است متهم از اتهامات وارده بر او مبرا کند.و با توجه به مواد ۲۰۳ و ۲۸۶ آیین­دادرسی کیفری جدید در جرایم موجب قصاص بویژه در جرایم اطفال وجود این پرونده گاهی می ­تواند مجازات قصاص را به اقدامات تأمینی و تربیتی تبدیل کند. این موارد در قانون مجازات اسلامی ۹۲ در مواد ۸۸ به بعد به روشنی هویدا است.
بند سوم: دیات
به موجب ماده۱۷ قانون مجازات اسلامی ۹۲ «دیه اعم از مقدر و غیر مقدر مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیر عمدی بر نفس، اعضاء و منافع و جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می شود.» با توجه به ماده ۴۴۸ قانون مذکور دیه مقدر، مال معینی که در شرع مقدس به سبب جنایت غیر عمدی بر نفس عضو یا منفعت یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد مقرر شده است» در ماده ۴۴۹ «ارش دیه غیر مقدر است که میزان آن در شرع تعیین نشده است و دادگاه به لحاظ نوع و کیفیت جنایت و تأثیر آن بر سلامت مجنی علیه و میزان خسارت وارده با در نظر گرفتن دیه مقدر و با جلب نظر کارشناس میزان آن را تعیین می­ کند.»
در دیه مانند حدود و قصاص(فردی کردن قضایی) جایگاهی ندارد و میزان پرداخت دیات مختلف توسط شرع مشخص و معین شده است و قاضی حق عدول از آن را ندارد. در واقع در دیه مانند قصاص، فردی کردن قضایی به توافق جانی و مجنی علیه واگذار شده است. بدیهی است که کیفیت آن در فرهنگها و زمان های مختلف می تواند متفاوت باشد و جانی و مجنی علیه می توانند به مقدار کمتر یا بیشتر از دیه مقدر شرعی با هم توافق و مصالحه نمایند. در موارد پرداخت دیه ماده ۴۵۰ قانون مجازات اسلامی ۹۲ مقرر می­دارد: «در جنایت شبه عمدی، خطای محض و جنایت عمدی که قصاص در آنها جایز یا ممکن نیست، در صورت درخواست مجنی­علیه یا ولی­دم دیه پرداخت می­ شود مگر به نحو دیگری مصالحه شود.»
جنایات عمد و شبه عمد نابالغ و دیوانه به منزله خطای محض بر عهده عاقله می باشد. پس مسئولیت پرداخت دیه بر عهده عاقله می باشد. حتی در موردی که قانونگذار به وضعیت زندگی او توجه داشته اگر عاقله نتواند دیه را در مدت مسخص شده بپردازد دیه از بیت المال پرداخت می شود.
نکته آخر که در مورد دیات لازم به ذکر است این می باشد که در هر کجا مجازات قانونی جانی قصاص است مجنی علیه یا اولیاء دم می­توانند با توجه به وضعیت جانی، کمتر یا بیشتر از دیه قانونی را دریافت دارند و یا گذ شت نمایند این اختیار زمینه و مجالی است برای ارزیابی موقعیت افراد خاص تا صاحبان حق با بررسی اوضاع مادی و معنوی شخص جانی و عمل مجرمانه وی اگر شایسته ببیند جانی را عفو نمایند و یا با اخذ دیه متناسب با شرایط وی راضی شوند یا با او صلح کنند و یا اجرای قصاص را خواستار شوند. در این موارد در واقع اختیار ارزیابی شخصیت بزهکار به جای قاضی به مجنی علیه یا اولیاء وی واگذار شده است.
اما در مجازات دیه با توجه به اینکه دیه ذاتاً امری مالی محسوب می شود خصوصیات مرتکب نمی تواند تأثیری در کاهش آن داشته باشد. اما پرونده شخصیت ازآن جهت می تواند در مسئولیت مرتکب و پرداخت آن کمک کند. اگر مرتکب مجنون باشد در جنایات علیه تمامیت جسمانی در اکثر مواقع عاقله مسئولیت خواهد داشت بنابراین تشکیل پرونده شخصیت در همه مجازاتها می تواند هم در میزان و هم نوع و هم تعیین مرتکب مهم باشد.
بند چهارم: تعزیرات
گسترده­ترین واکنش­های جزایی و از موضوعات مهم سیاست جنایی اسلام تعزیرات می­باشد. هدف از تأسیس تعزیرات بازدارندگی از ارتکاب مجدد از طریق انتخاب واکنش مناسب در جهت اصلاح مرتکب می­باشد. یکی از معیار­های اساسی در تعیین عکس­العمل­های جزایی وضعیت شخص بزهکار است. قاضی باید منتهای تلاش خود را در گزینش بهترین و سودمند­ترین واکنش که علاوه بر تطابق با ویژگی­های بزهکار و تأثیر به حال وی، مستلزم حداقل ایذاء و رنج وی می­باشد انجام دهد.
تعزیرات پایه و اساس فردی کردن قضایی مجازاتها محسوب می­ شود و دین اسلام همانگونه که در همه جا در رأس پیشرفتهای حقوقی و قضایی قرار دارد. در این مورد نیز فردی کردن مجازات به اشکال مختلف برای جامعه بشری به ارمغان آورده است. دکتر مصطفی العوجی در این خصوص می­گوید: «لا شک فی انّ عقوبات التعزیر لمبدأ فردیهً العقاب المعمول به حالیاً فی الدول المتقدمه»^[۹۴]
تعزیرات مجازاتی غیر مقدرند و بما یراه الحاکم می­باشند (به حاکم تفویض شده ­اند) لذا به اعتقاد حقودانان اسلامی تعزیر امری اجتهادی است^[۹۵] در تعریف اجتهاد آورده­اند که «الاجتهاد المبالغه فی الجهد» بنابراین قاضی باید منتهای تلاش خود را مبذول دارد تا بهترین تدبیر را برگزیند؛ این مهم حاصل نمی­ شود مگر آنکه بر ویژگیهای بزهکاران و موقعیت ارتکاب بزه وقوف کافی داشته باشد. حصول این وقوف نیز در گرو آگاهی قاضی بر جنبه­ های شخصیتی و ویژگی­های فردی شخص بزهکار و توجهی خاص به اوضاع و احوال ارتکاب بزه می­باشد که این خود از تکالیف ثقیل و خطیر قاضی است. اقوال متعدد فقها نیز موًید توجه خاص ایشان به تفاوت واکنش­های تعزیری به تبع تفاوت بزهکاران از لحاظ ویژگی­های شخصیتی و موقعیت اجتماعی است^[۹۶]
هدف اساسی در تعزیرات اصلاح و تربیت مرتکبان است در بسیاری از موارد نیازی به برخورد سخت و خشن نیست، بنابراین قاضی در بسیاری از موارد از کیفر دادن مرتکب صرفنظر کرده و موضوع را با وعظ و اندرز خاتمه می­دهد حضرت امیر­المومنین (ع) می­فرماید: «رب ذنب مقدار العقوبه علیه اعلام المذنب به»^[۹۷] اعلام جرم به گنهکار یکی از مصادیق تعزیر شمرده می­ شود. لذا چنانچه قاضی تشخیص دهد که با توجه به شخصیت مجرم و جرم ارتکابی یک تذکر کوچک برای اصلاح او کافی است و او را از جرم وگناه باز می­دارد، باید به همین اندازه اکتفا نماید.
در برابر این گروه در تمام اجتماعات اقلیتی وجود دارند که نه تنها پایبند به احکام نمی­باشند بلکه از قانون شکنی لذت می­برند و این چنین افرادی برای جامعه خطر دارند و یکی از راه های پیشگیری از خطرات آنها استفاده از مجازاتهای مختلف عادلانه است، مجازاتها باید متنوع و مناسب جرایم باشد. وقاضی در برابر این گروه هم باید با در نظر گرفتن کیفیت و اندازه و نوع جرم و شخصیت مجرم مجازات لازم را تعیین و اجرا کند. یکی از رموز جاودانگی اسلام است، که دست قاضی را برای مجازات مجرمین باز گذارده و اختیارات وسیعی به آنها داده است.^[۹۸]
در تعزیرات میزان مجازات باید متناسب با مسئولیت مرتکب جرم تعیین شود و با نگرش به اینکه که اصولاً میزان مسئولیت مرتکب جرم به اوضاع و احوال، شرایط زمانی و مکانی، سوابق خانوادگی، اجتماعی، روانی و بدنی بستگی دارد ملحوظ نمودن این امر همراه با تعیین کیفر یکسان برای افراد متفاوت و جرایم مختلف، امری نا ممکن است.^[۹۹]
تعزیرات موکول به نظر قاضی می­باشد. در بین مجازاتهای اسلامی در تعزیرات بیشترین فرصت و مجال توجه به شخصیت بزهکاران وجود دارد. زیرا با اختیارات وسیعی که به قضات اعطاء شده است آنان می­توانند برای هر خطاکاری مجازات متناسب با حال آنها تعیین و اعمال نمایند.
تعزیر یعنی کیفری که در شرع از حیث مقدار مشخص نیست و در مقابل حد است و در فقه بر کیفری اطلاق می­ شود که بر خلاف حد، شارع مقدس اندازه­ای برای آن تعیین نکرده است
قانون مجازات اسلامی ۹۲ ماده ۱۸ بیان می­دارد: «تعزیر مجازاتی است که مشمول عنوان حد، قصاص یا دیه نیست و به موجب قانون در مورد ارتکاب محرمات شرعی یا نقض مقررات حکومتی تعیین و اعمال می­گردد. نوع، مقدار، کیفیت اجراء و مقررات مربوط به تخفیف، تعلیق، سقوط و سایر احکام تعزیر به موجب قانون تعیین می­ شود. دداگاه در صورت حکم تعزیری، با رعایت مقررات قانونی، موارد زیر را مورد توجه قرار می­دهد.»
الف- انگیزه مرتکب و وضعیت ذهنی و روانی وی حین ارتکاب جرم
ب- شیوه ارتکاب جرم، گستره نقض وظیفه و نتایج زیان بار آن
پ- اقدامات مرتکب پس از ارتکاب جرم
ت- سوابق و وضعیت فردی، خانوادگی و اجتماعی مرتکب و تأثیر تعزیر بر وی قابل انطباق می­باشند. و قاضی با توجه به شرایط، خصوصیات بزهکار و دیگر اوضاع و احوال و مصالح وی و جامعه میزان تعزیر را کم و زیاد می­نماید بند­های چهارگانه این ماده ارتباطی به کیفیات مشدده و مخففه مجازاتها ندارد، بلکه به شخصیت مرتکب اشاره دارد که قاضی باید در راستای فردی کردن مجازاتها در تعیین تعزیر بین حداقل و حداکثر به آن موارد توجه کند. ^[۱۰۰]
تأثیر انگیزه در اعمال مجازات غیر قابل انکار است. انگیزه که مفهومی متفاوت با قصد مجرمانه دارد تأثیری در تحقق جرم نداشته و حسب مورد می ­تواند به عنوان کیفیتی مخفف یا مشدد در تعیین مجازات موثر واقع شود. از جنبهً عملی نیز رویه محاکم با توجه به حداکثر و حداقل مجازات، عملاً انگیزه مجرم در ارتکاب جرم را، در تعیین مجازات مدنظر قرار می­ دهند. آنچه برای جامعه و نظم آن خطر دارد همان شخصیت مجرم است نه عمل ارتکابی، و چون انگیزه یکی از عوامل تعیین کننده شخصیت است بنابراین نباید در تحقق از آن چشم پوشید. قاضی با توجه به انگیزه مرتکب، مجازات متناسبی را در نظر بگیرد.
هم چنین جرم­شناسان معتقدند شخصیت هر فردی از مجموع فعالیتهای روانی، احساسات، افکار، عواطف و رفتار وکردار او که نمودار آن فعالیت­ها هستند شکل گرفته است.^[۱۰۱]لذا شرایط بدنی، هوش، عواطف و آنچه از مظاهر نفسانی می­شناسیم، همه و همه موجد شخصیت یک انسان است.^[۱۰۲]
بزهکار باید از منظرهای روانی و بیماریهای روحی مورد بررسی قرار داد ودر صورت مشاهده­ بیماری خاص، او را در طبقه و گروه مخصوص بیماران قرار داد. انسان­ها به لحاظ خصوصیات فیزیکی با هم متفاوت هستند. پس هر نوع واکنشی هم که قرار است علیه آنها اتخاذ شود باید متفاوت باشد.
سوابق فردی نشانگر گذشته فرد است تا روز ارتکاب جرم و شرح گذشته فرد نه تنها می ­تواند برای شناختن شخصیت مجرم کمک کرد. بلکه در حقوق کیفری تحول یافته معاصر، بیشترین اهمیت را دارد. و یکی از اساسی­ترین بخش­های پرونده شخصیت به شمار می­رود. هدف از توجه به گذشته وشخصیت بزهکار، اصلاح آینده وی و در امان نگه­داشتن جامعه از شرّ تبهکاران است. دکتر علی­آبادی در این زمینه می­گوید: «جرم ارتکابی متهم مربوط به گذشته و دعوای مطروحه مربوط به حال و شخص جانی مربوط به آینده است و تنها از فعالیت جانی در آینده ممکن است جامعه مستفیذ شود و یا خسران ببیند اگر تمام توجه قضات معطوف به گذشته شود اصلاح و آماده­ ساختن مجدد متهم برای محیط اجتماعی به طاق نسیان سپرده خواهد شد.»^[۱۰۳]
با توجه به اینکه در قانون جدید آیین­دادرسی کیفری جرایم تعزیری درجه ۱تا ۴ بزرگسالان در مرحله اتهامی تشکیل پرونده شخصیت الزامی شده است . حال سوال این است آیا پرونده شخصیت در جرام تعزیری درجه ۵ تا ۸ هم مانند جرایم تعزیری درجه ۱تا۴ قابل تشکیل هست یا خیر؟ آیا فلسفه و مبانی جرایم مهم را می­توان به جرایم غیر مهم تسری و پرونده شخصیت را تشکیل داد؟
قانونگذار صراحتاً فقط در مورد جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۴ پرونده شخصیت را الزامی کرده است و در مورد جرایم کم اهمیت چیزی بیان نکرده است. حال آنکه فلسفه تشکیل پرونده شخصیت اجرای عدالت کیفری، دادرسی عادلانه، اصلاح و درمان مجرم و پیشگیری از تکرار جرم توسط وی می­باشد. و در جرایم غیر مهم هم اصلاح و درمان مجرمین و پیشگیری از تکرار جرم مد نظر است. به نظر نگارنده بهتر بود نسبت به این نوع جرایم پرونده شخصیت پیش ­بینی شود. در مورد کسانی که برای بار اول مرتکب جرم کوچک شده ­اند قاضی با توجه به اوضاع و احوال و شرایط ارتکاب جرم و شخصیت مجرم و موقعیت و مقام اجتماعی وی در میزان کیفر قانونی تعدیل به عمل آورده و یا در مواردی بزهکار را به کلی از کیفر معاف دارد همانگونه در جرایم کم اهمیت استفاده از ابزارهای تعویق صدور حکم، تعلیق اجرای مجازات، جایگزینهای حبس، نظام نیمه آزادی و … پیش ­بینی شده است برای بکارگیری این ابزارها قاضی پرونده کیفری می­بایست اطلاعاتی از وضعیت فردی، خانوادگی، اجتماعی و سوابق و اوضاع و احوالی که موجب ارتکاب جرم شده است را داشته باشد. این مهم را می­رساند که در این نوع جرایم هم نیاز به تشکیل پرونده شخصیت داریم و بدون تشکیل پرونده شخصیت قاضی با مشکل مواجه می­ شود و حتی قادر به استفاده از این ابزارها هم نمی ­باشد. لیکن، تشکیل پرونده شخصیت فقط در مرحله اتهامی الزامی شده است و قانونگذار در مرحله محاکمه و صدور حکم توجهی چندانی به این امر مهم نداشته است امید است قانونگذار ما پای خود را فراتر نهاده و در این مراحل هم تشکیل پرونده شخصیت را الزامی کند.
مبحث دوم: شیوه شناسایی شخصیت
سزار لمبروزو اولین کسی است که آزمایش­های پزشکی، روانپزشکی و روانشناسی بزهکاران را ضروری دانسته معتقد است که اصلاح و تربیت مجرم بدون شناسایی شخصیت وی از لحاظ جسمی و روانی ممکن نخواهد بود. گاررو­فالو و فری به پیروی از عقاید لمبروزو، بررسی وضع اجتماعی بزهکاران را تأکید کردند. و معتقدند وضع محیط خانوادگی و روابط او با دیگران و اشتغالاتی که داشته و پیشینه کیفری باید مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد. تحت تأثیر عقاید و افکار آنان آزمون پزشکی و روانی و اجتماعی متداول و در محافل علمی تأیید شد که کیفر باید متناسب با شخصیت و حالت خطرناک بزهکار بوده، و تمام علل و انگیزه­هایی که موجب ارتکاب جرم شده هم چنین ذوق و استعداد و تمایلات جسمی و روانی و حالات روحی بزهکار مورد تحقیق و پژوهش و آزمایش قرار گیرد تا اصلاح و تربیت و درمان بزهکار ممکن باشد.^[۱۰۴]
روش شناسایی شخصیت بزهکاران، برای نخستین بار در سال ۱۹۰۷ در آرژانتین (آمریکای جنوبی) و در سال ۱۹۱۹، در بلژیک اجرا گردید و بعداً در سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی، مرکز مخصوص آبسرواسیون تأسیس شد.^[۱۰۵]
نخستین گام برای تشکیل پرونده شخصیت، شناسایی شخصیت افراد است. جرم­ شناسی بالینی برای تحقق این هدف از روش مصاحبه، مشاهده و مطالعه بزهکار استفاده می­ کنند. گردآوری اطلاعات دقیق، مصاحبه کامل، مشاهده و معاینه علمی بزهکار به تلاش و همّت گروهی از متخصصان علوم مختلف مانند روانشناسی، پزشکی، روانپزشکی، جامعه ­شناسی، مددکاری و غیره بستگی دارد. آزمایش­های جسمی و روانی انجام می­ دهند و درباره محیط زندگی فرد تحقیق و پژوهش می­ کنند.
گفتار اول: مصاحبه
مصاحبه، بهترین روش برای کسب اطلاعات کافی و علائم لازم برای شناخت مراجع یا مصاحبه ­شونده است. با این روش می­توان اطلاعات و علائمی را از مصاحبه­شونده یا مراجع بدست آورد که با روش­های دیگری مثل کاربرد آزمون­ها میسر نیست. این روش اگر توسط افراد ماهر و مجرب بکار نرود مشکلاتی را در شناخت به وجود می­آورد و این مهمترین عیب و ایراد این روش است زیرا اگر مصاحبه­گر دارای تجربیات کافی نباشد احتمال دارد که اولاً حالت و جهت غیر طبیعی به مصاحبه بدهد، ثانیاً اطلاعات بدست آمده را بر مبنای تمایلات و عقاید و احساسات خود تعبیر و تفسیر نماید. این عیب با سعی و دقت آگاهانه و کار کافی او بتدریج از بین می­رود.^[۱۰۶]
مصاحبه از همان لحظه ورود شخص به اتاق مصاحبه آغاز می­ شود و مصاحبه­گر همه آثار و علائم رفتاری و گفتاری و نحوه ادای مطالب، طرز برخورد، لباس پوشیدن، طرز نشستن، آرایش مو، وضع جسمی، ، علائم اضطراب، عکس­العمل­های عاطفی و همه­گونه تغییری را به دقت مورد توجه قرار می­دهد و آنها را به عنوان اطلاعات و علائم لازم برای شناخت یادداشت و نگهداری می­نماید. و از اساسی­ترین نکات مصاحبه جلب اعتماد و اطمینان مصاحبه­شونده از طرف مصاحبه­گر است اگر این عمل به خوبی صورت نگیرد نتایج مصاحبه چندان قابل اعتماد نخواهد بود.^[۱۰۷]
مصاحبه به چند روش، که عبارتند از: روش مستقیم، روش غیر مستقیم و روش نیمه مستقیم انجام می­گیرد. در روش مستقیم بعد از انجام آشنایی روانشناس مستقیماً وارد مصاحبه پیش ساخته می­ شود و با طرح سوالاتی به منظور اطلاعات خاصی مصاحبه را ادامه می­دهد در این نوع مصاحبه، اداره مصاحبه اصولاً با روانشناس است. در روش غیر مستقیم روانشناس سعی می­ کند بعد از جلب اطمینان و اعتماد، به طور غیر مستقیم اطلاعات لازم را کسب نماید در این روش اداره جلسه مصاحبه و طرح مسائل و مطالب با مراجع است. و روانشناس فقط در موارد خیلی ضروری که احساس می­ کند بیمارش قادر به حفظ ارتباط وادامه مطالب نیست با ادای کلمه یا کلامی باعث ادامه مصاحبه می­گردد. در روش نیمه ­مستقیم مهمترین و مناسب­ترین روش در شناخت علل جرائم و کسب اطلاعات لازم از مجرم است. در این روش مصاحبه­گر سعی در جلب اعتماد و اطمینان مجرم را دارد و سپس بطور مستقیم و غیر مستقیم مصاحبه را اداره می­ کند. این روش از مشکل­ترین روش های مصاحبه است اگر مصاحبه­گر ماهر نباشد احتمال می­رود که مجرم با ارائه اطلاعات ضد و نقیض و واهی او را وادار به اشتباه نماید اما اگر مصاحبه­گر مجرب و ماهر باشد با طرح سوالات هدایت کننده خواهد توانست اطلاعات لازم را از مجرم کسب نماید. از این روش در مواردی مانند شناخت علل بیماری بیماران استفاده می­ شود.
گفتار دوم: مشاهده و مطالعه
روش مشاهدهً بزهکاران، از جرم­ شناسی تخصصی مانند جرم­ شناسی پزشکی، روانشناختی، اجتماعی گرفته شده است. متخصصان بعد از اینکه به صورت انفرادی شخصیت متهم یا مجرم را مورد بررسی قرار دادند، نتایج مطالعات خود را با یکدیگر مقابله و مقایسه می­ کنند این کار گروهی باعث می­ شود که از اهمیت و بعد برداشت­های شخصی و ذهنی کاسته شود.^[۱۰۸]
بزهکار برای مدتی برای بررسی حالات و روحیاتش تحت نظر قرار گرفته از طرف متخصصین اعمال و رفتار آنها مورد مطالعه و دقت قرار گیرد. برای اولین بار (بررسی روحیات) توسط دانشمندان و متخصصین بزهکاری اطفال چون دکتر (هویر) در فرانسه و (هیلی) در آمریکا پیشنهاد شده است.^[۱۰۹] مجموعه تحقیقات و بررسی­ها و آزمایش­هایی که برای شناسایی شخصیت بزهکاران به کار می­رود، آبسرواسیون نامیده می­ شود. در این گفتار در بند اول مشاهده بزهکار در محیط آزاد و در بند دوم مشاهده بزهکار در محیط بسته مورد بررسی قرار می­دهیم.

در حال حاضر گیاه ذرت با توجه به موارد مصرف زیاد، کیفیت و ارزش غذایی بالا، قدرت سازش با آب و هوای مختلف (بخصوی با تولید هیبریدهای جدید) در اکثر نقاط جهان کشت می شود. به طوری که طی دو دهه گذشته (از سال ۱۹۸۴ به بعد) از لحاظ سطح زیر کشت و میزان کل تولید بعد از گندم و برنج مقام سوم را داشته ولی از سال ۱۹۸۴ به بعد اگر چه از نظر سطح زیر کشت همچنان بعد از گندم و برنج در مقام سوم قرار داشت ولی به علت افزایش سطح زیر کشت (از ۱۲۹۶۲۸ هزار هکتار در سال ۱۹۸۴ به ۱۳۸۷۲۰ هزار هکتار در سال ۱۹۹۸ و ۷/۱۴۲۷۱۴ هزار هکتار در سال ۲۰۰۵) و نیز افزایش متوسط در هکتار (از ۳۴۶۶ کیلوگرم در سال ۱۹۸۴ به ۲۰/۴۰۷۹ کیلوگرم در سال ۲۰۰۵)، از لحاظ میزان کلی تولید جهانی مقام اول را به دست آورد به طوری که برابر آمار سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو، ۲۰۰۷) در سال ۱۹۹۸ و ۲۰۰۵ به ترتیب ۷/۶۰۸۰۵۲ و ۸/۷۰۳۴۱۳ هزار تن گزارش شده است. به نظر می رسد کاهش سطح زیر کشت گندم باعث افزایش سطح زیر کشت ذرت شده باشد. به عبارت دیگر در طی این سال ها، علاقه مندی به کشت ذرت افزایش یافته و کشت ذرت به تدریج جایگزین کشت گندم شده است.
ذرت در پنج قاره جهان کشت می شود. از لحاظ وسعت سطح زیر کشت و میزان کل تولید این گیاه، قاره آمریکا مقام اول را داشته و پس از آن قاره های آسیا، آفریقا، اروپا و اقیانوسیه به ترتیب مقام های بعدی را بدست آورد که قاره اروپا با سطح زیر کشت حدود نصف آفریقا تولیدی نزدیک به دو برابر این قاره دارد که عملکرد بالا در اروپا را نشان می دهد. آمار نشان می دهد که طی سال ها به تدریج سطح زیر کشت تولید رد هکتار و نتیجه مقدار کل تولید در کلیه قاره ها افزایش داشته است که این افزایش، حجم عظیم فعالیت های تحقیقاتی برای دستیابی به تولید با کیفیت و کمیت بیشتر و نیز درجه اهمیت ذرت را نشان می دهد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

در سال ۲۰۰۴ و ۲۰۰۵ ایالات متحده آمریکا، چین، برزیل، هندوستان و مکزیک، نسبت به سایر کشورهای تولید کننده ذرت در جهان، سطح بیشتری از زمین های خود را به کشت این گیاه اختصاص دادند و به ترتیب بیشترین تولید را در جهان داشتند و جزء کشورهای مهم تولید کننده ذرت بودند. کشور فرانسه با آنکه نسبت به کشور نیجریه سطح زیر کشت کمتری (حدود یک سوم) دارد اما به علت بالا بودن عملکرد در هکتار (با متوسط تولید ۹۰/۸۳۷۰ کیلوگرم) از لحاظ میزان کل تولید حدود سه برابر جلوتر هستند.
براساس گزارشات سازمان خوار و بار کشاورزی در سال ۲۰۰۵ سطح زیر کشت ذرت در جهان بالغ بر ۷/۱۴۲۷۱۴ هزار هکتار بوده است که از این نظر در بین غلات پس از گندم و برنج در رتبه سوم قرار گرفته است. در بین کشورهای تولید کننده ذرت در جهان در سال ۲۰۰۵، ایالات متحده آمریکا با سطح زیر کشت برابر ۳۰۳۹۹ هزار هکتار، ۳/۲۱ درصد از سطح زیر کشت جهانی ذرت را به خود اختصاص داده و از این نظر در رتبه نخست جای دارد و پس از آن کشور چین با سطح زیرکشت ۵۰/۲۶۳۷۹ هزار هکتار و ۵/۱۸ درصد در رتبه دوم، برزیل با سطح زیر کشت ۴۳/۱۱۵۴۹ هزار و ۱/۸ درصد در جایگاه سوم قرار گرفتند. ضمن اینکه سهم کشور ایران با ۲۸/۲۷۶ هزار هکتار سطح زیر کشت، ۲/۰ درصد جهان بوده است (فائو، ۲۰۰۷).
در سال ۱۳۴۹ سطح زیر کشت ذرت در ایران ۱۰ هزار هکتار و سال ۱۳۶۳، ۲۱ هزار هکتار بوده است. برابر آمار فائو در سال ۲۰۰۵ (۱۳۸۴ هجری شمسی)، سطح زیر کشت ذرت در ایران ۲۸/۲۷۶ هزار هکتار با متوسط تولید ۹/۷۲۲۱ کیلوگرم و مقدار کل تولید ۲۵/۱۹۹۵ هزار تن اعلام شده است. روند افزایش سطح زیر کشت و افزایش عملکرد در ایران کاملا مشهود است و این خود نشانگر شناخت بیشتر و اهمیت این گیاه است که باعث تشویق کشاورزان و ترویج کاشت روزافزون شده است (میرهادی، ۱۳۸۰).
۱-۵- میزان تولید ذرت در جهان و ایران
براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو) تولید ذرت در سال ۲۰۰۵ در جهان ۸/۷۰۳۴۱۳ هزار تن بوده است. ایالات متحده آمریکا با تولید ۲۸۲۳۱۱ هزار تن و یا ۱/۴۰ درصد از تولید جهانی، در بین کشورهای تولید کننده، رتبه نخست را به خود اختصاص داده است. کشور چین با تولید ۴۷/۱۳۹۴۹۸ هزار تن و ۸/۱۹ درصد در رتبه دوم و برزیل با تولید ۳۱/۳۵۱۱۳ هزار تن و ۵ درصد تولید جهانی، رتبه سوم را به خود اختصاص داده اند. سایر کشورها نیز هر کدام سهم کمی در تولید داشته اند و ایران با ۲۵/۱۹۹۵ هزار تن تولید، فقط ۳/۰ درصد از تولید جهانی را دارا می باشد.
طبق آمار سایت فائو به روز شده در تاریخ ۱۷ می ۲۰۱۱ تولید ذرت در ایران طبق نمودار(۱-۱) زیر نمایش داده می شود که همانطور که مشهود است تا تاریخ ۲۰۰۷ تولید ذرت در کشور روند افزایشی داشته و بعد از آن در سال های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ روند نزولی به خود گرفته است.
نمودار۱-۱- میزان تولید سالانه ذرت در ایران
طبق آمار منتشر شده از مدیریت تولیدات گیاهی وزارت کشاورزی تولید ذرت طبق جدول(۱-۱) زیر می باشد که تناقضی بین داده های این سازمان و آمار منتشر شده از سازمان فائو دیده می شود.