این تفسیر بزرگ ترین و مهم ترین اثر مفسّر می باشد که در پنج جلد تالیف شده است. در طبقات مفسّران شیعه درباره این تفسیر این گونه آمده است:«این تفسیر در پنج جلد و اخیراً در ۱۰ جلد معمولی به چاپ رسیده است نخستین چاپ آن به سال ۱۲۸۴ ه.ش در تهران و بعد در سال ۱۲۹۶ه.ش در سه جلد و یک بار در سال ۱۳۱۴ه.ش در تبریز منتشر گردید و سرانجام با تعلیقه و تحشیه استاد شعرانی بارها به چاپ رسیده است.^[۵۸]»
برخی معتقدند که این تفسیر ناقص بوده و بعد ها توسط داماد وی به پایان رسیده است.
«گفته می شود تفسیر فارسی معروفش هنگام وفات او ناتمام بوده که دامادش بعد از وفات او، آن را تکمیل کرد.^[۵۹]»
البته این نظر صحیح به نظر نمی رسد چرا که همانگونه که بعداً خواهد آمد ملا فتح الله تفسیر خلاصه المنهج را بعد از منهج الصادقین تالیف کرده است. از این رو صحیح به نظر نمی رسد که داماد وی منهج الصادقین را به پایان رسانیده باشد.
چون بررسی این تفسیر موضوع اصلی این پژوهش است در ادامه به طور مفصل به بررسی ابعاد آن، انگیزه مولف از نگارش آن و دیگر موضوعات آن خواهیم پرداخت.

1. 1. خلاصه المنهج

یکی دیگر از آثار ملا فتح الله کاشانی تفسیر«خلاصه المنهج» است که بعد از تالیف منهج الصادقین به نگارش آن پرداخت.
«تفسیر خلاصه المنهج به فارسی نیز از اوست. این تفسیر از تفسیر اولش مختصرتر و در دو مجلد است.^[۶۰]»
«مولف پس از تالیف منهج الصادقین، به تالیف دیگری اقدام نموده است، آن را به نام «خلاصه المنهج » نامیده است این تفسیر در دو مجلد بزرگ قرار دارد.^[۶۱]»
همانطور که اشاره شد این تفسیر نیز مانند خود منهج الصادقین در میان علماء و اهل تراجم معروف است.

1. 1. زبده التفاسیر

ملا فتح الله کاشانی علاوه بر نگارس به زبان فارسی، تفسیری نیز به زبان عربی به نام«زبده التفاسیر» نگاشته است. این تفسیر دوره کامل تفسیر قرآن کریم به زبان عربی است. صاحب طبقات مفسّرین شیعه در مورد روش تفسیری ملا فتح الله در این تفسیر می نویسد:
«روش تفسیری ایشان در نقل اخبار، بدین سان است که نخست اخبار اهل سنت را می آورد و سپس روایات اهل بیت:را ذکر می کند و در نقل روایات اهل بیت:مقید به نقل از منابع اصلی، تفسیر قمی، عیاشی، تفسیر منسوب به امام حسن عسکری۷، اصول کافی و کتب صدوق می باشد. مفسّر بزرگوار در تالیف این اثر به تفاسیر کشاف از نظر ادبی، و معانی و بلاغی و تفسیر بیضاوی از نظر مطالب عرفانی و تحقیقات فلسفی و مطالب اخلاقی و تفسیر مجمع البیان از نظر اختلاف قرائات، فضیلت سوره ها، و تناسب آیات مراجعه دارد.^[۶۲]»
در روضات الجنات آمده است« این تفسیر نیز بزرگ است و نزدیک به هشتاد هزار سطر است و در دو مجلد قطور است. بنا بر آنجه در اول تفسیر آورده، آن را بعد از دو تفسیر نوشته است و من نسخه خطی آن را دیدم. از نوشتن آن در نیمه ذی القعده سال ۹۷۷ فراغت یافته و در آن اخبار اهل بیت۷را آورده و در اکثر موارد از کشاف، تفسیر قاضی و مجمع البیان و جوامع الجامع طبرسی نقل کرده است.^[۶۳]»

1. 1. ترجمه قرآن

وی علاوه بر نوشتن تفسیر به ترجمه قرآن نیز پرداخت؛ چون می بایست در ضمن تفسیر، ترجمه ای طبق تفسیر خود ارائه دهد. صاحب ریاض العلماء درباره ترجمه وی می نویسد: «او ترجمه قرآن به فارسی دارد که مشهور است و بر حاشیه برخی قرآن ها به طور اختصار نوشته شده است.^[۶۴]»
وی ابتدا ترجمه توضیحی مفصل آیات را می آورد و سپس به تفسیر آن می پردازد این کتاب بارها در ایران به جاپ رسیده است از آن میان در سال ۱۳۳۳ه.ش در ده جلد از سوی کتابفروشی علمی چاپ و منتشر شده است.
آثاری که تا این جا به آن اشاره کردیم تنها آثار قرآنی ملا فتح الله است علاوه بر این وی آثار دیگری نیز دارد که در حوزه غیر قرآنی تالیف کرده است.

1. 1. شرح نهج البلاغه

این کتاب که به نام «تنبیه الغافلین و تذکره العارفین» معروف است، شرح فارسی نهج البلاغه بوده و در ایران به چاپ رسیده است.^[۶۵] این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی جزء کتابهای خطی است و در کتابخانه مرکزی نگه داری می‌شود.
صاحب روضات الجنات نیز از این کتاب نام برده و آن را کتاب معروفی که در شیراز و اصفهان و هرات دیده، معرفی می کند.^[۶۶]
علامه سید محسن امین صاحب اعیان الشیعه شرح نهج البلاغه و تنبیه الغافلین و تذکره العارفین را دو کتاب مجزا برای ملا فتح الله نام برده است^[۶۷] که سید جعفر سبحانی در موسوعه الطبقات الفقهاء می گوید هردو کتاب یکی است.^[۶۸]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

لازم به ذکر است که این کتاب در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود بوده و جزء کتب خطی است که در آن جا نگه داری می‌شود و نویسنده آن را در کتابخانه آستان قدس مشاهده کرده است و باید گفت که سخن استاد سبحانی در این مورد صحیح است.

1. 1. استنساخ کتاب الاستبصار

آقا بزرگ تهرانی در «طبقات اعلام الشیعه» از این کتاب نام برده، می نویسد:
«و از آثار ماندگارش بازنویسی کتاب استبصار است که به طور کامل با مشایخش به دست اوست و از نوشتن آن در ۸ شعبان ۹۷۳ه.ق فراغت یافته است.^[۶۹]» وی همچنین در «الذریعه» نیز از این کتاب نام برده است.^[۷۰]

1. 1. ترجمه احتجاج طبرسی

یکی دیگر از آثار ملا فتح الله ترجمه احتجاج طبرسی است. وی آن را برای شاه طهماسب صفوی تالیف و یک نسخه خطی آن در خزانه شیخ صفی از شهر اردبیل آذربایجان به نظر میرزا عبدالله افندی صاحب ریاض العلما رسیده است^[۷۱].
نام این ترجمه در اعیان الشیعه^[۷۲]، موسوعه الطبقات الفقهاء^[۷۳]، روضات الجنات^[۷۴] و دیگر کتب تراجم و تاریخی نیز آمده است.

1. 1. ترجمه «قواعد الاحکام تالیف علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی» نیز از دیگر آثاری است که به ملا فتح الله کاشانی نسبت داده شده است^[۷۵].

1. 1. علاوه بر آثار فوق مرحوم سید محسن امین در ذکر آخرین آثار ملا فتح الله از دو اثر به نام های «ماده التاریخ» و «ملاذ الفقهاء» نام می برد^[۷۶]

از آن جا که این آثار در جای دیگر ذکر نشده است، آنچه صحیح به نظر می رسد این است که این دو جزء آثار ملا فتح الله نمی باشد بلکه اشاره به تاریخ وفات ایشان دارد که به اشتباه جزء آثار وی شمرده شده است^[۷۷] در تایید این مطلب نیز شعری است که بر سر قبر آن بزرگوار نگاشته شده است.
فقها را چو ملاذی به جز آن قدوه نبود بهر تاریخ نوشتند ملاذ الفقهاء
وفات
ملا فتح الله سرانجام پس از سال ها تلاش و کوشش در راه علم و سپری کردن عمر در راه اندوختن علوم بویژه علوم قرآنی، در سال ۹۸۸ ه.ق در کاشان وفات یافت و در همان جا به خاک سپرده شد. در مورد تاریخ وفات و محل خاک سپاری ملا فتح الله اختلاف نظر است. برخی مانند آقا بزرگ تهرانی; وفات او را به سال ۹۸۸ه.ق و در کاشان می دانند؛ به نظر می رسد که همین سخن درباره وفات ملا فتح الله درست باشد.
و عده ای دیگر معتقدند که وی در سال ۹۹۷ ه.ق وفات یافته و در کشمیر به خاک سپرده شده است.^[۷۸]
یکی از شعرا ^[۷۹]تاریخ وفات ملا فتح الله کاشانی را چنین به نظم در آورده است:
مفتی دین متین کاش قرآن مبین واقف سر قدر عالم اسرار قضا