کارخانه تولید پاکت کاغذی
کارخانه ای که پاکت کاغذی برای سیمان، ذغال چوب، غذای حیوانات و … تولید می کند را در نظر بگیرید. مواد اولیه برای چنین عملیاتی رول های کاغذ هستند. فرایند تولید، شامل سه مرحله است: چاپ لگو، چسباندن لبه های کاغذ و دوختن یک یا هر دو انتهای پاکت. هر مرحله شامل تعدادی ماشین است که لزوما مشابه نیستند. ماشین ها در هر مرحله ممکن است از نظر سرعت عمل، تعداد رنگی که می توانند چاپ کنند یا اندازه پاکتی که می توانند تولید کنند، متفاوتند. هر سفارش تولید، در بر گیرنده مقدار معینی از یک پاکت خاص است که باید در موعد مقرر تولید و ارسال شوند. زمان فرایند برای عملیات­های مختلف، با اندازه سفارش متناسب است. تحویل دیرتر از موعد، جریمه ای به شکل از دست دادن اعتبار را در بر دارد که مقدار این جریمه به اهمیت سفارش یا مشتری و میزان تاخیر در تحویل بستگی دارد. یکی از اهداف سیستم زمانبندی به حداقل رساندن مجموع این جرائم است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

زمانی که تولید یک ماشین از یک نوع پاکت به نوع دیگر پاکت، تغییر می کند، به یک آماده سازی احتیاج دارد. طول زمان آماده سازی روی ماشین به شباهت های بین دو سفارش متوالی بستگی دارد (تعداد رنگ های مشترک، تفاوت در اندازه پاکت ها و …). یک هدف مهم سیستم زمانبندی، به حداقل رساندن زمان کل صرف شده برای آماده سازی است.
کارخانه تولید تجهیزات لامپ های صنعتی
یک تولید کننده تجهیزات لامپ های صنعتی از خط مونتاژ کنترل شده ای به وسیله اپراتورها استفاده می کند. بر اساس تولید معمول که در راستای خط مونتاژ در جریان است، اپراتورها یک مجموعه تعریف شده از وظایف را دارا می باشند. برای هر تولید شرکت امیدوار به استفاده از زمان­های از پیش تعیین شده ای برای توسعه ایستگاه های کاری^[۱۹] و تخصیص وظایف به این ایستگاه ها برای رسیدن به سطح تولید مناسب و کارایی مطلوب می باشد. حال این نکته مطرح است که خط مونتاژ چگونه می تواند برای تغییرات یا اصطلاحات تولید به منظور دست یابی به سطوح تولید مورد نظر و افزایش کارایی اصلاح شود.
سفارش هایی که به جایگاه تولید رسیده اند باید به کارهایی با موعد تحویل مربوطه تبدیل شوند. این کارها اغلب باید بر روی ماشین ها در قالب یک توالی از پیش تعیین شده پردازش شوند. هنگامی که کار هایی با اولویت بالا آماده پردازش در سیستم باشند و ماشین خاصی مشغول به کار باشد، با توجه به این نکته که کار های دارای اولویت بالا باید بلافاصله پردازش شوند، بریدگی^[۲۰] در سیستم رخ خواهد داد. رویدادهای غیر قابل پیش بینی در کارگاه مانند خرابی ماشین و زمان های بیش از انتظار طولانی شده نیز باید مورد توجه قرار گیرد، به این سبب که می توانند تاثیر به سزایی بر روی زمانبندی داشته باشند. ایجاد زمانبندی دقیق کارهایی که قرار است پردازش شوند منجر به حفظ کارایی و کنترل عملیات می شود. کارگاه تنها قسمت تاثیر گذار بر روی فرایند زمانبندی نمی باشد. در واقع، فرایند زمانبندی تحت تاثیر فرایند برنامه ریزی تولید قرار دارد که برنامه ریزی میان مدت تا بلند مدت را برای کل سازمان بر عهده دارد. هدف فرایند برنامه ریزی تولید، بهینه کردن محصول کلی شرکت، تخصیص بلند مدت منابع بر اساس سطوح موجودی و پیش بینی تقاضا و نیازمندی های منابع است. تصمیماتی که در سطوح بالای برنامه ریزی گرفته می شوند به طور مستقیم بر فرایند زمانبندی موثر می باشند [۳].
اهمیت زمانبندی با معیارهای متمرکز بر دیرکرد از آن جهت مورد توجه است که در محیط کسب و کار حاضر، رقابت تولیدی از طریق قابلیت آن ها برای تولید محصولات با کیفیت بالاتر و هزینه های کمتر تعیین می شود. شرکت های تولیدی در تلاش هستند تا این قابلیت ها را از طریق اتوماسیون و مفاهیم خلاق مانند تولید به هنگام، تکنولوژی گروهی و مدیریت کیفیت جامع^[۲۱] به دست آورند. برای مثال، در سیستم های تولید به هنگام، کارها نباید زودتر و نه دیرتر تکمیل شوند، چرا که به هزینه های زودکرد و دیرکرد منجر می شود. در یک بازار رقابتی، دیر کرد^[۲۲] کارها با توجه به موعد تحویل آن ها به عنوان یک مقیاس عملکرد بسیار مهم برای محیط های تولیدی متنوع، مطرح است. از دیگر زمینه های کاربردی الگوریتم پیشنهادی می توان به:

• • زمانبندی کارها در سیستم های چند پردازنده ای

• • زمانبندی تخلیه و بارگیری بار در بنادر

• • زمانبندی حرکت تاکسی های بی سیم در داخل شهر

• • زمانبندی سرویس به مشتری در فروشگاه های بزرگ

اشاره کرد.
تعریف کلمات کلیدی
مسئله زمانبندی سیستمهای باز: در مباحث تئوریک علوم کامپیوتر مسئله زمانبندی سیستم باز یک مسئله زمانبندی می باشد که در آن یک مجموعه از کارها باید زمان مشخصی را در یک ایستگاه کاری^[۲۳] (ماشین) دلخواه پردازش شود و هدف مشخص شدن زمان هایی است که هر تمامی کارها بایستی در هر ایستگاه کاری پردازش شود [۷۷ ، ۴].
الگوریتم ژنتیک^[۲۴]: تکنیک جستجویی در علم رایانه برای یافتن راه‌حل تقریبی برای بهینه‌سازی و مسائل جستجو است. الگوریتم ژنتیک نوع خاصی از الگوریتمهای تکامل است که از تکنیک­های زیست‌شناسی فرگشتی مانند وراثت و جهش استفاده می‌کند. این الگوریتم برای اولین بار توسط جان هلند معرفی شد [۷۷ ، ۸ ، ۱۹].
در واقع الگوریتم‌های ژنتیک از اصول انتخاب طبیعی داروین برای یافتن فرمول بهینه جهت پیش‌بینی یا تطبیق الگو استفاده می‌کنند. الگوریتم‌های ژنتیک اغلب گزینه خوبی برای تکنیک‌های پیش‌بینی بر مبنای رگرسیون هستند. مختصراً گفته می‌شود که الگوریتم ژنتیک یک تکنیک برنامه‌نویسی است که از تکامل ژنتیکی به عنوان یک الگوی حل مسئله استفاده می‌کند.مسئله‌ای که باید حل شود ورودی است و راه‌حلها طبق یک الگو کد گذاری می‌شوند که تابع شایستگی^[۲۵] نام دارد هر راه حل کاندید را ارزیابی می‌کند که اکثر آنها به صورت تصادفی انتخاب می‌شوند.
نگهداری ماشین: عبارت استراتژی نگهداری و تعمیرات معمولاً به عنوان مجموعه خط مشی‌ها و مفاهیم نگهداری و تعمیرات تفسیر شده ‌است اما از دیدگاه کلان تر این خط مشی‌های نگهداری و تعمیرات و مفاهیم، یکی از چند مولفه اصلی استراتژی نگهداری و تعمیرات را شکل می‌دهند. سایر مولفه‌های ساختاری در تعریف استراتژی نگهداری و تعمیرات عبارت است از ظرفیت نگهداری و تعمیرات، تجهیزات و تسهیلات نگهداری و تعمیرات، تکنولوژی نگهداری و تعمیرات و یکپارچه سازی افقی. در ادبیات این حوزه، استراتژی نگهداری و تعمیرات، به عنوان یک الگوی منسجم و جدا نشدنی و یکپارچه ساز تصمیم‌ها در عناصر استراتژی‌های متفاوت در تجانس با تولید، شرکت و استراتژی‌های سطح کسب و کار معرفی می‌شود. استراتژی نگهداری و تعمیرات اهداف سازمان را آشکار می‌سازد و طبیعت کارکردهای اقتصادی و غیر اقتصادی را که قصد دارد برای سازمان به شکل یکپارچه انجام دهد، تعریف می‌کند. با این تفاسیر ارتباط میان کسب و کار و استراتژی‌های نگهداری و تعمیرات را از طریق چارچوب زنجیره ارزش معروف پورتر به خوبی می‌توان درک نمود [۷۳].
زمان تکمیل کل کارها: در تولید اختلاف بین زمان شروع و پایان یک رشته کار یا وظیفه می­باشد.
ساختار پایان نامه
در ادامه بحث در فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق بیان شده و در فصل سوم روش تحقیق ارائه می­گردد در ادامه در فصل چهارم محاصبات و یافته های تحقیق برای حل این مساله شرح داده شده، سرانجام در فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادها بیان شده است.
فصل دوم ادبیات و پیشینه تحقیق
مقدمه
هر چند در گذشته توجه کمتری نسبت به مسائل کارگاه باز شده اما به نظر می رسد، در سال­های اخیر، مسائل زمانبندی کارگاه باز مورد توجه محققان بسیاری قرار گرفته است. با این حال، مسائل کارگاه باز در مقایسه با سایر مسائل زمانبندی سهم بسیار کمی از ادبیات موضوع را به خود اختصاص داده اند. تمامی کارهای انجام شده در حقیقت تلاشی برای در نظر گرفتن ویژگی ها و شرایط واقعی در حوزه مسائل زمانبندی بوده است. در این پایان نامه قصد داریم تا مسائل زمانبندی در محیط کارگاه باز را مورد بررسی قرار دهیم و برای حل آن از روش­های فرا ابتکاری استفاده نماییم. در ادامه مروری بر تعاریف اولیه مسائل زمانبندی کرده و همچنین مطالبی در مورد معیارها و محدودیت­های موجود در مسائل زمانبندی سیستم­های باز را مورد تجزیه و تحلیل قرار می­دهیم.
تعریف مربوط به زمانبندی
زمانبندی نوعی تصمیم ­گیری است و فرآیندی است که در جریان برنامه زمانی تعیین می­ شود. در واقع زمانبندی تخصیص منابع^[۲۶] در طول زمان برای مجموعه ای از وظایف است. با توجه به این زاویه دید، بیشتر آموخته های ما در مورد زمانبندی را می توان در مورد تصمیم گیری های دیگر نیز به کار گرفت. زمانبندی مبحثی نظری است که مجموعه ای از اصول، مدل ها، روش ها و نتایج منطقی را در بر می گیرد و بینشی عمیق را در مورد برنامه تخصیص عملیات فراهم می آورد. زمانبندی به تخصیص منابع محدود به وظایف مورد انجام، در طی زمان می پردازد. زمانبندی فرایند تصمیم گیری است که یک یا چند هدف بهینه سازی را شامل می شود. منابع و وظایف ممکن است صورت های مختلفی داشته باشند. منابع ممکن است ماشین ها در یک کارگاه، باند پرواز در یک فرودگاه، کارگردان در یک سایت ساخت وساز، واحدهای پردازش در محیط محاسباتی و غیره باشند. وظایف می توانند شامل یک عملیات فرایند تولید، فرود یا بلند شدن در یک باند پرواز، مراحل مختلف موجود در یک پروژه ساخت، اجرای برنامه های کامپیوتری و غیره باشند. هر وظیفه می تواند سطوح اولویت متفاوتی داشته باشد مانند زودترین زمان ممکن برای شروع^[۲۷] و یا بر اساس موعد تحویل و غیره. تابع هدف نیز می تواند به فرم های مختلفی باشد و یا در حالت دیگر، می تواند کمینه سازی تعداد کارهایی باشد که زمان اتمام کارها^[۲۸] برای آخرین وظیفه باشد و یا در حالت دیگر، می تواند کمینه سازی تعداد کارهایی باشد که زمان اتمام آن ها بعد از موعد تحویل است. زمانبندی یک فرایند تصمیم گیری است که در اکثر سیستم های ساخت و تولید و محیط های پردازش اطلاعات موجود است. همچنین، زمانبندی در حمل و نقل، برنامه زمانی توزیع و سایر صنایع خدماتی دارای کاربرد می باشد ]۲،۳[.
اگر بخواهیم تعریف دیگری از زمانبندی ارائه کنیم که در برگیرنده زوایای دیگری باشد، این تعریف می تواند به این گونه بیان شود که زمانبندی عمل تعیین اولویت ها و یا مرتب نمودن فعالیت ها برای برآورده نمودن الزامات مشخص، محدودیت ها و یا اهداف است. از آنجایی که همچنان زمان یک منبع محدودکننده می باشد، ما نیاز داریم تا به طور خودآگاه یا ناخودآگاه فعالیت هایمان را برای بهره برداری بهینه از این منبع محدود زمانبندی کنیم. با توسعه صنعتی، مساله محدودیت منابع بحرانی تر شده است. در حال حاضر ماشین ها، نیروی کار، تسهیلات نیز علاوه بر زمان به عنوان منابع بحرانی در فعالیت های تولیدی و خدماتی شناخته می شوند. زمانبندی این منابع به افزایش کارایی و بهره برداری از ظرفیت، کاهش زمان مورد نیاز برای تکمیل کارها و نهایتا افزایش سوددهی یک سازمان می انجامد. زمانبندی موثر منابعی همچون ماشین و نیروی انسانی، در محیط به شدت رقابتی امروز الزامی است.
در بیشتر موارد، عمل زمانبندی کارها پس از حل برخی مسائل مربوط به برنامه ریزی اصولی مورد توجه قرار می گیرد. باید همواره این نکته را مد نظر داشت که تصمیمات مربوط به زمانبندی اهمیت کمتری نسبت به مجموعه وسیع تری از تصمیمات مدیریتی دارند. برای مثال، در حل مسائل مربوط به ساخت، مسائل اساسی مدیریتی مربوط به انتخاب محصولی که باید ساخته شود و تعیین میزان تولید هر محصول اولویت دارد. بعد از به کارگیری بررسی بازار و تحلیل های اقتصادی برای حل این گونه مسائل، برنامه ریزی تکنولوژیکی بر روی این مساله که محصول چگونه باید ساخته شود متمرکز می شود. بعد از این که جواب این سوالات مربوط به برنامه ریزی داده شد و در دسترس بودن منابع نیز مورد بررسی قرار گرفت، آنگاه می توان به مسائل زمانبندی به طور مناسب توجه نمود. در واقع زمانبندی ابزاری است که استفاده از منابع در دسترس را بهینه می کند.
زمانبندی از دیدگاهی دیگر
زمانبندی، تخصیص منابع درطول زمان برای مجموعه ای از وظایف است. این تعریف نسبتا کلی واژه، دو مفهوم مختلف دارد. اولا زمانبندی نوعی تصمیم گیری است و فرایندی است که در جریان آن برنامه زمانی را تعیین می کند. از این لحاظ بیشتر آموخته های ما در مورد زمانبندی را می توان در مورد تصمیم گیری های دیگر نیز بکار بست، لذا این مبحث ارزش علمی عام دارد. ثانیا زمانبندی مبحثی نظری است که مجموعه ای اصول، مدل ها، روش ها و نتایج منطقی را در برمی گیرد، که برای ما بینشی عمیق در مورد عمل زمانبندی به همراه دارد که می توان در مورد سایر نظریه ها به کار برد و بنابراین ارزش مفهومی عام دارد.
عناصر مهم مدلهای زمانبندی کارها و منابع اند. در نوشتار های مربوط به زمانبندی، منابع نوعا بر حسب قابلیت های کمی و کیفی خود مشخص می شوند، به طوری که هر مدل نشان دهنده نوع و میزان هر منبع است. هر کار مشخص بر حسب اطلاعاتی از قبیل منبع مورد نیاز، مدت انجام آن کار، زمانی که انجام آن را می توان شروع کرد و زمان تحویل توصیف می شود. به علاوه مجموعه ای از کارها بعضا می توان بر حسب محدودیت های تکنولوژیکی (روابط تقدمی) که در مورد عناصر متشکله آن صدق می کند بیان کرد [۱۷].
تئوری زمانبندی همچنین شامل شیوه های متنوع و مختلف است که در حل مسائل زمانبندی مفید واقع می شود. در واقع، حوزه زمانبندی به صورت نقطه کانونی ایجاد، بکارگیری و ارزیابی روش های ترکیبی ، شیوه های شبیه سازی، روش های شبکه ای و رویکرد های ابتکاری حل مسائل در آمده است. انتخاب شیوه مناسب به پیچیدگی مساله، طبیعت مدل و انتخاب معیار کارایی و عوامل دیگر بستگی دارد. در خیلی از حالات بهتر است چند شیوه به عنوان گزینه های مختلف برخورد به مساله در نظر گرفته شود. به همین دلیل نظریه زمانبندی شاید به همان اندازه که به امر بررسی روشها بپردازد به بررسی مدل ها نیز توجه دارد [۱۸].
برای رده بندی مدل های عمده زمانبندی لازم است ترکیب منابع و رفتار کارها مشخص شود. برای نمونه یک مدل ممکن است یک یا چند نوع منبع داشته باشد. اگر یک نوع منبع داشته باشد کارهای مربوطه احتمالا یک مرحله ای است، در حالی که اگر چند منبع داشته باشد کارها معمولا چند مرحله ای انجام می شود و در هر دو حالت منابع را می توان به صورت یک مجموعه واحد یا موازی در نظر گرفت. به علاوه، اگر مجموعه کارهای در دسترس برای زمانبندی در طول زمان تغییر نکند سیستم، ایستا نامیده می شود، در مقابل اگر یک کار جدید به مجموعه کارها در طول زمان افزده شود سیستم پویا نامیده می شود.
نظریه زمانبندی
نظریه زمانبندی اصولا با مدل های ریاضی سر وکار دارد و بین کار زمانبندی و توسعه مدل­های زمانبندی رابطه برقرار می نماید و به طور پیوسته آن ها را با مسائل نظری و عملی زمانبندی محک می زند.
در این زمینه دیدگاه نظری اغلب به صورت رویکردی کمی است و سعی آن، دست یافتن به ساختار مساله در قالب شکل فشرده ریاضی است. این رویکرد کمی با تفسیر اهداف تصمیم گیری در قالب یک تابع هدف صریح و بیان موانع تصمیم گیری به صورت محدودیت های صریح شروع می­ شود. حل هر مسئله زمانبندی برابر پاسخگویی به این دو سوال است :

• • کدام منبع برای انجام هر وظیفه تخصیص داده خواهد شد ؟

• • هر وظیفه در چه وقت انجام خواهد شد ؟

به عبارت دیگر، وظیفه اصلی مسائل زمانبندی به تصمیم گیری در مورد تخصیص منابع و توالی عملیات منحصر می شود. تئوری زمانبندی شامل شیوه های متنوع و مختلفی است که در حل مسائل زمانبندی مفید واقع گردد. در واقع حوزه زمانبندی، به یک نقطه کانونی برای ایجاد، به کارکیری و ارزیابی روش های حل مسائل تبدیل شده است. این روش ها عبارتند از: رویکردهای ترکیبی، شیوه های شبیه سازی، روش های شبکه ای و رویکردهای ابتکاری. انتخاب شیوه مناسب به پیچیدگی مساله، طبیعت مدل، انتخاب معیار کارایی و عوامل مرتبط دیگر بستگی دارد [۳۹،۴۰].
مروری بر مدل های زمانبندی
عملکرد سیستم های تولیدی و خدماتی با معیارهای بسیاری مانند تعداد ماشین ها، سطح اتوماسیون، ویژگی های مربوط به ساختار مورد نظر، نوع سیستم حمل و نقل و غیره تعیین می شود. تفاوت در این معیارها تعداد بسیار زیادی از مدلی های زمانبندی را به وجود می آورد. پارامترهایی که در زیر بیان می شوند در طول این فصل مورد استفاده قرار خواهند گرفت.
چارچوب و نمادها
تعداد کارها برابر با n و تعداد ماشین ها برابر با m در نظر گرفته شده است. اندیس های i وj به کارهای i ام و j ام اشاره دارند و اندیس هایk و l به ماشین های k و l اشاره دارند. پارامترهای زیر مرتبط با کار i ام می باشند:
زمان پردازش^[۲۹](Pik) : بیان کننده مدت زمانی است که کار i ام باید بر روی ماشین k ام سپری کند.
زمان آماده به کار بودن^[۳۰] (ri) : زمانی که کار i وارد سیستم می شود و به عبارت دیگر زود ترین زمانی که پردازش کار i می تواند آغاز شود.
موعد تحویل^[۳۱] (di) : زمانی است که در آن، کار طبق قرار قبلی باید به مشتری تحویل داده شود. تکمیل کار بعد از موعد تحوید با جریمه همراه خواهد بود.
وزن^[۳۲] (wi) : وزن کار بیان کننده اولویت آن می باشد. وزن کار در حقیقت بیان کننده میزان اهمیت آن در ارتباط با دیگر کارها در سیستم می باشد. درحالی که می تواند مشخص کننده هزینه نگهداری کار در سیستم نیز باشد. داده های اشاره شده از نوع ایستا می باشند به این معنی که به زمانبندی بستگی ندارند. نقطه مقابل داده های دینامیک هستند که از قبل مشخص نبوده و وابسته به زمانبندی می باشند.
زمان تکمیل کار (Cik) : مدت زمانی است که کار i بر روی ماشین k تکمیل شده است.
ترکیب ماشین ها (محیط های کار)
مدل های زمانبندی معمولا از طریق ترکیب ماشین ها، محدودیت ها و توابع هدف مشخص می شوند. پارامترهای متعددی در تعریف مسائل زمانبندی و طبقه بندی آن ها مطرح هستند. از این رو لازم است که ابتدا پارامترهایی را که به نوعی در طبقه بندی مسائل دخیل هستند، مشخص نماییم. در ذیل فهرستی از این پارامترها گرد آوری شده اند.
تابع هدف (مانند حداقل کردن زمان اتمام کل کارها^[۳۳]، حداقل کردن حداکثر زمان دیرکردها)
زمان های آماده سازی (وابسته یا مستقل از توالی عملیات)
افق برنامه ریزی (کوتاه مدت – بلند مدت – میان مدت )

• •  با واژه‌ی خارا ۳ تشخیص ساخته شده است:

*خون گشتن دل خارا؛ تشخیص:
دل خارا از بیم تیغ او خون گشت پنداری
که آتش رنگ خون دارد چو بیرون آید از خارا(۱۶)
و نیز نک ابیات: ۸۷۵۱ و ۲۴۸۹
خاشاک

• • با واژه‌ی خاشاک ۱ تشبیه ساخته شده است:

*خاشاک‌ها سوی ژرفی بر آب روان؛ مشبهٌ‌به فرار کردن مبارزان عدو از جهت از جهت سبکی و تندروی:
به سوی باز شد از پیش او چنان تازند
چو سوی ژرفی خاشاک‌ها بر آب روان(۵۰۷۰)
خاطر

• • با واژه‌ی خاطره ۱ تشخیص ساخته شده است:

*باریافتن خاطر؛ تشخیص:
گویی آن خاطر زدوده‌ی او
یابد اندر ضمیر هر کس بار(۲۴۰۱)
خاک

• • با واژه‌ی خاک ۱۰ تصویرکنایی ساخته شده است:

*از خاک بر آوردن؛ کنایه از ارزش و اعتبار بخشیدن، غنی و بی نیاز کردن(عفیفی، ۱۳۷۲: از خاک برآوردن):
سپاهی را بر خاک نشاند به نبردی
جهانی را از خاک برآرد به نوالی(۸۰۸۳)
*بر خاک نشاندن؛ کنایه از خوار و بی اعتبار کردن( دهخدا ۱۳۹۱ : ذیل خاک:
نک نمونه‌ی پیش
*خاک به دهان کسی بودن؛ کنایه از لال شدن، خفه شدن(عفیفی، همان: ذیل خاک بر دهان کسی بودن):
اندر سیر شاه چه بد تاند گفتن
بد گوی بد اندیش که خاکش به دهان باد(۷۱۸(
*خاک بوسیدن؛ کنایه از فرمانبرداری کردن و نیز تواضع و فروتنی کردن:
همه میران جهان دیده کزو یاد کنند
خاک بوسند و بیالایند از خاک جباه(۷۱۱۹)
و نیز نک بیت: ۵۹۷۲
*خاک پی کسی بودن؛ کنایه از مطیع و فرمانبردار بودن، تواضع و فروتنی کردن(دهخدا، ۱۳۹۰: ذیل خاک):
نامداران جهان خاک پی میر منند
همه خواهند که باشند مر او را ز خدم(۴۶۶۶)
*در خاک غلتیدن پیش کسی؛ کنایه از تواضع و فروتنی کردن و نیز کشته شدن و مردن :
شوم در خاک غلطم پیش خواجه
بگریم، کج کنم سر پیشش اندر(۳۶۳۳)
*خاک را غنجار کردن؛ کنایه ازسرخ کردن و نیز خون ریختن بسیار:
دو دختر و دو زنش را فرو کشید از پیل
به خون لشکر او کرد خاک را غنجار(۱۲۱۹)

• • غنجار: غازه است و آن سرخی باشد که زنان به جهت زیبایی بر روی خود مالند(خلف تبریزی، ۱۳۹۱: ذیل غنجار).

*خاک راه کسی را سرمه کردن؛ کنایه از ارادت داشتن، بندگی کردن و خدمت کردن:
با بندگان مرا به ره اندر عدیل کن
تا در دو دیده سرمه کنم خاک راه تو(۶۸۳۱)
*خاک نرم بر کسی یا چیزی سوهان کردن؛ کنایه از آزار دادن(عفیفی، ۱۳۷۲: خاک بر کسی سوهان کردن):

• سطح اجتماعی

در این سطح، بحث مسئولیت اجتماعی مطرح می‌شود. امروزه سازمان‌ها نمی‌توانند برای مدت طولانی از معرض دید عموم دور بمانند ^[۶۱] و اعمال و رفتارشان در انظار عمومی به گونه‌ای واضح نمایان است. هرگونه تصمیم و رفتاری در رسانه‌های جمعی و بسیاری از گروه‌های ذی‌نفوذ افشا می‌گردد. بنابراین یک از عوامل کلیدی در توسعه‌ی موفق مسئولیت‌های اجتماعی و برنامه‌های اخلاق، توانایی مدیریت در ادغام ارزش‌های اخلاقی واقعی درون‌فرهنگ سازمانی است. از طرفی هر جامعه با داشتن ارزش‌ها، سنن و ایدئولوژی و گرایش‌های مختلف در اخلاقی و حتی قانونی تغییر خواهد کرد (گیوریان،‌ ۱۳۸۴). بنابراین با توصیفاتی که ارائه شد می‌توان گفت امروزه سازمان‌ها برای اخذ تصمیمات براساس استاندارهای اخلاقی تحت فشار بیش‌تری قرار دارند.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

• سطح قانونی

به این معنا که بسیاری از رفتارهای قانونی و اخلاقی که از نظر جامعه مقبول هستند ناشی از قوانین موجود و مصوب شده در آن جامعه هستند. این قوانین شبیه استانداردها و ارزش‌های جامعه هستند چون برگرفته از فرهنگ جامعه بوده‌اند، لیکن قانونی بودن رفتار، همواره دلیلی بر اخلاقی بودن نیست، این نکته نیز قابل توجه است که بسیاری از رفتارها به وسیله دادگاه‌ها قانونی تلقی می‌شوند ولی جامعه آن‌ ها را غیراخلاقی می‌داند.

• سطح سازمانی

در سطح سازمانی، با توجه به دستورالعمل‌های اخلاقی که در هر سازمان اعلان شده‌اند رفتار اخلاقی متمایز از رفتار غیراخلاقی است. البته در سازمان، میزان تعهد مدیران به اخلاقیات می‌تواند یک عامل مؤثر در توسعه‌ی رفتار و اخلاق باشد (گیوریان، ۱۳۸۴). در همین راستا مطالعات صورت گرفته نیز بیانگر آن است که مدیران اخلاق مدار مدیرانی موفق به شمار می‌آیند^[۶۲].

• سطح فردی

بسیاری از افراد براساس ارزش‌های شخصی خویش رفتار می‌کنند و مدیران نیز به عنوان هدایت‌گران اصلی سازمان دارای ارزش‌هایی هستند که در موازنه‌ی نیک و بد آنان را کمک می‌کنند و این ارزش‌ها بر رفتار سازمانی آنان تأثیر به‌سزایی خواهد داشت (گیوریان، ۱۳۸۴).
۲-۴-۱۱) مدل‌های اخلاق سازمانی
۱) مدل اخلاق سازمانی
مدل اخلاق سازمانی رویکردی نظام یافته است که رفتار، عملکرد و نتایج چرخه‌ای است که به عنوان منطق شناختی اساسی مدل به کار گرفته شده اند. سه سطح نفوذ اخلاقی در این مدل مبنا قرار داده شده اند که عبارتند از ^[۶۳]:
ـ سطح فردی؛
ـ سطح محلی (گروه‌های داخل سازمان و اعضای سازمان)؛
ـ سطح جهان شهری (اجتماعی و بیرون).
سطوح فردی، محلی و جهان شهری نفوذ اخلاقی به منظور تسهیل بررسی آثار بین سه سطح و ملاحظه گرایش درونی و بیرونی به کار گرفته شده اند. شکل ۲-۵ به بررسی مولفه‌های مطرح در سطوح مختلف اخلاقی می‌پردازد:
شکل ۲-۵) مدل اخلاق سازمانی با رویکردی نظام یافته (Liu et al, 2004)
۲) مدل کولبرگ در مورد اصول اخلاقی: در مدل کولبرگ اصول اخلاقی در افراد از کودکی تا بزرگسالی در حال رشد است. بنابراین، الگوها و معیارهای اخلاقی از میان شش مرحله عبور می‌کنند. شکل ۲-۶ مراحل توسعه اصول اخلاقی را نشان می‌دهد. در شکل ۲-۶، توسعه اصول اخلاقی از پایین‌ترین سطح (اطاعت- تنبیهی) تا بالاترین (اصول اخلاقی جهانی) سطح، قابل مشاهده است. در مدل کولبرگ فرض بر این است که همه‌ی افراد از میان تمامی مراحل عبور کرده و از پایین‌ترین سطح اخلاقی به بالاترین سطح آن پیشرفت می‌کنند.
مراحل توسعه اخلاقی
زیاد (بالغ) کم (نابالغ)
شکل ۲-۶) مراحل توسعه‌ی اخلاقیات کولبرگ (گیوریان، ۱۳۸۴)
۳) مدل‌های رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی: مطالعات نشان می‌دهد که عمل اخلاقی و غیراخلاقی ناشی از ویژگی‌های افراد و محیط کاری است. شکل ۲-۷ مدلی برای تشریح رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی است. که در ادامه هر یک از ابعاد آن تشریح می‌گردند:
شکل ۲-۷) مدل رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی (مقیمی، ۱۳۸۶)
سطح پیشرفت اخلاقی فرد: ظرفیت فرد در بررسی سطح پیشرفت اخلاقی افراد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. مشخص است که افراد دارای روحیه‌ی بالاتر کم‌تر تحت‌نفوذ عوامل خارجی هستند و برای عمل به اخلاقیات آمادگی بیشتری دارند ولی در سطح متوسط پیشرفت اخلاقی، افراد تحت نفوذ همکاران قرار می‌گیرند.
مرکز کنترلی: یک مشخصه‌ی شخصیتی و حدی است که افراد خود را در برابر مسائل ایجاد شده در زندگی‌شان مسئول می‌دانند. افرادی که دارای شخصیت بیرونی هستند احساس مسئولیت کمتری در قبال پیامدهای رفتاری خود دارند و معتقد به نفوذ عوامل خارجی هستند یعنی همواره مسئولیت را به گردن عوامل خارجی می‌اندازند. در مقابل آن‌ ها افراد با موضع درونی، بیش‌تر به استانداردهای درونی خود جهت قضاوت درستی و نادرستی رفتارشان متکی هستند و مسئولیت عواقب رفتار خود را بر عهده می‌گیرند.
محیط سازمانی: به تأثیر محیط سازمانی بر رفتار اخلاقی و غیراخلاقی و انتظارات ارداک شده‌ی کارکنان از سازمان اشاره دارد. هرگونه عمل تشویقی و تنبیهی می‌تواند باعث تقویت و یا تضعیف رفتارهای اخلاقی گردد. و محیط سازمانی را در جهت تصمیم‌گیری‌های اخلاقی یا خلاف آن پرورش دهد. پس محیط سازمانی مروج رفتارهای غیراخلاقی می‌تواند موجب بروز تصمیمات غیراخلاقی گردد. (مقیمی، ۱۳۸۶).
۲-۴-۱۲) فواید و کارکردهای اخلاق در سازمان
با این حال رعایت اخلاقیات فوایدی نیز به همراه دارد، از آن جمله که:
ـ توجه به اخلاق کار به بهبود اساسی اوضاع برخی جوامع انجامیده است؛
ـ برنامه‌های اخلاق باعث می‌شود که در شرایط آشفته، سازمان عملکرد اخلاقی خود را حفظ کند؛
ـ برنامه‌های اخلاق باعث شکل‌گیری کارهای گروهی قوی و افزایش بهره‌وری می‌شود. کارکنان احساس می‌کنند که بین ارزش‌های آنان و ارزش‌های موردنظر سازمان هم‌خوانی و هماهنگی وجود دارد لذا با انگیزه و عملکرد قوی کار می‌کنند؛
ـ برنامه‌های اخلاق باعث رشد و بالندگی کارکنان می‌شود؛
ـ برنامه‌های اخلاق ما را از قانونی بودن خط مشی‌های سازمان مطمئن می‌کند؛
ـ برنامه‌های اخلاق باعث جلوگیری از عمل مجرمانه اهمال می‌شود. برنامه‌های اخلاق در پی کشف موارد غیراخلاقی و قانون‌شکنی‌ها است تا این قانون‌شکنی‌ها گزارش داده شوند؛
ـ برنامه‌های اخلاق به ایجاد تصویری مثبت از سازمان در نزد مردم کمک می‌کند (رحیمیان، ۱۳۸۱)؛
ـ ارزش‌های عملیاتی و رفتارهای مورد نیاز را ایجاد می‌کند؛
ـ رفتارهای سازمانی را با ارزش‌های عملیاتی هماهنگ می‌سازد؛
ـ آگاهی و حساسیت نسبت به مسایل اخلاقی به وجود می‌آورد؛
ـ کمک می‌کند بتوانیم کارکنان را متقاعد کنیم که توجه به اخلاقیات تنها یک عکس‌العمل بدون تفکر و تعمق نیست که برای خلاصی از گرفتاری با بهبود تصور عمومی انجام شود (سلطانی، ۱۳۸۲).
۲-۴-۱۳) منابع ارزش‌های اخلاقی
دو پدیده‌ی اصول اخلاقی و مسئولیت‌های اجتماعی در نهاد فرد و سازمان به امانت گذارده شده است و بازتابی از مظهر موجودیت آن‌ ها است. گذشته از این، گروه‌های ذی‌نفع خارجی هم می‌توانند بر استانداردها یا معیارهایی که اصول اخلاقی و مسئولیت‌های اجتماعی نامیده می‌شود، اثر بگذارند. در شکل ۲-۸ نیروهایی که معیارهای اخلاقی را به وجود می‌آورند، مشخص شده است. باورها و ارزش‌های فردی، چارچوبی که فرد بر آن اساس از نظر اخلاقی تصمیم می‌گیرد و پیشرفت معنوی بر اخلاق شخصی اثر می‌گذارند. فرهنگ سازمانی نیز باعث می‌شود که چارچوب کلی ارزش‌ها در سازمان شکل گیرد. گذشته از این، سیستم‌های رسمی سازمان (با توجه به سیستم‌های پاداش و سیاست و پاداش و سیاست کلی سازمان) بر ارزش‌ها و رفتارهای افراد اثر می‌گذارد. هم‌چنین سازمان‌ها و شرکت‌ها از مجرای تعیین و تبیین بد و خوب در برابر گروه‌های مخالف ذی‌نفع از خود واکنش نشان می‌دهند. آن‌ ها به گونه‌ای عمل می‌کنند که از دیدگاه مشتریان، نهادها و سازمان‌های دولتی، سهام‌داران و کل جامعه دارای کرداری نیکو باشند. تمام این مسأله هستند که مبادا یکی از کارهای‌شان اثراتی ناگوار بر گروه‌های ذی‌نفع داشته باشد. تمام این عوامل باعث می‌شود که سازمان به هنگام تصمیم‌گیری‌ها به اصول اخلاقی پای‌بند باشد (دفت، ۱۳۸۸).
شکل ۲-۸) نیروهایی که به اخلاق مدیریت شکل می‌دهند (دفت، ۱۳۸۸)
۲-۴-۱۴) آثار مثبت رعایت اصول اخلاقی
گرچه حاکمیت اخلاق کار بر سازمان، منافع زیادی برای سازمان از بعد داخلی از جنبه‌های بهبود روابط، افزایش جو تفاهم و کاهش تعارضات، افزایش تعهد و مسئولیت پذیری بیش‌تر کارکنان، افزایش چندگانگی و کاهش هزینه‌های ناشی از کنترل دارد ولی از دیدگاه مسئولیت اجتماعی نیز از راه افزایش مشروعیت سازمان و اقدامات آن، التزام اخلاقی در توجه به اهمیت ذی‌نفعان، افزایش درآمد، سودآوری و بهبود مزیت رقابتی، و… توفیق سازمانی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
رفتار غیراخلاقی، رفتار محیط کسب و کار را بر ضد خود تحریک کرده، موجب شکست سازمان می‌شود ^[۶۴].
التزام اخلاقی در توجه به اهمیت ذی‌نفعان
برخی از محققان نیز بر این باورند که پاسخ مثبت به ملزومات اخلاقی اجتماعی، با افزایش سود و ارزش افزوده در درازمدت همراه است (رحمان سرشت، ۱۳۸۵).
افزایش درآمد، سودآوری و بهبود مزیت رقابتی
براساس گزارش مجله قورچون، ۶۳ درصد مدیران عالی شرکت‌های برتر بر این باورند که رعایت اخلاقیات، موجب افزایش تصویر مثبت و شهرت سازمان شده، منبعی برای مزیت رقابتی به شمار می‌آید. به علاوه تحقیقی در استرالیا نشان داد که ۹۰ درصد استرالیایی‌ها علاقه‌مند به خرید از شرکت‌هایی هستند که رفتارهای آن‌ ها اخلاقی است. این تحقیقی مشخص کرد هرچه اعتماد بین اعضای یک سازمان بیش‌تر باشد نیاز به کنترل مستقیم کاهش می‌یابد^[۶۵].
استفاده از مزایای چندگانگی

سیندی و یگلزورث
(۲۰۰۴/۲۰۰۸ )

توانایی رفتار کردن همراه با خرد ، در حین آرامش درونی و بیرونی صرف نظر از پیشامد ها و رویداد ها است .

سینگ جی ( ۲۰۰۸ )

توانایی ذاتی، تفکر و درک پدیده های معنوی است و رفتار روزانه ما را با ایدوئولوژی معنوی هدایت می کند .

کینگ (۲۰۰۸ )

مجموعه ای از ظرفیت های عقلی که به آگاهی کامل و کاربرد انطباقی از جنبه های معنوی و جهان ما فوق وجودی شخص کمک می کند و منجر به خروجی هایی مانند تفکر وجودی عمیق، افزایش معنا، شناسایی عالم مافوق و سلطه حالت های معنوی می شود. (King , 2008 : 52 )

( به نقل از سهرابی ، ۱۳۸۷ : ۱۷ )
مادهو^[۴۲](۲۰۰۶) معتقد است به وسیله هوش معنوی، مشکلات معنایی و ارزشی را حل کرده و فعالیت ها و زندگی مان را در فضایی غنی تر، وسیعتر و با معنا تر قرار می دهد و تعیین می کند کدام یک از روش های زندگی معنای بیشتری دارند.

۳- ۲- ابعاد و مؤلفه های هوش معنوی از دیدگاه دانشمندان

هوش معنوی سازه های معنویت و هوش را درون یک سازه جدید ترکیب می کند. در حالی که معنویت با جستجو و تجربه عناصر مقدس، هوشیاری اوج یافته، تعالی و معنا در ارتباط است، هوش معنوی مستلزم توانایی هایی است که از چنین موضوعات معنوی برای تطابق و کنش اثر بخش و تولید محصولات و پیامدهای با ارزش استفاده می کند. به طور کلی می توان پیدایش سازه هوش معنوی را به عنوان کاربرد ظرفیت ها و منابع معنوی در زمینه موقعیت های علمی در نظر گرفت. به نظر می رسد که هر بحثی درباره هوش معنوی بدون شناخت دامنه وسیع تجارب معنوی ناکامل خواهد بود. هوش معنوی بر خلاف هوش منطقی که رایانه ها هم دارای آن هستند و بر خلاف هوش هیجانی که در پستانداران عالی نیز وجود دارد، منحصراً خاص انسان است که اساسی ترین و اصلی ترین نوع هوش است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۱- ۳- ۲- ابعاد هوش معنوی از دیدگاه سیسک و آمرام

ابعاد هوش معنوی از دیدگاه سیسک و آمرام در موارد زیر خلاصه می شود؛ دانش درونی، شهود عمیق، شناخت خود و یکی شدن با طبیعت و جهان، توانایی حل مسئله، هدایت باطنی و استفاده از سبک های تعالی مثل شهود برای حل مسائل، پذیرش و عشق به حقیقت، زندگی کردن در تعادل همراه با روحانیت و دیدگاه سیستمی کل گرا برای دیدن ارتباط درونی میان هر چیزی و غیره ( سهرابی ، ۱۳۸۷ : ۱۷ ) و (آمرام، ۲۰۰۹).

۲-۳- ۲- ابعاد هوش معنوی از زهر و مارشال

زهر و مارشال نیز ابعاد هوش معنوی را در قالب جداول زیر طبقه بندی نموده اند.
جدول ۲-۲ : ابعاد هوش معنوی بر اساس دیدگاه زهر و مارشال

خود آگاهی
بدانید واقعاً که هستید و چگونه با دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار می کنید .

تعیین ارزشها و چشم انداز ( آرمان – گرایی )
نهایت انسانیت ما در چشم انداز و ارزش های ما مشخص خواهد شد.

قابلیت مواجهه با مشکلات و ناملایمات و حتی با فرصت تبدیل کردن آنها
کنار آمدن با اشتباهات و مشکلات و درس گرفتن از آنها .

کل نگری
مشاهده ارتباط بین چیزه ها و امور : مشتاق بودن نسبت به همه چیز

تنوع پذیری
کنار آمدن با تنوع، برای مثال دیدن جنبه های متفاوت هر فرد و تشویق به دانستن ارزش این تفاوتها و شکرگزاری بابت آنها

مستقل بودن ( شهامت )
واژه ای روانشناسانه که به معنای شهامت است نه سازگاری و همرنگ جماعت شدن، داشتن شجاعت کافی برای عمل برخلاف عرف رایج ( استقلال از محیط )

تمایل به پرسیدن چرا ؟
پرسیدن سوالات اساسی و یافتن پاسخ های بنیادین

قابلیت چارچوب بندی دوباره موضوعات
مشاهده پدیده ها در زمینه ای وسیع تر

خود جوش بودن

۱- آقایی، بهمن، فرهنگ حقوق بشر، چاپ اول، کتابخانه گنج دانش، تهران، ۱۳۷۶
۲- آیتی، محمد ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، دانشگاه تهران
۳- ابراهیمی، محمد اسلام و حقوق بین الملل عمومی، جلد۲، چاپ اول، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، تهران، ۱۳۷۷
۴- اردبیلی، محمد بن احمد(مقدس اردبیلی)، مجمع الفائده و البرهان، ج۷، چاپ اول، موسسه انتشارات اسلامی قم، ۱۴۰۹ق.
۵- بوازر، مارسل، انسان دوستی دراسلام، ترجمه محمد حسن اردبیلی و غلامحسین یوسفی، طوس، تهران، ۱۳۶۲
۶- تقی زاده، احمد، کتاب اروپا، گردآوری: موسسه مطالعات و تحقیقات ابرار معاصر ایران، ج۱، چاپ اول، شریعت، تهران، ۱۳۸۲
۷- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، موسسه النشر الاسلامی، چاپ هشتم، تهران، ۱۳۷۶
۸- حسینی روحانی، سید محمد صادق، فقه الصادق، ج۱۳، چاپ دوم، دارالکتاب، قم، ۱۴۱۴ق.
۹- حمیدالله، محمد، ترجمه و تحقیق سید مصطفی محقق داماد، سلوک بین المللی دولت اسلامی،چاپ اول، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، ۱۳۸۰
۱۰- خدوری، مجید، ترجمه زین العابدین رهنما، حقوق در اسلام، شرکت حاج محمد حسین اقبال و شرکاء بی جا، ۱۳۳۶٫
۱۱- دانش پژوه، مصطفی و خشروشاهی قدرت الله، فلسفه حقوق، چاپ پنجم، موسسه پژوهشی امام خمینی، قم، ۱۳۸۰
۱۲- دانش پژوه، مصطفی، اسلام و حقوق بین الملل خصوصی، چاپ اول، مرکز چاپ و انتشارات وزارت خارجه، تهران، ۱۳۸۱
۱۳- دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج۲، موسسه انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۳
۱۴- سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، ج۲، دانش اسلامی، قم، ۱۳۶۳٫
۱۵- شکوری، ابوالفضل، فقه سیاسی اسلام، چاپ دوم دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، ۱۳۷۷
۱۶- صادقی، محمد، الفرقان فی تفسیر القران، ج۹، انتشارات فرهنگ اسلامی، قم، ۱۴۱۰
۱۷- صحیفه نور، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج۷، تهران، ۱۳۷۹
۱۸- صفایی، جواد، توسعه و تحول حقوق پناهندگان، چاپ اول، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، تهران، ۱۳۷۴
۱۹- ضیائی بیگدلی، محمدرضا، اسلام و حقوق بین الملل، شرکت سهامی انتشار، تهران، ۱۳۶۵٫
۲۰- طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القران، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، ج۹
۲۱- طباطبایی موتمنی، منوچهر، آزادی های عمومی و حقوق بشر،موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، تهران، ۱۳۷۵٫
۲۲- عطفیه، سید باقر، پناهندگی سیاسی،تهران، ۱۳۴۶٫
۲۳- عظیمی شوشتری، عباسعلی، حقوق قراردادهای بین المللی در اسلام، چاپ اول، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۸
۲۴- عمید زنجانی، عباسعلی، حقوق اقلیت ها براساس قانون قرارداد ذمه، چاپ سوم، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، ۱۳۶۲٫
۲۵- عمید زنجانی، عباسعلی، حقوق تعهدات بین المللی و دیپلماسی در اسلام، چاپ اول، سمت، تهران، ۱۳۷۹٫
۲۶- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۳، چاپ اول، انتشارات امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۷٫
۲۷- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی حقوق و قواعد مخاصمات در حوزه جهاد اسلامی و حقوق بین الملل اسلام، جلد۵، چاپ اول، امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۳٫
۲۸- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، اقتصاد سیاسی، جلد۴، امیرکبیر، تهران، ۱۳۸۳٫
۲۹- گروه پژوهشی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی، قواعد فقه جزایی، چاپ اول، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد، ۱۳۸۳٫
۳۰- معین، محمد، فرهنگ معین، ج۱، چاپ چهارم، امیرکبیر،تهران، ۱۳۶۰
۳۱- مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، ج۷، چاپ هشتم، دارالکتب الاسلامیه، تهران، ۱۳۷۰
۳۲- ناصرزاده، هوشنگ، اعلامیه های جهانی حقوق بشر، جهاد دانشگاهی، تهران، ۱۳۷۲٫
۳۳- نظری تاج آبادی، حمید، بررسی جنبه های مختلف حقوقی مساله پناهندگی، چاپ اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ۱۳۶۹٫
کتاب های عربی
۳۴- ابن براج قاضی، عبدالعزیز، المهذب، ج۹، چاپ اول، مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۱ق.
۳۵- ابن براج قاضی، عبدالعزیز، جواهر الفقه، ج۹، چاپ اول، مدرسین حوزه علمیه قم، قم، ۱۴۱۱ق
۳۶- ابن هشام، محمد، السیره النبویه، ج۴، دارالکنوز، بیروت، بی تا.
۳۷- حرعاملی، محمدحسن، وسائل الشیعه، ج۱۱، دارالاحیا التراث العربی، بیروت، ۱۴۰۳ق.
۳۸- حلی، ابن ادریس، السرائر، ج۹، چاپ دوم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۰ق.
۳۹- حلی، جعفر بن حسن (محقق حلی)، شرایع الاسلام، چاپ سوم، ج۹، اسماعیلیان، قم، ۱۳۷۳
۴۰- حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، ارشادالاذهان، ج۳۱، چاپ اول، النشر الاسلامی، قم، ۱۴۱۰ق.
۴۱- حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، تحریر الاحکام، موسسه الامام الصادق، ج۱، چاپ اول، قم، ۱۴۲۰ق.
۴۲- حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، تذکره الفقها، ج۱، موسسه آل البیت، چاپ اول، قم، ۱۴۱۴ق.
۴۳- حلی، حسن بن یوسف (علامه حلی)، قواعد الاحکام، ج۹، چاپ اول، النشرالاسلامی، قم، ۱۴۱۹ق.
۴۴- زحیلی، وهبه، آثارالحرب فی الفقه الاسلامی، الطبعه الرابعه، دارالفکر، دمشق، ۱۴۱۲ق.
۴۵- زحیلی، وهبه، اصول الفقه الاسلامی، چاپ اول، دارالاحسان، تهران، ۱۴۱۷ق.