چکیده
بزرگترین شهرستان استان سیستان و بلوچستان ، از نظرمساحت ٰشهرستان ایرانشهر است که دارای گنجینه ی فرهنگی و گویش بلوچی نواحی جنوب است.در فرهنگ عامه ی مردم این منطقه، نمونه هایی از میراث معنوی ما یعنی ضرب المثل های فارسی و بلوچی ـ مشاهده می گردد.از آنجا که مثل در عین عمومی بودن و پوشش دادن گسترده نفوذ زبان های فارسی و بلوچی، جنبه ی بومی و محلی نیز دارند، تحت تأثیر عوامل گوناگون در معرض تغییر هم هستند.هرگونه پژوهش در مثل های نواحی مختلف بلوچی زبان می توانند خدمتی مؤثر به ادبیات شفاهی ایران باشد.در این پژوهش که به بررسی مثل های بلوچی و نمونه های آن در فارسی می پردازد، نگارنده ضمن معرفی بلوچستان و شهرستان ایرانشهر، به بررسی زبان و ضرب المثل های بلوچی پرداخته است.بی تردید، ضرب المثل های بلوچی، دربرگیرنده ی بخشی از مسائل مهم اجتماعی، اخلاقی ،فرهنگی و دینی قوم بلوچ هستند، که کسی نمی تواند ارزش های والای ادبی ضرب المثل ها را نادیده بگیرد.از آنجا که یکی از آفت بزرگ فرهنگی و ادبی هر قومی، از بین رفتن گویش های محلی آنهاست، این پژوهش می تواند تا حدی به این مهم دست یابد و این میراث فرهنگی را در اختیار آیندگان بگذارد تا از فرهنگ و سنن آباواجدادی خود جدا نشوند و آن را به آیندگان بسپارند.
کلید و واژه ها
بلوچستان ـ شهر ایرانشهر ،زبان و فرهنگ فارسی ، زبان و فرهنگ بلوچی،ضرب المثل های بلوچی،
مقدمه
“یکی از آثار و مظاهر دانش یا فرهنگ عوام، امثال و اصطلاحات است و اگر کمی تعمق کنیم ، می بینیم که حکیمانه ترین اندرزها شیرین ترین بذله ها و پرمغزترین کنایه ها، که اغلب هر یک از آنها به تنهایی می تواند موضوع کتاب بزرگی در ادبیات اخلاق ،اقتصاد، علم الاجتماع و غیره قرار گیرد، در یک جمله ی کوتاه و در عین حال بسیار خوش آهنگ خلاصه شده و به این طریق ، گنجینه ای پر بها و سرمایه ای بزرگ برای ما به وجود آورده است که حقاً با گرانبهاترین گوهرهای جهان قابل برابری نیست؛ چراکه در پشت هریک از این امثال و اصطلاحات و استعاره ها، چهره ی تابناک ملیت قدیم ما تمدن درخشان گذشته ی ما و وسعت نظر و بلندپروازی پدران ما پنهان است۱". ۱((۱ امیر قلی امینی ، فرهنگ عوام با تفسیر امثال اصطلاحات زبان پارسی ( تهران انتشارات موسسه ی مطبوعاتی علی اکبر علمی ، ۱۳۶۹)

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

زبان بلوچی، یکی از وابستگان گروه زبان های ایرانی نواست که از طریق شاخه ی هند و ایرانی(آریایی) به خانواده ی فرضی زبان های هند و اروپایی متصل می گردد.یکی از عوامل بازدارنده برای مطالعه بر روی زبان بلوچی عدم برخورداری این زبان از منابع مکتوب تاریخی و ادبی از دوران قدیم است. در حقیقت ،پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷میلادی بود که بلوچ های پاکستان ،شروع به گردآوری و کتابت حجم قابل توجهی از میراث تاریخی و ادبی خود نمودند. به طور کلی، در دو قرن گذشته و قرن آغازین جدید تحقیقات علمی معتبر توسط افراد بلوچ و غیربلوچ برروی زبان و ادبیات بلوچی و تاریخ بلوچستان انجام شده است.(( ۱ مقدمه ی کتاب زیر چاپ رسول بخش کشاورز، به نام «بلوچی زبان ءبتل و گالوار» «ضرب المثل ها و اصطلاحات زبان بلوچی» است.{خرداد۹۱}))
اندیشه نگارش این پایان نامه برمبنای همین نیاز صورت گرفته تا گامی هرچند کوچک اما تخصصی در زمینه فرهنگ و ادب بلوچی برداشته شود، زیرا ادبیات شفاهی، ما در ادبیات مکتوب است.به طور کلی ،ضرب المثل ها از نوع کلام مجازی است که اجزا ترکیب کلام در معنی حقیقی خود به کار می روند.در این نوع کلام ،نویسنده و یا گوینده از خواننده و یا شنونده انتظار دارند که با بهره گرفتن از دانش پیشین فرهنگی و زبان خود و دقت و تفکر درباره ضرب المثل مورد نظر، به رمز گشایی آن بپردازند؛ زیرا کلامی که با بهره گرفتن از گفتار مجازی بیان می شود،دارای رمز است که با دقت و تفکر گشوده می شود به همین دلیل تأثیر بیشتری در خواننده یا شنونده می گذارد و به مدت بیشتری در ذهن او می ماند.
نتیجه آن که بخشی از گنجینه ی ادبی زبان بلوچی، ضرب المثل های این زبان است که با سرنوشت تاریخی و فرهنگی این قوم گره خورده است.کاربرد این ضرب المثل ها در محاورات روزمره یا در کلام مکتوب، حلاوت خاصی به شنونده یا خواننده می بخشد و تأثیرمستقیم و غیرمستقیم در اندیشه، احساسات وجهان بینی او می گذارد، زیرا پشتوانه ی تاریخی و گاه باستانی در لفظ و مفهوم هستند.این امثال، در طی هزاران سال، در میان اقوام مختلف شکفته و نشر یافته و در هر کشور ، برحسب اختصاصات قومی و فرهنگی و آداب و سنن و مذهب و حتی وضع جغرافیایی و سیاسی آن کشور، ویژگی های خاص پیدا کرده است.
فصول مختلف پایان نامه عبارتند از :
۱٫فصل اول که به عنوان کلیات و مبادی پژوهش به بیان مسئله پژوهش -اهداف – فرضیه پیشینه پرداخته شده در فصل دوم آشنایی با سرزمین بلوچستان معرفی شده در فصل سوم ایرانشهر در موقعیت سیاسی اجتماعی فرهنگی بررسی شده درفصل چهارم درباره به زبان بلوچی پرداخته شده است.درفصل پنجم. که مهمترین فصل پایان نامه است درباره ضرب المثلها بلوچی است که بعضی ضرب المثلهاباگویش سرحدی وبعضی مکرانی هستند. درمرحله اول.ضرب المثل بلوچی بااعراب نوشته شده. ودرمرحله دوم.آوانگاری ضرب المثل ها،طبق جدولی که محقق ارائه داده، نوشته شده است:درمرحله سوم. ترجمه ی تحت اللفظی باعلامت اختصاری(ت.ت):درمرحله چهارم. ترجمه ی روان باعلامت اختصاری(ت.ر)نشان داده شده است. ودرمرحله پنجم.کاربردضرب المثل بیان شده است. ,ودرآخرمفهوم ضرب المثل نوشته شده است و در نهایت جنبه های فرهنگی ، اجتماعی ، ضرب المثل ها بیان شده .
علائم اختصاری:
ت.ت= ترجمه تحت اللفظی
ت.ر=ترجمه روان
(( )) توضیحات محقق برای درک بهتر مفهوم جمله
ا.ح:امثال وحکم.علی اکبردهخدا.
ج:جلد.
ص.صفحه.
دوا:دوازده هزارمثل فارسی وسی هزار معادل آن,ابراهیم شکورزاده ی بلوری.
د:دکتر.
م.ض.م.:مجموعه ضرب المثلهای مشهوربندرخمیر,سیدعبدالجلیل قتالی.
دا:داستان نامه بهمنیاری,دکتراحمدبهمنیار.
ف.ب.ض.ف.د:فرهنگ بزرگ ضرب المثلهای فارسی,دکترحسن ذوالفقاری.
فصل اول
کلیات و مبادی تحقیق
کلیات و مبادی پژوهش
در این فصل به مطالب چون بیان مسئله و سوابق پیشینه تحقیق و اهداف و ضرورت تحقیق و فرضیه تحقیق و اهمیت و جنبه های نو آوری مسئله و روش تحقیق پرداخته می شود.
۱-۱-بیان مسئله
بزرگترین شهرستان استان سیستان وبلوچستان شهرستان ایرانشهراست که دارای گنجینه فرهنگی است.درفرهنگ عامه مردم این منطقه نمونه هایی ازمیراث معنوی ما یعنی ضرب المثلهافارسی وبلوچی مشاهده می گردد.بی تردیدضرب المثلهای بلوچی دربرگیرنده بخشی ازمسایل مهم اجتماعی اخلاقی فرهنگی دینی و….قوم بلوچ هستند.کسی نمی تواندارزشهای والای ادبی ضرب المثلهارانادیده بگیرد.یکی ازاهداف مهم این پایان نامه انتقال گنجینه هافرهنگی گذشتگان به آینده ازطریق جمع آوری وثبت وضبط ضرب المثلهاست ازسوی دیگراین پژوهش برآن است تا نمونه هایی ازاین ضرب المثل ها رابررسی وتحلیل نماید وشواهدی ازآنها رادرادبیات فارسی پیدانموده ودلایل تشابه آنها رابیان نماید.
۱-۲-سوابق پیشینه ی تحقیق
درباره ی ضرب المثل های بلوچی، به طور کلی در ایران، پاکستان ،افغانستان، کارهایی تحت عنوان «بتل گنج» انجام شده و با توجه به نزدیکی تاریخ و فرهنگ بلوچ ها با تاریخ و فرهنگ دیگر اقوام ایرانی،تشابهات قابل توجهی در ضرب المثل های بلوچی و فارسی دیده می شود.آقای رسول بخش کشاورز ـ ساکن ایرانشهر ـ مجموعه ای از این ضرب المثل ها را که در حدود۶۰۰۰ مدخل هستند، گردآوری نموده و با فارسی سنجیده است.حاصل کار آقای کشاورز ،تحت نام «بلوچی زبان ء بتل و گالوار» (ضرب المثل ها و اصطلاحات زبان بلوچی) زیر چاپ است .و همچنین آقای عبدالعزیز دولتی بخشان ـ ساکن سراوان ـ مجموعه از ضرب المثل ها را گردآوری کرده بنام «پیران زمانگ» با فارسی سنجیده است و همچنین پایان نامه ای با عنوان ضرب المثل های بلوچی جاسکی و نمونه های آن در فارسی در زبان بلوچی خانم مریم داوری ـ ساکن بندرعباس ـ نوشته شده
و دیگر آقای خدابخش زومکن جاسکی ـ ساکن جاسکـ مجموعه از ضرب المثل های جاسک را گردآوری کرده است.حاصل کار آقای جاسکی (فرهنگ جامع و اصطلاحات و ضرب المثل های بلوچی) است.
اما تحقیق جداگانه و مستقل و جامعی درباره ضرب المثل های و فرهنگ عامه مردم ایرانشهر صورت نگرفته و این پژوهش اولین تحقیق جامع و مستقل در این زمینه است و این پایان نامه ،کاری کاملاً جدید است.
۱-۳-اهداف و ضرورت تحقیق
با انجام این پژوهش به صورت علمی(به خصوص با تاکید بر علوم فرهنگ و زبان شناسی) گنجینه ای مختصر در یک بخش ازعلوم انسانی فراهم می آید و با شناختی که مردم منطقه ی ایرانشهر از اهمیت این بخش از فرهنگ و زبان خود به دست می آورند، در کاربرد روزمره ی ضرب المثل ها بیشتر ترغیب می شوند.
ضرورت های خاص انجام این تحقیق ،بر دو پایه استوار است:آشنایی مردم ایرانشهر با بخشی از فرهنگ و زبان خود و تشویق آنها به انجام پژوهش های مشابه برای روشن کردن زوایای تاریک این بخش از مطالعات.
افزودن جزئی کوچک به گستره ی مطالعات فرهنگ و زبان ایرانی که به نظر می آید مورد توجه زبان شناسان، جامعه شناسان ،مردم شناسان و فرهنگ دوستان قرارگیرد.
یکی از آفات بزرگ فرهنگی و ادبی هر قومی، از بین رفتن گویش های محلی آنهاست و ازآن جاکه یکی از رسالت های مطالعات زبان و ادبیات فارسی، حفظ گویش های مختلف است، این پژوهش می تواند تا حدی به این مهم دست یابد و این میراث فرهنگی را در اختیار آیندگان بگذارد تا از فرهنگ و سنن آباو اجدادی خود جدا نشوند؛چنانچه این کار صورت نگیرد ،بدون تردید بخشی از فرهنگ قومی فراموش خواهد شد.
۱-۴-فرضیه تحقیق
گویش بلوچی یکی از گویش های زبان بلوچی است که با زبان فارسی خویشاوند است و در اثر برخوردهای زبانی از زبان های انگلیسی نیز متأثر شده است.
ضرب المثل های بلوچی، همانند ضرب المثل های سایر اقوام، بازتاب جهان بینی و باورهای آنهاست.
تشابهات مصداقی بین ضرب المثل های بلوچی و فارسی وجود دارد که حکایت از ارتباط دیرینه ی دو قوم ایرانی فارس و بلوچ است.
۱-۵-اهمیت و جنبه های نوآوری مسأله:
از آنجا که امثال در عین عمومی بودن و پوشش دادن گستره ی نفوذ زبان های فارسی و بلوچی ،جنبه ی بومی و محلی نیز دارند، تحت تأثیر عوامل گوناگون در معرض تغییر هم هستند.
هرگونه پژوهش در مثل های نواحی مختلف بلوچ زبان می تواند خدمتی مؤثر به ادبیات شفاهی ایران باشد،به ویژه که در این پژوهش ،ارجاعاتی به متون ادبی فارسی نیز صورت گرفته است.با توجه به این که حوزه ی زبانی یکی از حوزه های پایانی محل تلاقی زبان های فارسی و بلوچی در ایران است، به همین دلیل هرگونه مطالعه ی مرتبط به بحث زبان و فرهنگ در این حوزه ی جالب توجه خواهد بود، زیرا این حوزه به نحوی ،یک مجموعه ی زبانی و فرهنگی جالب توجه محسوب می شوند که هم از ویژگی های فارسی برخوردار است وهم از ویژگی های بلوچی .از آن جا که تاکنون کار علمی مستقلی که نشان دهنده ی این امتیازات شاخص باشد، انجام نشده است، این تحقیق می تواند در نوع خود تازه بوده و راهگشایی برای انجام تحقیقات مشابه در آینده باشد.
۱-۶-روش تحقیق:
الف] این تحقیق از نوع توسعه ای و نظری است که اطلاعات آن از طریق کتابخانه ای و هم چنین میدانی به صورت مصاحبه با آگاهان زبانی و فرهنگی منطقه صورت گرفته است. پس از گردآوری اطلاعات ،براساس یافته ها نظری صاحب نظران – که یک فصل از پایان نامه را به خود اختصاص می دهد. مطالب یافته شده را براساس موضوع، از کلی به جزئی ،در بلوچی و فارسی معیار مورد بررسی قرار داده ایم.

۱۶۷

۱۴۰

۲/۵۴

۳/۱۳

کوهدشت

مأخذ: اداره کل هواشناسی استان لرستان ، ۱۳۸۵
شکل ۳- ۱۱-میانگین بارش ماهانه کوهدشت
منحنی هم بارانشهرستان کوهدشت :
۳- ۱- ۵- ۱۰- ذخایر آب و شبکه آبها
وجود کوه های پربرف در اطراف شهر و باران های پیاپی در منطقه مورد مطالعه باعث گردیده تا آب های سطحی و جاری این منطقه به صورت چشمه و رودخانه جریان پیدا کنند (در اطراف شهر تعدادی نهر و چشمه به صورت پراکنده وجود دارد که در هنگام زمستان مانند مسیل عمل می نمایند). استفاده از آب این رودخانه ها برای آبیاری اراضی زراعتی اطراف رودخانه هاست که البته به صورت خیلی محدود آبیاری می گردند و قسمت اعظم آب این رودخانه ها بلا استفاده مانده و پس از طی مسیر طبیعی خویش به خلیج فارس می ریزند. در صورتی که می توان با توجه به مرغوبیت خاکها و اراضی کشاورزی دشت کوهدشت و با استفاده صحیح از منابع آب موجود قسمت مهمی از اراضی زراعتی منطقه را با به خدمت گرفتن تکنیک های صحیح کشت به زیر کشت محصولات مختلف زراعی برد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳- ۱- ۵- ۱۱- منابع آبهای سطحی
از رودخانه های مهم دشت کوهدشت رود معروف و طویل کشکان است که از کوه سرچشمه گرفته و در درهمابین دو رشته کوه در خاک دشمن زیاریامتداد می یابد و پس از عبور از چهل چشمه وارد منطقه سیاخ درازنگون گشته و بالاخره به خلیج فارس می ریزد.
۳- ۱- ۵- ۱۲- منابع آب های زیر زمینی
دشت نورآباد از لحاظ آب های زیرزمینی محدودیتی ندارد و مسأله اساسی کم بودن وسعت دشت است. به طوری که وسعت و مساحت دشت نورآباد حدود ۱۳۵ کیلومترمربع است. از سوی دیگر در قسمت هایی از ناحیه مرکزی دشت، مقداری از آب های زیرزمینی بر اثر بالا بودن سطح سفره به صورت تبخیر و یا زهکشی از منطقه خارج می شود (مهندسین مشاور امکو ایران، ۱۳۷۹: ۶۵).
عمق برخورد به سفره های آب زیرزمینی در اکثر نقاط این دشت به استثنای حاشیه که در مجاورت ارتفاعات واقع شده است، چندان زیاد نیست. بیشترین میزان عمق برخورد به آب زیرزمینی در جنوب غربی دشت دیده می شود که تا حدود ۲۵ متر اندازه گیری شده است (همان منبع، ۵۸).
جهت عمومی جریان آب زیرزمینی در ناحیه، جنوب شرقی به سمت شمال غربی دشت است. و جبهه های ورودی آب های زیرزمینی دشت نورآباد، بیشتر از طرف حاشیه ارتفاعات ضلع شرقی و جنوب شرقی آن و نیز در امتداد بستر رودخانه دروغزن و ارتفاعات جنوبی منطقه است و همچنین جبهه خروجی دشت با گسترش کم در شمال غربی آن واقع شده است (همان منبع، ۶۰).
آب های زیرزمینی منطقه مورد مطالعه اکثراً به صورت چاه و چشمه و در بعضی از نقاط که سطح آب های زیر زمینی دشت نورآباد پائین است از قنات برای کشاورزی استفاده می شود و در باغات که به صورت پراکنده در نقاط مختلف قرار دارند از این منابع برای آبیاری استفاده می نمایند (طرح هادی، ۱۳۶۴: ۲۰).
۳- ۱- ۵- ۱۳- باد
برای تحلیل وضعیت باد شهر نورآباد از داده های آماری ایستگاه سینوپتیک شهر شیراز به عنوان نزدیکترین ایستگاه استفاده به عمل آمده است.
براساس دیده بانی های انجام شده در ایستگاه سینوپتیک شیراز، آمارهای موجود شامل داده های یک دوره آماری ۱۰ ساله از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۶۳ می باشد. این آمارها نشان می دهد که باد غالب جهتی غربی و شمال غربی دارد و درصد بادهای آرام نیز بیش از بادهای دیگر است.

جهت باد

مجموع (درصد)

سرعت باد (نات)

۳- ۱

۶- ۴

۱۰- ۷

۱۶- ۱۱

۲۱- ۱۷

۲۷- ۲۲

جمع

۱۰۰

۱۹/۷

۸۶/۲۶

۷۷/۲۱

۸۸/۲

۰

۰۱/۰

شمال

۷۶/۱

۳۷/۰

۸۳/۰

۵۳/۰

ولادت حافظ در اوایل قرن هشتم هجری و حدود سال( ۷۲۷ه .ق)در شیراز اتفاق افتاد. بعد از مرگ بهاءالدّین پسران او پراکنده شدند ولی شمس الدّین محمّد که خردسال بود با مادردرشیرازبماند و روز گار آن دو به تهیدستی می‌گذشت،به همین سبب حافظ همین که به مرحلۀ تمیز رسید در نانوایی محله به خمیر گیری مشغول شد تا آن که عشق به تحصیل کمالات اورا به مکتب خانه کشانید و به تفصیلی که در تذکرۀ میخانه آمده است وی چند گاهی ایّام را بین کسب معاش و آموختن سواد می‌گذرانید. بعد از آن زندگانی حافظ تغییر کرد و او در جر گۀ طالبان علم در آمد و مجلس‌های درس عالمان و ادیبان زمان رادر شیراز درک کرد و به تتبّع و تفحّص در کتاب‌های مهمّ دینی و ادبی پرداخت.
حافظ در دو رشته از دانش‌های زمان خود یعنی علوم شرعی و علوم ادبی کار می‌کرد و چون استاد او
قوام الدّین خود عالم به قراآت سبع بود طبع حافظ نیز در خدمت او به حفظ قرآن با توجّه به قرائت‌های چهارده گانه (از شواذ و غیر آن)ممارست می‌کرد و خود در شعر‌های خویش چندین بار بدین اشتغال مداوم به کلام الله اشاره نموده است و به تصریح تذکره نویسان اتخاذ تخلّص حافظ نیز ازهمین اشتغال نشأت گرفته است.
حافظ مردی بود ادیب،عالم به دانش‌های ادبی و شرعی و مطلّع از دقیقه‌های حکمت و حقیقت‌های عرفان. استعداد خارق العاده فکری او به وی مجال تفکّرهای طولانی همراه با تخیّل بسیار باریک شاعرانه می‌داد و او جمیع این موهبت‌های ربّانی را با ذوق لطیف وکلام دلپذیر استادانۀخود در می‌آمیخت و از آن میان شاهکار‌های بی بدیل خود را به صورت غزل‌های عالی به وجود می‌آورد. او بهترین غزل‌های مولوی و کمال و سعدی و همام و اوحدی و خواجو و یا بهترین بیت‌های آنان را مورد استقبال و جوابگویی قرار داده است.
عهد حافظ با آخرین مرحله‌های تحوّل زبان فارسی و فرهنگ اسلامی ایران مصادف بود و از این روی زبان و اندیشۀ او در مقام مقایسه با استادان پیش از وی به ما نزدیک تر و دل‌های ما با آن مأنوس تر است و به این سبب است که ما حافظ را زیادتر از شاعران خراسان و عراق درک می‌کنیم و سخن او را بیشتر می‌پسندیم.
از اختصاص‌های کلام حافظ آن است که او معنی‌های دقیق عرفانی وحکمی و حاصل تخیّل‌های لطیف و تفکّر‌های دقیق خود را در موجزترین کلام و روشن ترین و صحیح ترین آن ها بیان کرده است.
او در هر بیت و گاه در هر مصراع نکته ا یی دقیق دارد که از آن به (مضمون) تعبیر می‌کنیم. این شیوۀ سخنوری که البته در شعر فارسی تازه نبود حافظ تکمیل کننده و در آورندۀ آن به پسندیده ترین وجه و مطبوع ترین صورت است و بعد از او شاعران در پیروی از شیوه او در آفرینش (نکته‌های) دقیق و ایراد (مضمون‌های) باریک و گنجانیدن آن ها در موجز ترین عبارت‌ها، که از یک بیت و گاه از یک مصراع تجاوز نکند، مبالغه نمودند و در همین شیوه است که رفته رفته به شیوع سبک معروف به (هندی) منجر گردید.
نکتۀ دیگردر بیان اختصاص‌های شعرحافظ توجۀ خاصّ اوست به ایراد صنعت‌های مختلف لفظی و معنوی در بیت‌های خود به نحوی که کمتر بیتی ازشعرهای اورا می‌توان خالی از نقش و نگار صنایع یافت.
ظاهراً حافظ صوفی خانقاه نشین نبود و با آن که مشرب عرفان داشت و در حقیقت از زمرۀ عالمان عصر و مخصوصا در شمار عالمان علوم شرعی بود.و هیچ گاه به تشکیل مجلس درس نپرداخت بلکه از راه وظیفۀ دیوانی ارتزاق می‌نمود و گاه نیز به مدح پادشاهان در قصیده‌ها و غزل‌ها و قطعه‌های خود همّت می‌گماشت و از صله‌ها و جایزه‌هایی که به دست می‌آورد برخوردار می‌شد. وفات حافظ به سال ۷۹۲ هجری اتفاق افتاد.^[۱۸]
شهرت و آوازۀ این شاعر (شیرین سخن) اعتبار، جایگاه و پایگاه او در میان شاعران و ادیبان کرد، بر همگان آشکار است. در این جا برای پرهیز از اطالۀکلام به دو مورد اشاره می‌شود:

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

حافظ و مه لای جزیری (۱۵۶۷-۱۶۴۰) به نقل از معروف خزنه دار در تاریخ ادب کردی.
حافظ و استاد حقیقی (۱۲۸۱- ۱۳۷۵ه.ش) به نقل از سید احمد پارسا، در حافظ پژوهی.
حافظ و مه‌لای جزیری:
مه لای جزیری مشهور ترین شاعر کرد وا هل شهر جزیره در منطقه بوتان کردستان ترکیه، شیفته حافظ بوده است. اودر قالب رباعی (چوار خشته کی)با بهره گیری از غزل اوّل دیوان حافظ به مطلع :
الا یـــا ایّهـــا السّاقی ادر کاساً و ناولها که عشق آسان نمود اوّل ولی افتاد مشکل‌ها (۱-۱)
ملمّعی زیبا آفریده است.
مه لای جزیری در این ملمّع مصراع‌های چهارم را از غزل حافظ انتخاب کرده است و آن چنان با سه مصراع کردی دیگر رباعی، از نظر معنی و لفظ به هم پیوند داده که مایۀ شگفتی شاعران بعد از خود گردیده است و به همین جهت، این ملمّع الهامی شد تا شاعران دیگر به دیوان حافظ روی آورند و با کلام زیبای او مأئوس شوند.
تامّل و ژرف نگری در این ملمّع مؤید آن است که :
شعر حافظ آن چنان جذّاب ودلکش است که که مرزها را در نوردیده و درمیان دل وجان ها جای گرفته است،علاوه بر آن سخت کوشی وتلاش شاعران و ادیبان کرد در خور توجّه است، آنان به شیوه‌های شگفت انگیز در تحصیل علوم و یادگیری دیگر زبان ها، جدّی بوده‌اند ، با وجودآن که از کلیۀ امکانات ارتباطی امروزی بی بهره بوده‌اند ، توانسته‌اند ، زبان های عربی ،فارسی و ترکی را بیاموزند و با بهره گیری از ادبیّات آن ها، ادبیّات کردی را غنی ترکنند.
استاد عباس حقیقی شاعر،ادیب و مترجم توانای کرد (۱۲۸۱-۱۳۷۵ هجری)یکی دیگر از مشتاقان حافظ است که علاقۀ دیرینۀ خویش را به حافظ این گونه ابراز داشته است:
ساختن ملمّع‌های تضمینی
حقیقی در دو غزل کردی با بهره گیری از سروده‌های حافظ دو ملمّع زیبا آفریده است.
ملمّع اوّل ایشان کردی و فارسی است که مصراع‌های فارسی آن مربوط به غزل زیر از حافظ می‌باشد:
اگر آن ترک شیرازی به دست آرد دل ما را به خال هندویش بخشم سمرقند و بخارا
(۳-۱)
ملمّع دوم ایشان کردی و عربی است. حقیقی در این غزل مصراع‌های عربی غزل ملمّع زیر را از حافظ در سروده خود تضمین کرده است:
از خون دل نوشتم نزدیک دوست نامه انی رایت دهراً من هجرک القیامه
(۴۲۶-۱)
ساختن مسمّط ‌های تضمینی با شعر حافظ
حقیقی در دو مورد غزل‌هایی از حافظ را تضمین کرده است :
بار اوّل غزل زیر از حافظ با مطلع:
سینه از آتش دل در غم جانانه بســوخت آتشی بود در این خانه که کاشانه بسوخت
(۱۷-۱)
در مسمّطی مخمس به زبان فارسی تضمین کرده است.
بار دوم با بهره گرفتن از غزلی با مطلع :
مژدۀ وصل تو کو کز سر جان برخیزم طایــر قدسم و از دام جهان بر خیزم
(۳۳۶-۱)
مسمّط مخمس زیبای دیگری ساخته است.
۳-نقیضه سازی:
حقیقی با بهره گرفتن از غزلی از حافظ با مطلع :
((سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد آنچه خود داشت طلب ز بیگانه تمنا می‌کرد))
(۱۴۳-۱)
به سرودن شعری طنز آمیز به نام (محشر کبری) پرداخته و در آن وضعیت اسفناک کارمندان را با زبانی طنز آمیز بیان کرده است.
ترجمه :
حقیقی در کتاب (رنگین کمان) تنها یک غزل حافظ را با مطلع زیر تر جمه کرده است:
((صبا به لطف بگو آن غزل رعنا را که سر به کوه و بیابان تو داده ای مارا))
(۴-۱)
امّا کتاب شه و نم (شبنم) ایشان صرفاً به ترجمه اشعار حافظ اختصاص دارد.
ایشان در این کتاب ۱۰۰ غزل، ۹ رباعی و مثنوی ساقی نامه را به کردی برگردانده است.^[۱۹]
پیشینۀ تأثیر وتأثر در ادبیّات
تاثیر و تاثّر در ادبیّات “پیشینه ای کهن” دارد، شاعران توانا بنای شعر و شاعری را استوار و محکم نهادند ،وشاعران دیگر بعد از آن ها با مطالعۀ آثار شان راه و رسم شاعری را آموختند، و از کلام آنان هر چه را می‌پسندیدند به مقتضای کلام و زمان، در دیوان خود می‌آوردند.گاهی مضامین را عاریه می‌کردند ،زمانی با تضمین و اقتباس‌وتخمیس و … به کلام حود رونق می‌بخشیدند.بنا به این اصل ،استفاده از کلام و شعر دیگران در دیوان محوی طبیعی به نظر می‌رسد، برای نمونه به چند مورد اشاره می‌شود.
رودکی:
نیکبخت آن کسی که داد و بخورد شوربخت آن که او نخورد و نداد

بنابراین برای قرار گرفتن در مسیر اصول اعتقادی صحیح که هدف دعوت تمامی انبیا بوده است، شناخت مراحل اعتقادی لازم و ضروری است، زیرا سعادت همگان در گرو اعتقادات ایشان می باشد. امام رضا(علیه السلام) فرموده است:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

الْإِیمَانُ‏ فَوْقَ الْإِسْلَامِ بِدَرَجَهٍ وَ التَّقْوَى‏ فَوْقَ الْإِیمَانِ‏ بِدَرَجَهٍ وَ الْیَقِینُ‏ فَوْقَ التَّقْوَى‏ بِدَرَجَهٍ وَ مَا قُسِمَ فِی النَّاسِ شَیْ‏ءٌ أَقَلُّ مِنَ الْیَقِینِ‏.
ایمان یک درجه ازاسلام آوردن بالاتر است. تقوا یک درجه از ایمان بالاتر ویقین بالاتر از ایمان است و هیچ چیز مانند یقین در میان مردم کم تقسیم نشده است.

مراحل اعتقاد
در این دنیا انسان‌هایی بوده و هستند که کفر می ورزند و در برابر آفریدگار خود گردن گشی می‌کنند و وجود او را انکار می‌نمایند . طبق آیه ۲۴ سوره مبارکه طه: هرکس از یاد خداوند اعراض کند در این دنیا زندگی تنگ و سختی خواهد داشت؛ چرا که تردید، سرگردانی و نگرانی در وجود آنان ریشه دوانده است. در کنار آنان گروهی هستند که با عقل و درک خود به خدا ایمان می‌آورند و باور آنان به وجود خداوند مانند باورشان به وجود حیات در سیاره مریخ است. این گروه از لحاظ علمی و منطقی به خداوند ایمان دارند، اما از لحاظ عاطفی و احساسی او را باور ندارند و وجود مقدس او را لمس نکرده‌اند.
گروهی دیگر از مرحله فهم (عقلی) گذشته‌اند و به مرحله بینش رسیده‌اند. ایمان از روی بینش آن است که انسان خدا را در آیینه مخلوقات و نعمت‌هایش مشاهده کند و او را از لحاظ عاطفی فراموش نکند، بلکه همواره با او زندگی کند و او را همه جا حاضر و ناظر ببیند. اما گروه چهارمی هستند که از مرحله بینش نیز گذشته و به مرحله احساس و یقین رسیده‌اند . آنان [دراشتیاق به سوی بهشت] مانند کسانی هستند که بهشت را دیده اند و از نعمت های آن بهره‌مند شده‌اند و [در هراس از جهنّم] مانند کسانی هستند که جهنّم را دیده‌اند و به عذاب آن مبتلا شده‌اند.
بر این اساس، باور و اعتقاد آنگونه که از امام صادق (ع) نقل شده است سه مرحله دارد:
إنَّ الایمانَ أفضَلُ مِنَ الإسلامِ وَ إنَّ الیَقینَ أفضَلُ مِنَ الایمانِ وَ ما مِن شَیءٍ أعَزَّ مِنَ الیَقینِ
ایمان برتر از اسلام است و یقین برتر از ایمان و هیچ چیزمانند یقین استوار و پایدار نیست.

اسلام آوردن
اسلام آوردن به این معنا که انسان باعقل و درک خودگواهی می‌دهد که خدایی جز «الله» نیست و محمّد (صلی الله علیه و آله) رسول خداست. در این مرحله فرد باید وجود خداوند وکمال و یکتایی او و نیز نبوّت حضرت محمّد (صلی الله علیه و آله) و شریعتی را که آورده است بپذیرد، البته در همان حدّی که مثلاً نظریه‌های علمی را می‌پذیرد، بی آن که این اعتقاد را در زندگی خویش به کار گیرد. امام صادق (علیه السلام) درباره این مرحله فرموده‌اند:
الاسلامُ شَهادهَ أن لا إله الّا اللهُ وَ التَّصدیقُ بِرَسولِ اللهِ بِهِ حُقِنَتِ الدِماءُ وَ عَلَیهِ جَرَتِ المَناکِحُ وَ المَواریثُ وَ عَلی ظاهِرِهِ جَماعَه النّاس
اسلام آوردن به این است که فرد به یکتایی خداوند گواهی دهد و پیامبر خدا را تصدیق کند. حرمت خون انسان و [احکام] ازدواج و ارث در گرو اسلام آوردن است و بسیاری از مردم از این جنبه ظاهری بهره مند هستند.

ایمان آوردن
ایمان آوردن بدین معنی که حقایق دینی را از روی بینش و آگاهی باور کند. انسان در این مرحله از برخورد عقلی با مسئله وجود خدا، روز قیامت وارتباط مخلوقات با آفریدگار فراتر می‌رود وباور به این امور وارد قلب او می‌شود و روح او با این باور زندگی می‌کند و در پرتو آن احساس اطمینان و آرامش می کند و راه هدایت را حس می‌کند:
قالَتِ الأعرابُ ءَامَنّا قُل لَّم تُؤمِنُوا وَلکِن قُولوُا أَسلَمنا وَلَمّا یَدخُلِ الإیمانُ فِی قُلوبِکُم
[برخی از] بادیه نشینان گفتند ایمان آوردیم، بگو ایمان نیاورده‌اید، لیکن بگویید اسلام آوردیم و هنوز ایمان در دلهای شما داخل نشده است.
در روایتی از سماعه آمده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود:
…وَالإیمانُ الهُدَی وَمَا یَثبُتُ فِی قُلُوبِ مِن صِفَهِ الإسلامِ وَما ظَهَرَ مِنَ العَمَلِ بِهِ وَ الإیمانُ أَرفَعُ مِنَ الإِسلامِ بِدَرَجَه
ایمان هدایت حقیقی ونقش بستن اسلام و صفات اسلامی بر قلب مؤمن است، و در ظاهر، عمل (واقعی) به دستورات اسلام است، ایمان مرحله ای فراتر از اسلام است.
فضیل بن یسار نیز از امام صادق (ع) نقل کرده است:
إنَّ الإیمانَ ما وَقَرَ فِی القُلُب
ایمان آن چیزی است که در دلها جا می‌گیرد.
باید توجه داشت عمل به شریعت نتیجه ایمان است نه از عناصر تشکیل دهنده آن و بدین وسیله می‌توان بین روایاتی که عمل را داخل در محدوده ایمان می‌دانند و روایاتی که عمل را بیرون از قلمرو ایمان می‌دانند جمع کرد.
همچنین باید توجه داشت در مرحله ایمان ممکن است انسان دچار وسوسه‌ش [ذهنی] گردد، اما این نوع وسوسه آسیبی به ایمان نمی‌رساند، زیرا ایمان نور هدایت است که وجود انسان را فرا می‌گیرد و مایه یآرامش می‌گردد و خطور کردن یک فکر شیطانی به ذهن نمی‌تواند آن را بی اثر کند. در حدیث صحیحی از امام صادق (علیه السلام) آمده است:
جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِیِّ ص فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَلَکْتُ فَقَالَ لَهُ ع أَتَاکَ الْخَبِیثُ‏ فَقَالَ لَکَ مَنْ خَلَقَکَ فَقُلْتَ اللَّهُ فَقَالَ لَکَ اللَّهُ مَنْ خَلَقَهُ فَقَالَ إِی وَ الَّذِی بَعَثَکَ بِالْحَقِّ لَکَانَ کَذَا فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص ذَاکَ وَ اللَّهِ مَحْضُ الْإِیمَانِ‏.
مردی نزد پیامبر (صلی الله علیه و آله) آمد و گفت:
ای رسول خدا هلاک شدم. پیامبر به او فرمود [می دانم چه شده است] شیطان نزد تو آمده و از تو پرسیده است: چه کسی تو را آفریده است؟ تو در پاسخ گفتی: خدا، و او دوباره پرسید: چه کسی خدا را آفریده است؟ آن مرد گفت: سوگند به خدایی که تو را به پیامبری برانگیخت همین گونه است. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: به خدا سوگند این ایمان محض است.
و روایات بسیاری که می‌گویند وسوسه با ایمان منافات ندارد.
مرحله سوم: یقین، این مرحله برترین و بالاترین و استوار ترین مرحله است. در این مرحله پرده ها کنار می‌رود و غیب برای انسان آشکار می‌شود به گونه ای که می‌تواند آن را احساس کند؛ از این رو دیگر جایی برای وسوسه یا خلأ فکری نمی‌ماند، هرچه هست حقایق ایمانی است که در حسّ و عاطفه ی انسان نفوذ کرده است.
بسیاری از مؤمنان با باورهای ایمانی زندگی می‌کنند و ایمان در قلب آنان نفوذ کرده و نور هدایت هدایت دل هایشان را فرا گرفته است ، اما یقین گوهر کمیابی است که تنها اندکی از مردم به آن دست می‌یابند.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:
إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَلَّى النَّاسَ‏ الصُّبْحَ‏ فَنَظَرَ إِلَى شَابٍّ مِنَ الْأَنْصَارِ وَ هُوَ فِی الْمَسْجِدِ یَخْفِقُ‏ وَ یَهْوِی بِرَأْسِهِ مُصْفَرٌّ لَوْنُهُ نَحِیفٌ جِسْمُهُ وَ غَارَتْ عَیْنَاهُ فِی رَأْسِهِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص کَیْفَ أَصْبَحْتَ یَا فُلَانُ فَقَالَ أَصْبَحْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ مُوقِناً فَقَالَ فَعَجِبَ رَسُولُ اللَّهِ ص مِنْ قَوْلِهِ وَ قَالَ لَهُ إِنَّ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ حَقِیقَهً فَمَا حَقِیقَهُ یَقِینِکَ قَالَ إِنَّ یَقِینِی یَا رَسُولَ اللَّهِ هُوَ أَحْزَنَنِی وَ أَسْهَرَ لَیْلِی وَ أَظْمَأَ هَوَاجِرِی فَعَزَفَتْ نَفْسِی عَنِ الدُّنْیَا وَ مَا فِیهَا حَتَّى کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى عَرْشِ رَبِّی وَ قَد نُصِبَ لِلْحِسَابِ وَ حُشِرَ الْخَلَائِقُ لِذَلِکَ وَ أَنَا فِیهِمْ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى أَهْلِ الْجَنَّهِ یَتَنَعَّمُونَ فِیهَا وَ یَتَعَارَفُونَ عَلَى الْأَرَائِکِ مُتَّکِئِینَ وَ کَأَنِّی أَنْظُرُ إِلَى أَهْلِ النَّارِ فِیهَا مُعَذَّبِینَ یَصْطَرِخُونَ وَ کَأَنِّی أَسْمَعُ الْآنَ زَفِیرَ النَّارِ یَنْقُرُونَ فِی مَسَامِعِی قَالَ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِأَصْحَابِهِ هَذَا عَبْدٌ نَوَّرَ اللَّهُ قَلْبَهُ لِلْإِیمَانِ ثُمَّ قَالَ الْزَمْ مَا أَنْتَ عَلَیْهِ قَالَ فَقَالَ لَهُ الشَّابُّ یَا رَسُولَ اللَّهِ ادْعُ اللَّهَ لِی أَنْ أُرْزَقَ الشَّهَادَهَ مَعَکَ فَدَعَا لَهُ رَسُولُ اللَّهِ ص بِذَلِکَ فَلَمْ یَلْبَثْ أَنْ خَرَجَ فِی بَعْضِ غَزَوَاتِ النَّبِیِّ فَاسْتُشْهِدَ بَعْدَ تِسْعَهِ نَفَرٍ وَ کَانَ هُوَ الْعَاشِر
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به همراه مردم نماز صبح را خواند، سپس به جوانى که در مسجد بود و چرت مى‏زد و سر به زیر داشت نگاهى کرد، رنگش زرد و بدنى لاغر و چشمانى فرو رفته در گودى سر داشت و پوست بدنش به استخوانش چسبیده بود. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به او فرمود: چگونه شب را به صبح رساندى اى حارث! (کنایه از اینکه در چه حالى یا حالت چطور است)؟ عرض کرد: اى رسول خدا! در حال یقین‏ شب را به روز آوردم. پیغمبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله از حرف او تعجب نموده و فرمود: براى هر یقینى نشانه‏اى است، نشانه حقیقى یقین تو چیست؟ گفت: اى رسول خدا! نشانه یقین من همانست که مرا غمناک ساخته و شبم را به بى‏خوابى کشیده، و مرا به تحمل تشنگى وسط روز وادار کرده، و نفسم از دنیا و آنچه در آن است روى گردان شده، به درجه‏اى که گویا عرش پروردگارم را براى حسابرسى برپا مى‏بینم، و تمامى مردم براى حساب محشور شده‏اند، و من در میان آنها هستم، و گویا به اهل بهشت مى‏نگرم که غرق در نعمت هستند، و در حالى که بر پشتی ها تکیه زده‏اند با همدیگر آشنایى پیدا مى‏کنند، و گویا اهل دوزخ را مى‏بینم که در آتش شکنجه مى‏شوند و فریاد مى‏زنند، و گویا من هم اکنون صداى نعره آتش دوزخ را که در گوشم مى‏پیچد مى‏شنوم. رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله به اطرافیان فرمود: این بنده‏اى است که خداوند دلش را به نور ایمان روشن ساخته است، سپس [رو به آن جوان‏ نمود] فرمود: به آنچه بر آن هستى ثابت باش. جوان عرض کرد: اى رسول خدا! از خدا براى من بخواه که شهادت با تو و در رکاب تو را نصیبم گرداند.رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله برایش چنین دعایى کرد، و طولى نکشید که در یکى از جنگها با پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله به جبهه جهاد شتافت، و پس از نه نفر به شهادت نایل شد، و او نفر دهم بود.
ایمان که پایین ترین مرحله در شخصیت اسلامی بشمار می‌آید و بسیاری از مؤمنان از آن بهره مندند دارای دو عنصر است:

عدم شک و تردید در وجود خداوند و هر حقیقت دینی دیگر
یکی از مسائلی که در علم کلام مطرح شده، این است که آیا گمان و احتمال راجح (قوی) برای مسلمان شدن کافی است؟ این مسئله در مباحث کلامی در خور توجه است، اما در مباحث تربیتی روشن است که وجود هر گونه تردید و احتمال خلاف در هر یک از حقایق دینی تنها در مراتب نخست شخصیت اسلامی قابل پذیرش است:
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الصَّادِقُون‏
در حقیقت مؤمنان کسانی هستند که به خدا و پیامبر او گرویده و [دیگر] شک نیاورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کرده اند، اینان اند که راست کردارند.

همزمان شدن ایام امتحانات با توزیع پرسشنامه ­ها بین دانش ­آموزان و فشار آوردن بر دانش ­آموزان نسبت به جوابگویی به سوالات.
عدم وقت کافی دانش ­آموزان در جواب دادن به سوالات پرسشنامه.
۵-۵- پیشنهادات پژوهشی
رابطه برنامه درسی پنهان را با مهارت حل مسئله بررسی کنند.
رابطه برنامه درسی پنهان با تفکر خلاق بررسی کنند.
اجرای این پژوهش در شهرهای بزرگ با جامعه آماری متفاوت.
رابطه برنامه درسی پنهان با میزان مهارت­ های تفکر انتقادی دانش آموزان دختر را بررسی کنند.
برنامه درسی پنهان و ارتباط با تفکر انتقادی دانش ­آموزان دختر و پسر را با هم مقایسه کنند.
منابع فارسی
اسکندری، حسین(۱۳۸۷). برنامه درسی پنهان، تهران، انتشارات نیما.
اسلامی، محسن(۱۳۸۲). ارائه الگویی برای طراحی و اجرای برنامه خواندن انتقادی و بررسی اثر آن بر تفکر انتقادی و نوشتن تحلیلی. رساله دکتری، دانشگاه تربیت معلم تهران، رشته برنامه ریزی درسی.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اسماعیل_­پور­، رضا؛ خدادادحسینی، سیدحمید؛ الهی، شعبان(۱۳۸۵)، طراحی و تبیین طرح سازمانی متناسب با فناوری اطلاعات و سیستم­های اطلاعاتی در صنایع قطعه­سازی خودروی ایران، ویژه­نامه بهار۱۳۸۵.
اطهری، زینب السادات؛ شریف، مصطفی؛ نعمت بخش، مهدی؛ بابا محمدی، حسن(۱۳۸۸). ارزیابی مهارت­ های تفکر انتقادی و ارتباط آن با رتبه آزمون سراسری ورود به دانشگاه در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ۹ (۱).
امین­خندقی، مقصود(۱۳۸۹). تحلیلی بر میزان اهمیت و به کارگیری دستاوردهای علمی حوزه برنامه درسی در نظام­های آموزشی شرکت­های صنعتی؛ فرصت­ها و تهدیدها، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال پنجم شماره ۱۹.
امینی، میترا؛ فضلی نژاد، نوید(۱۳۸۹). بررسی مهارت­ های تفکر انتقادی در دانشجویان پزشکی شیراز، مجله پزشکی هرمزگان، سال ۱۴، شماره ۳.
ایزدی، صمد؛ شارع پور، محمود؛ قربانی، راضیه(۱۳۸۸). بررسی نقش برنامه درسی پنهان در ایجاد نگرش به اقتدار، تقویت هویت ملی و جهانی شدن( مورد مطالعه: دانش آموزان مدارس متوسطه)، فصلنامه مطالعات ملی ۳۹، سال ۱۰، شماره ۳.
آنجفی، فرشته؛ زراعت، زهرا؛ سلطان محمدی، زهره؛ قابچی­پور، کوثر؛ کهن، فهیمه(۱۳۸۸). مهارت تفکر انتقادی دانشجویان فنی- مهندسی و علوم انسانی، مجله راهبردهای آموزش، دوره دو، شماره یک.
بابایی، علی(۱۳۸۴). مواد مخدر: آموزش مهارت تفکر انتقادی به منظور پیشگیری از اعتیاد، مجلات: روان‌شناسی و علوم تربیتی اصلاح و تربیت، شماره ۳۹.
بختیارنصرآبادی، حسنعلی؛ موسوی، ستاره؛ کاوه­فارسان، ذبیح­الله(۱۳۹۱). نقش نگرش تفکر انتقادی و سبک­های شناختی یادگیری در پیش ­بینی پیشرفت تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ۱۲(۴)، ۲۹۶-۲۸۵.
بدری­گرگری، رحیم؛ فتحی­آذر، اسکندر؛ حسینی­نسب، سیدداود؛ مقدم، محمد ( ۱۳۸۷ ). تاثیر بازاندیشی در عمل بر تفکر انتقادی دانشجو – معلمان مراکز تربیت معلم تبریز، مطالعات تربیتی و روانشناسی، شماره ۱۱.
بیان­فر، فاطمه؛ ملکی، حسن؛ سیف، علی اکبر؛ دلاور، علی(۱۳۸۹). تبیین اثر برنامه درسی پنهان مدارس بر بازده­های عاطفی یادگیری در دانش ­آموزان دوره راهنمایی به منظور ارائه مدل، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال پنجم، شماره هفدهم.
بیکر، ترزال(۱۳۹۰). هوشنگ نائبی، نحوه انجام تحقیقات اجتماعی، نشر نی، تهران، چاپ پنجم ۱۳۹۰.
تفنگدار، ملیحه(۱۳۸۶). نقش روش­های آموزش در پرورش تفکر انتقادی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران، رشته تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت.
تقی­پور، حسینعلی؛ غفاری، هاجر(۱۳۸۸). بررسی نقش برنامه درسی پنهان در رفتار انضباطی دانش ­آموزان از دیدگاه مدیران و معلمان مدارس راهنمایی شهرستان خلخال در سال تحصیلی ۸۹-۸۸، فصلنامه علوم تربیتی، شماره ۷، سال ۲.
تقی­پور ظهیر، علی(۱۳۷۸). مقدمه­ای بر برنامه ریزی آموزشی و درسی، تهران، انتشارات آگاه.
جانعلیزاده­جوبستی، حیدر؛ اکبرپور زنگلانی، محمد باقر؛ ملکی، علی(۱۳۸۸). آموزش تفکر انتقادی راهی برای مقابله با جهانی شدن امپریالیسم فرهنگی و بومی ماندن، فصلنامه برنامه­ ریزی درسی، جهانی شدن و بومی ماندن برنامه درسی: چالش­ها و فرصت­ها.
جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره؛ عبدلی، افسانه( ۱۳۸۹ ). روند تحول تفکر انتقادی در دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد، مطالعات تربیتی و روانشناسی، ۱۱(۲).
جمشیدیان قلعه سفیدی، توران؛خمیجانی­فراهانی، علی­اکبر (۱۳۸۸). رایطه زبان مادری، جنسیت و سن با سطح تفکر انتقادی، پژوهش زبان­های خارجی، شماه ۵۵.
جهانی، جعفر(۱۳۸۱). نقد و بررسی مبانی فلسفی الگوی آموزشی تفکر انتقادی ماتیو لیپمن، فصلنامه علمی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا(س)، شماره ۴۲، سال ۱۲.
حائری­زاده، خیریه­بیگم(۱۳۸۲). تفکر خلاق و حل خلاقانه مسئله، چاپ سوم، تهران، نشر نی.
حداد علوی، رودابه؛ عبداللهی، احمد؛ احمدی، امید علی(۱۳۸۶). برنامه درسی پنهان: پژوهشی درباره یادگیری ضمنی مدرسه؛ مورد: روحیه علمی، فصلنامه تعلیم و تربیت، سال۲۳، شماره ۹۰.
حیدری­دامانی، راحله(۱۳۸۹). بررسی عوامل موثر بر تفکر انتقادی دانشجویان کارشناسی ارشد کشاورزی، مقایسه بین دو گروه از دانشجویان ترم اول و ترم پایانی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
خسروانی زنگنه، ستاره(۱۳۸۰). بررسی تاثیر برگزاری جلسات پویایی گروه در کارآموزی پرستاری بهداشت جامعه بر میزان مهارت­ های تفکر انتقادی دانشجویان کارشناسی پرستاری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.
خلیلی، حسین؛ بابامحمدی، ح(۱۳۸۳). مهارت­ های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی سمنان­، مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی۴(۱۲)، ۳۱-۲۳.
دلاور، علی( ۱۳۸۸). روش تحقیق در روانشناسی و علوم تربیتی، تهران، نشر ویرایش، چاپ بیست و نهم.
دوبونو، ادوارد(۱۹۹۳). سلسله درس­های تفکر. مترجم مرجان فرجی، تهران، انتشارات جوانه رشد.
دی، استیون؛ شافرسمن(۱۳۸۴)، مترجم زاهدی، پروانه، مقدمه­ای بر تفکر انتقادی، مجلات جامعه ­شناسی و علوم­اجتماعی، رشد آموزش اجتماعی، شماره ۲۸.
سادات­حسینی، افضل(۱۳۷۶)، ویژگی­های تفکر انتقادی، نشریه اطلاع رسانی، کتابداری کیهان فرهنگی، اسفند ماه ۱۳۷۶، شماره ۱۴، صفحات ۴۳-۴۱.
سجادیه، نرگس؛ باقری، خسرو؛ ایروانی، شهین؛ ضمیران، محمد(۱۳۸۹). پژوهش تبار شناختی و الهام بخشی آن برای قلمروهای پژوهشی در مطالعات برنامه درسی، فصلنامه مطالعات برنامه درسی ایران، سال ۱۴، شماره ۱۶.
سراج­خرمی، ناصر؛ معظم­فر، فروزان(۱۳۸۹). مقایسه تفکر انتقادی و سبک­های هویت دانشجویان فنی- مهندسی با دانشجویان علوم انسانی، یافته­های نو در روانشناسی.
سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس، حجازی، الهه(۱۳۸۶). روش­های تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگاه، تهران، چاپ چهاردهم.
سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سیدمظهری، مرجان؛ رحمانی، آزاد؛ رئیسی­فر، افسانه(۱۳۸۹). تاثیر روش تدریس نقشه مفهومی بر مهارت­ های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری، محله پرستاری مراقبت ویژه، دوره سوم، شماره چهارم.
سعیدی­رضوانی، محمود(۱۳۸۰). تبیین برنامه درسی پنهان در درس بینش اسلامی دوره متوسطه و ارائه راهبردهایی برای استفاده از این برنامه در آموزش اثربخشی دینی، تهران: پایان نامه دکترای دانشگاه تربیت معلم، دانشکده علوم انسانی.
سعیدی­رضوانی، محمود؛ کیانی­نژاد، عذرا(۱۳۷۹). توجه به برنامه درسی پنهان ضرورتی آشکار در تحقق اهداف آموزش­های دینی، فصلنامه تربیت اسلامی، شماره ۳، پائیز ۱۳۷۹.
سیف، علی اکبر، روانشناسی پرورشی(۱۳۸۶). تهران، انتشارات آگاه.
شعبانی، حسن(۱۳۷۸). تاثیر روش حل مسئله به صورت کار­ گروهی بر روی تفکر انتقادی، رساله دکتری دانشگاه تربیت مدرس تهران.
شعبانی، حسن(۱۳۸۶). روش­ها و فنون تدریس(مهارت های آموزشی و پرورشی). تهران، انتشارات سمت.
شعبانی، حسن؛ مهرمحمدی، محمود(۱۳۷۹). پرورش تفکر انتقادی با بهره گرفتن از شیوه آموزش مساله محور، مدرس، دوره ۴، شماره ۱، بهار۱۳۷۹.
شمشیری، بابک(۱۳۸۶). تبیین عناصر بنیادی پرورش تفکر، اندیشه­ های نوین تربیتی دانشکده­ی علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه الزهرا(س)، دوره ۳، شماره ۳ و ۴.
شیخی، مرداس(۱۳۸۸). بررسی تربیت شهروندی در برنامه درسی پنهان نظام آموزش متوسطه نظری از معلمان مرد شهر اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت معلم تهران.
شیولسون، ریچاردجی(۱۳۸۹). علیرضا کیامنش، استدلال آماری در علوم رفتاری جلد اول توصیف آماری، جهاد دانشگاهی واحد علامه طباطبایی، انتشارات بهار، ۱۳۹۰، چاپ نهم.
صمدی، پروین؛ هاشمی­فخر، صدیقه(۱۳۸۸). تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در رسالت درسی آموزش شهروندی در دوره ابتدایی، فصلنامه همایش نوآوری در برنامه ­های درسی دوره ابتدایی.
عابدی، احمد؛ تاجی، مریز(۱۳۸۰)، نقش برنامه ­های درسی پنهان در شکل­ گیری شخصیت و رفتار دانش ­آموزان، فصلنامه آموزه، شماره۹.
عباسی، عفت(۱۳۸۰). بررسی مهارت­ های موثر بر پرورش تفکر انتقادی در برنامه درسی جامعه ­شناسی در دوره متوسطه در سال تحصیلی ۸۰-۷۹، رساله دکتری برنامه­ ریزی درسی.
عزتی، مرتضی(۱۳۷۶). روش تحقیق در علوم اجتماعی، موسسه تحقیقات دانشگاه تربیت مدرس، چاپ اول.
علاقه­بند، علی(۱۳۸۳). جامعه ­شناسی آموزش و پرورش، تهران، انتشارات روان.
علاقه­بند، علی(۱۳۸۳). مدیریت عمومی، تهران، انتشارات روان.
علیپور، وحیده؛ سیف­نراقی، مریم؛ نادری، عزت­الله؛ شریعتمداری، علی(۱۳۸۸). موانع تفکر انتقادی در برنامه درسی آموزش متوسطه( با تاکید بر مهارت­ های تجزیه و تحلیل، ترکیب، ارزشیابی و قضاوت)، مجله علوم تربیتی، سال ۲، شماره ۷.