کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

تیر 1403
شن یک دو سه چهار پنج جم
 << <   > >>
            1
2 3 4 5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15
16 17 18 19 20 21 22
23 24 25 26 27 28 29
30 31          


 

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کاملکلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

 

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کاملکلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

لطفا صفحه را ببندید

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

کلیه مطالب این سایت فاقد اعتبار و از رده خارج است. تعطیل کامل

distance from tehran to armenia



جستجو

 



ثابت جزء خالص که گاهی اوقات در روابط خواص استفاده می شود، آنتالپی تبخیر در نقطه جوش نرمال ( ) است. تمامی روابطی که تا به حال برای محاسبه بیان شد برای  نیز صادق است. فقط در این روابط: ]2[

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

چند روش تخمین دیگر نیز مطرح می شود:
از روابط فشار- بخار
تمامی روابطی که پیش تر در بخش (2-2-1) برای محاسبه  بیان شد، هر کدام می توانند  را حساب کنند و با داشتن  و  می توان  را تخمین زد. ]2[
وقتی که معادله کلاپیرون برای محاسبه  استفاده می شود صرف نظر از  معادل  در نظر گرفته می شود.  از معادله کلاپیرون که بیان شده بود: ]2[
(2-6)
و :
(2-32)
معادله (2-20) اکثراً برای تخمین سریع  استفاده می شود. معمولاً  معادل واحد در نظر گرفته می شود که در این حالت معادله گیاکلن[12] نامیده می شود. آزمایش های گسترده صورت گرفته نشان می دهد که معمولاً با واقعیت فقط در حدود چند درصد اختلاف دارد.]9[
قانون کیستیاکوسکی[13] معادله دیگری است که می توان برای تخمین استفاده کرد.]10[
(2-33)
فیشتین و کلین[14] برای این معادلات ترم تصحیح ارائه کرده اند تا دقت این معادلات را بالا ببرند، اما نتایج بهتر با معادلات دیگر حاصل می شود که در زیر بیان شده است.]11[
روش ریدل
ریدل معادله (2-32) را اندکی تغییر داده و معادله زیر را پیشنهاد کرده است:]12[
(2-34)
روش چن
چن[15] با بهره گرفتن از معادله (2-24) بیان ساده تری از معادله پیتزر برای فرموله کردن فشار بخار پیشنهاد کرد که ضریب تراکم پذیری در این رابطه از بین می رود. او در نقطه جوش نرمال رابطه ای بین  و  و  بدست آورد.]13[
(2-35)
روش وتر
وتر[16](1979) معادله ای شبیه به معادله ای که چن ارائه کرد، پیشنهاد داد با این تفاوت که نقطه جوش نرمال قرار داده شود.]14[
(2-36) 
(2-37)
F برای ، الکل ها و ترکیبات دیمری از قبیل و NO و ، 05/1و برای سایر ترکیبات 1 است. ]2[
در جدول (2-1) درصد خطای روش های بیان شده در این بخش برای محاسبه آنتالپی تبخیر در نقطه جوش با هم مقایسه شده است. معادلات چن و ریدل و وتر به طور کلی در حدود 2% خطا دارند.
2-3 تغییرات با دما
گرمای نهان تبخیر با افزایش دما کاهش می یابد و در نقطه بحرانی صفر می شود. این داده ها در شکل (2-3) نشان داده شده است. شیب این نمودار با سایر داده های آنتالپی تبخیر سازگار است. تغییرهای  با دما با تمامی روابط  که تا به حال بیان شده قابل اندازه گیری است. اگرچه تغییرهای  با دما نیز باید مشخص شده باشد.]2[
جدول(2-1): مقایسه خطای روش های بیان شده ]2[

شکل(2-3): تغییرات آنتالپی تبخیر با دما ]2[
پر کاربرد ترین رابطه بین  و  رابطه واتسون[17] است:]15[
(2-38) 
زیر نویس 1 و 2 به دمای کاهش یافته  و  بر می گردد و معمولاً n را 375/0 یا 38/0 انتخاب می کنند. ]2[
فیشتین اشاره کرد که n به  بستگی دارد.]16[
(2-39)
ویسوانات و کلور[18]، n را به صورت زیر بیان کرده است:]17[
(2-40)
جدول (2-2) مقایسه بین نتایج آزمایشگاهی و داده های محاسبه شده برای پروپان و 1-پنتانول با معادلات زیر است.]2[
(2-38) 
(2-26) 
مقدار n در معادله اول 38/0 است. مقدار  محاسبه شده با معادله اول با مقادیر تجربی آن در نقطه جوش نرمال تقریباً برابر است. برای پروپان در محدوده مایع هر دو روش به خوبی با مقادیر تجربی مطابقت می کنند اما برای 1-پنتانول نتایج رضایت بخش نیست، برای هر دو معادله به ترتیب خطایی در حدود 13% و 8% مشاهده می شود. ]2[
جدول(2-2): مقایسه نتایج محاسباتی و داده های آزمایشگاهی با تغییر دما ]2[
(2-38)
(2 -26) )  II)
یانگ لیو[19](2000)رابطه ای جدید بر اساس معادله واتسون ارائه کرد. او با قرار دادن رابطه واتسون در قانون گاز های ایده ال رابطه ای جدید ارائه کرد.]18[

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...

[پنجشنبه 1400-09-25] [ 01:17:00 ق.ظ ]




از دوران دوم زمین شناسی تشکیل می دهد، که در طی این دوره در اثر پیشروی دریا قسمت وسیعی از ایران را آب فراگرفته بود که متعاقب آن رسوبات آهکی به تدریج برروی سنگهای قدیمی تر قرار گرفت. همچنین در اثر فعالیت ولکانیکی، گدازه های باریک نیز از آن خارج گردیده است.
سنگهای غالب در گستره محدوده حسن آباد چالوس آهک، مارن، ماسه سنگ، سیلتسون، کنگلومرا است. آهک و مارن بخش وسیعی از رویشگاه مزبور را در بر گرفته و در نقاط زیادی سنگهای مادر در زیر پوشش سازنده های سطحی مدفون شده است.
حساسیت ویژه مارن به عوامل فرسایش از جمله آب، دامنه های یاد شده را به صورت هزار دره که در قسمت جنوبی رویشگاه دیده می شود درآورده است. [۳]
۱-۱-۵ شرایط آب و هوایی منطقه حسن آباد چالوس
دره حسن آباد و منطقه دوآب قسمتی از ارتفاعات میانبند البرز مرکزی را در بر می گیرد که تحت شرایط اقلیمی منطقه معتدل و مرطوب کناره دریای خزر قرار دارند. این دره با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی و توپوگرافی، ‌تشکیل یک میکروکلیمای خاص را داده که آنرا از سایر مناطق همجوار و هم ارتفاع کاملاً متمایز ساخته است. اساسی ترین عامل مؤثر در این منطقه خشکی بیش از حد خاک است که با تابش آفتاب به شدت گرم می شود و صعود هوای گرم از یک طرف و کمی ارتفاع منطقه نسبت به نقاط اطراف آن از طرف دیگر، ‌وجود خاکهای مارنی و آهکی منجر به متلاشی شدن ابرها و صعود آنها به طبقات فوقانی تا ارتفاعات ۱۲۰۰ متر از سطح دریا می گردد به طوریکه همین ابرها در دامنه های مرتفع اشباع شده و اگر هم به سرعت تولید باران ننماید رطوبت هوا را به شدت بالا می برند [۵] .
اثر اشباع رطوبت در نوع و مقدار پوشش گیاهی در طبیعت کاملاً مشهود است چرا که بلافاصله بعد از زربین در ارتفاعات بالاتر توده های متراکمی از ، لور ،‌مازو، کرکو مشاهده می شود. به علاوه باد محلی یکی از عوامل مهم در تغییر وضعیت اقلیمی منطقه می باشد. تأثیر این باد محلی به صورتی است که باعث گرم شدن و صعود هوای منطقه چالوس به طبقات فوقانی و رسیدن آن به تنگه پل ذغال و برخورد آن با هوای گرم و سبک منطقه زربین شده و در نتیجه باعث وزش باد شدیدی از چالوس به طرف حسن آباد می شود. سلسه جبال البرز که در جهت شرقی– غربی امتداد یافته همانند سدی در مقابل خروج آب حاصل از تبخیر آب دریاچه خزر به بخش مرکزی ایران عمل می کند اما این رشته کوه به صورت کاملاً یکپارچه و زرنجیر وار نیست بلکه در برخی از مناطق، کانالهایی در جهت شمال– جنوبی وجود دارد که این یکپارچگی را بهم می زنند. این کانال ها جریان هوای گرم مناطق مرکزی را به درون خود کشانده و مجموعاً یک ناحیه خشک و استپی در این دره ها به وجود می آورند. با مطالعه میدانی منطقه و نقشه های هیدروگرافی ملاحظه گردید که زربین طبیعی در دامنه هایی که آبراهه ها در واحدد سطح، کمترند استقرار بیشتری در واحد سطح دارند چون زربین یک گونه کم توقع بوده و در مناطقی که استقرار گونه پهن برگ امکان پذیر نبوده مستقر گشته است.
۱-۱-۶ خاک شناسی منطقه حسن آباد
منطقه حسن آباد دارای خاک تکامل نیافته با عمق کم ، تیپ پروفیل ها A(B)C یا Ac می باشند که عواملی چون شیب زیاد ، فرسایش، میزان دخالتهای بی رویه انسانی و حضور دام در وضعیت خاک مناطق مورد مطالعه مؤثرمی باشد. لیکن در بعضی نقاط از جمله دره ها ،‌مناطق کم شیب خاکهای تکامل یافته با افق های A0 ، A1 ، B1 ، B2 و C مشاهده می شود که این وضعیت در میزان پراکنش، رشد ارتفاعی و قطری، تجدید حیات و پوشش کف جنگل مؤثر بوده، تا حدی که در بعضی نقاط درختان تا ارتفاع حدود ۲۵ متر دیده می شوند. ساختمان خاک در افق های سطحی عمدتاً دانه ای ریز و درشت و در بعضی از لایه های زیرین فاقد ساختمان مشخص و در صورت وجود،‌ چند وجهی یا منشوری می باشند. در منطقه حسن آباد رویشگاهها از نظر مقدار پتاسیم قابل جذب غنی بوده و از افق سطحی به پایین از میزان آن کاسته می شود ولی از نظر فسفر فقیر می باشد. فقط در دره ها و مناطق کم شیب در افق سطحی به لحاظ فسفر غنی بوده و این وضعیت می تواند در شادابی و رویش درختان مؤثر واقع گردد. رویشگاه حسن آباد از نظر مقدار ازت فقیر که در بعضی از افق های سطحی حداکثر به ۵/۰ میلی گرم در ۱۰۰ گرم خاک می رسد [۵].
۱-۲ مشخصات گونه زربین دست کاشت :
گونه ای است مدیترانه ای، که در برابر شرایط سخت اکولوژیک با آب و هوای نیمه خشک بسیار بردبار و مقاوم است و در صورت آبیاری مناسب درختان تنومند و مرغوبی تولید می کند ،که در صنایع مبل سازی، کابینت سازی، درو پنجره سازی، تولید تخته لمبه، کمد لباس و غیره کاربرد و کارائی مناسبی دارد . در ارتفاع ۴۰۰ تا ۵۰۰ متری به علت رویشگاه اصلی این گونه کیفیت چوب در بهترین وضعیت قرار دارد و به علت جرم ویژه بیشتر، گره و مارپیچ تاری کمتر عملاً مصرف آن در تهیه تیر و ستون، دکوراسیون چوبی، خراطی، نجاری، اثاثیه چوبی منزل، سازه های ساختمانی توصیه می‏گردد. در جلگه ها به علت شرایط مناسب رویشی، طول تراکئید، قطر و ضخامت حفره تراکئید افزایش می یابد. در نتیجه مصرف آن در صنایع کاغذ سازی منجر به تولید کاغذ با کیفیت عالی خواهد شد. بنابراین کاشت این گونه در جلگه های پایین دست برای تأمین منابع سلولزی مناسب است. همچنین به علت رویش سریع این گونه کاشت آن در شهرهای بزرگ ایران (مناطق نیمه خشک) جهت کاهش آلودگی هوا توصیه می گردد [۳].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

منطقه حسن آباد مساحتی در حدود ۲۵/۴۷۸۱ هکتار دارد که ۹/۵۷ درصد آن را (۷۵/۲۷۶۸ هکتار) زربین طبیعی و ۱/۴۲ درصد سطح منطقه را تیپ های جنگل کاری شده (زربین دست کاشت، کاج، بروسیا، کاج تهران، زبان گنجشک، و سرو نقره ای) در برگرفته است [۱۱].
۱-۳ مشخصات گونه زربین طبیعی :
درخت زربین در دنیا دارای گونه های بسیاری است. این گونه فاقد درون چوب مشخص است پره های چوبی بسیار باریک دارد . چوب این گونه به علت داشتن گره های نامنظم در برشهای مماسی و شعاعی نقوش خاصی ایجاد می نماید. از نظر خواص فیزیکی و مکانیکی گونه زربین سبک تا نیمه سنگین با دانسیته متوسط ۰٫۴۵ تا ۰٫۶۲ گرم بر سانتیمتر مکعب، بسیار ناهمگن ، معطر و نیمه سخت است. کار با آن به علت گره دار بودن کمی مشکل است و مقاومت طبیعی آن نسبتاً زیاد است.
گونه زربین به دلیل مقاومت زیاد و داشتن مواد استخراجی خاص خاصیت حشره گریزی دارد و از طرفی به خاطر داشتن بوی مطبوع و سمبل زیبایی و همچنین عمر طولانی می تواند در مصارفی مانند قفسه های لباس، اشیاء زینتی، ساختمان، کمد ها از این گونه استفاده کرد [۵].
۱-۴ برخی از خواص مکانیکی
۱-۴-۱ فشار موازی الیاف
تنش فشار موازی الیاف در محاسبات طراحی ستونهای چوبی اساس تعیین ظرفیت بارمحوری است و به مقطع عضو ارتباط پیدا می کند. در اعضای تیروستون نیز نقش حدود این تنش مهم می باشد [۱].
در ارتفاع ۵۰۰ متری به علت جرم ویژه مناسب و راست تاری الیاف تنش حداکثر بیشتری تحمل می نماید. و کیفیت چوب در اثر عوامل ذکر شده در وضعیت خوبی قرار دارد [۳].
۱-۴-۲ سختی چوب
میزان سختی چوب، نشانگر مقدار مقاومت چوب درمقابل سوراخ کردن و از شکل انداختن آن است، به طوری که این ویژگی، در ساخت کف پوش چوبی(پارکت) از گونه های مختلف مورد توجه طراحان می باشد ودر بخش تولید فرآورده های مرکب چوبی نظیر چوب-پلاستیک و فرسایش ادوات برشی و رفتار کلی چوب درخشک شدن نیز شاخص خوبی است [۱].
در ارتفاعات پایین با فراهم بودن شرایط مناسب رویشی در فصل بهار چوب آغاز گسترش بیشتری می یابد ، بنابراین جرم ویژه کاهش یافته و چوب بیشتری در واحد زمان تولید می شود.
۱-۴-۳ جرم ویژه
جرم ویژه چوب یکی ازمهمترین خواص تعیین کننده ویژگی تکنولوژیکی، مکانیکی، وفیزیکی چوب می باشد که درمطالعات بیولوژیکی- اکولوژیکی بسیارحائز اهمیت است وبطور مستقیم با مقدار ماده چوبی وخلل و فرج چوب در واحدحجم ارتباط دارند، بطوریکه با افزایش وکا هش مقدار ماده چوبی، خلل وفرج کاهش وافزایش می یابد وتغییرات جرم ویژه رابه دنبال دارد [۷].
جرم ویژه چوب دررابطه با عامل طول و راندمان الیاف اهمیت خاصی دارد چون در واحدهای تهیه خمیروکاغذ از چوب، دانستن جرم ویژه گونه ها در رطوبت های مختلف می تواند درمحاسبات راندمان ماده اولیه وتولید خمیر کمک مؤثری نماید [۱].
جرم ویژه چوب رابطه مستقیم با ماده چوبی در دیواره سلولی وخواص مکانیکی آن دارد. وعملاً دربرابر نیروی فشاری و خمشی و درجه سختی تحمل نشان می دهد. هر قدر چوب سبک تر باشد، درمقابل رطوبت خاصیت نم پذیری بیشتری نشان می دهد و سریعتر آب را به خود جذب و دفع می کند.
با کاهش ارتفاع شرایط رویشی بهتر شده و میزان چوب بهاره افزایش می یابد بنابراین میزان جرم ویژه کاهش می یابد [۷].
۱-۵ دوام طبیعی و عوامل موثر بر آن
مفهوم دوام طبیعی همان قابلیت مقاومت چوب در برابر عوامل مخرب بیولوژیکی می باشد. هیچ چوبی در طبیعت یافت نمی شود که تماما از عوامل مخرب چوب مصون باشد بطور کلی گونه هایی که دارای چوب درون مشخصی هستند و رنگ کدر و تیره تر از سایر گونه ها دارند دوام طبیعی بالاتری دارند اما این بعنوان یک قانون کلی چندان هم نمی تواند صحیح باشد زیرا رنگ بعضی از چوب ها مربوط به مواد غیر سمی است و بعضی از چوب ها علی رغم داشتن چوب درون رنگی جزء چوب های کم دوام محسوب می شوند.
چوب ها مقاومت بیشتری در برابر تخریب میکروارگانیسم ها نسبت به سایر بافت های گیاهان از خود نشان میدهند و آن به دلیل خصوصیات ترکیبات تشکیل دهنده دیواره سلولی چوب است به نمونه هایی که در زیر آمده است دقت کنید :
- دیواره های سلولی چوب شامل ترکیبات پیچیده و پلیمرهای ذره ای سنگین غیر از محلول است که این ترکیبات باید توسط آنزیم میکروارگانیسم ها به ذرات ریزتر تبدیل شود[۳].
- چوب ها شامل مقدار قابل توجهی لیگنین می باشند که این لیگنین ها مانع فیزیکی در مقابل حمله آنزیم ها به کربوهیدراتها محسوب می شوند[۲].
- عمل تجزیه آنزیم ها بیشتر منحصر به بخش آمورف سلولز است در حالی که ناحیه کریستالین سلولز چوب بیشتر از سایر بافت گیاهان می باشد و این زمینه را برای مقاومت بیشتر چوب در مقابل قارچ ها و باکتری ها فراهم می کند.
- درصد وزنی نیتروژن در چوب بسیار ناچیز حدود ۳/۰-۱/۰ درصد نیز می باشد در مقابل گیاهان علفی چیزی حدود ۵-۱ درصد دارای نیتروژن می باشند این مقدار ناچیز نیتروژن چوب قابلیت تخریب آن را کاهش می دهد.
برون چوب تمام گونه ها به دلیل داشتن مواد غذایی ذخیره شده در سلولهای پارانشیمی و فقدان مواد استخراجی حتی در گونه هایی که با دوامند یا واجد درون چوب مشخص هستند کم دوام یا بسیار کم دوام هستند.
همچنین قسمت خارجی درون چوب درختان مسن مقاومت به پوسیدگی بیشتری نسبت به قسمت خارجی درون چوب درختان جوان همان گونه دارند.
دوام طبیعی چوب سنگین بطور کلی بیشتر از چوبهای سبک است زیرا جرم ویژه بستگی به تخلخل دارد و چون چوب های سبک متخلخل تر هستند هوا و آب درآنها بیشتر و طبیعتاً محیط برای رشد قارچ ها مساعد تر است ولی این خاصیت عمومیت ندارد بطوری که چوبهای سبک مثل سدر و سکویا دارای دوام طبیعی بیشتری از راش و بلوط سرخ و بلوط سیاه هستند و دلیل آن را هم می توان سمی بودن مواد استخراجی گونه ها سدر و سکویا دانست. در یک گونه دوام طبیعی چوب در درختان مختلف متفاوت است و در مورد یک گونه بخصوص نیز بستگی به شرایط رویش نژاد و قسمتهای مختلف یک درخت دارد[۷].
۱-۶ عوامل مخرب چوب
چوب یک ماده بیولوژی حاصل از تقسیمات سلولهای کامبیومی درخت است این ماده با ارزش که نمی توان به جهاتی برای آن رقیبی پیدا کرد به سادگی تحت اثر عوامل مخرب غیر بیولوژیک و بیولوژیکی تخریب می شود مثلاً در میان عوامل غیر بیولوژیک ( آتش ، هوازدگی ، فرسودگی مکانیکی ، تخریب شیمیایی ) فقط چند دقیقه ای وقت لازم است تا چندین متر مکعب چوب که حاصل از چندین سال از رشد یک درخت است توسط آتش به خاکستر تبدیل شود. جدای از این موضوع عوامل بیولوژیکی را می توان یافت که چوب ها را به جهت تامین مواد غذایی مورد تخریب قرار می دهند در این میان باکتریها که از کوچکترین موجودات زنده به حساب می آیند تا حشرات (موریانه ها [۷]و سوسکها[۸]) قادر به تخریب چوب هستند اما در میان موجودات آبزی که در داخل آب شور دریا یافت می شود تعدادی چوب را به جهت پناهگاه و تامین مواد غذایی مورد تخریب قرار می دهند و تحت عنوان حفاران دریایی شناخته می شوند. (نرم تنان [۹]و سخت پوستان[۱۰]) اما بطور کلی خطرناکترین عوامل مخرب بیولوژیک چوب قارچها هستند که به دلیل عدم وجود سبزینه یا کلروفیل چوب را به جهت داشتن سه ماده ارزشمند سلولز همی سلولز و لیگنین مضمحل می کنند[۲].
۱-۷ قارچ های مخرب چوب :
۱-۷-۱ زیست شناسی قارچهای مخرب چوب
قارچها یی که چوب ها را مورد تخریب قرار می دهند توسط اندام زایشی بنام اسپور تولید می شوند که همتای بذرها در گیاهان به حساب می آیند. بنابراین چون این گیاهان فاقد سبزینه یا کلروفیل هستند و قادر به عمل فتوسنتز نمی باشند ناگزیرند برای ادامه زندگی از مواد آلی ساخته شده گیاهان سبز دیگر استفاده نمایند.
قارچها در طی زندگی خود دارای دو مرحله می باشند مرحله رویشی و زایشی. مرحله رویشی قارچها اغلب بدور از چشم است و تنها با میکروسکوپ های پیشرفته در ریسه یا هیف[۱۱] قابل رویت می باشد. مرحله زایشی در کلاهک قارچها[۱۲] به سادگی قابل رویت می باشد. میلیونها اسپور ممکن است در شرایط طبیعی تنها از یک کلاهک قارچ تولید شود . همین اسپورهای تولید شده بوسیله باد ، آب و حشرات چوب های آلوده منتشر می شود و قادرند در چوب یا تنه درختی که در شرایط مساعد محیط (دما ، pHو میزان رطوبت) باشند رشد نمایند .
۱-۷-۲ تغذیه قارچها
همانطور که توضیح داده شده بعلت عدم قابلیت قارچها در فتوسنتز بنابراین نیاز به کربن خود را در متابولیسم سلولهای موجودات دیگر می یابند. به همین جهت مواد غذایی به سادگی برای قارچها یی که خود را در چوب جایگزین می نمایند قابل حصول است و آنها این مواد را در ساختمان پلی ساکاریدها سلولزها و لیگنین که ۹۵٪ ساختار چوب را تشکیل می دهد می یابند[۲].
اغلب قارچها ابتدا مواد نشاسته ای موجود در پارانشیم های چوبی که جزء ذخیره غذایی یک گیاه به حساب می آید را در مورد استفاده قرار می دهند.
برخی دیگر که جزء قارچها ی رنگ کننده چوب محسوب می شوند عموما به چوب های تازه یا درختان تازه قطع شده حمله ور می شوند و کربن مورد نیاز خود را از قندهای محلول در آب حفرات سلولی تهیه می نمایند. این گروه تخریب مکانیکی به چوب وارد نمی کنند و صرفا کیفیت ظاهری چوب را از نظر مبادلات تجاری کم می نمایند. ضمنا نیتروژن که به مقدار کم در چوب پراکنده است(بین۳/۰ – ۱/۰ درصد) و همین مقدار کم نیاز قارچ را در یک پوسیدگی سریع مرتفع می کند. علاوه بر این قارچ در تغذیه خود از بافت چوب تیامین (ویتامینB2) را مورد مصرف قرار می دهد. بنابر تحقیقات و بررسیهای لابراتواری عناصر مورد نیاز اکثر قارچها و شاید کلیه آنها عبارتست از کربن ، اکسیژن ، ئیدروژن، ازت، فسفر، پتاسیم، منیزیم، گوگرد، منگنز، مس، مولیبدن، آهن و روی بطور کلی بهترین منبع تولید کربن برای قارچها گلوکز است[۲].
۱-۷-۳ رطوبت مورد نیاز قارچها
یکی از نیازهای ضروری قارچها جهت فعالیت در چوب رطوبت می باشد . چوبی که در محیط خشک نگهداری می شود فارغ از هر گونه خطرات حمله قارچی است. اما اگر همین چوب با یک محیط در حدود رطوبت۲۰٪ تماس پیدا کند آماده تخریب بوسیله قارچها می شود. قارچ های مختلف خود را با رطوبت های متفاوت تطبیق می دهند مثلا قارچ[۱۳] که جزء دسته کپکها به حساب می آید می تواند در رطوبت پایین تر از ۱۵٪ به فعالیت خود ادامه دهد. بعضی از قارچها که اصطلاحا به قارچ های گرما دوست موسومند قادرند در رطوبت پایین تر از ۲۰٪در داخل و خارج چوب رشد نمایند. قارچها عامل پوسیدگی نرم به چوب ها با رطوبت بسیار بالا حمله ور می شوند چوب هایی در معرض آب شیرین آب شور و حتی داخل و خارج خاک (برجهای خنک کننده) هستند در معرض حمله این نوع قارچها قرار دارند. رطوبتی که برای رشد قارچ عامل پوسیدگی قهوه ای نیاز است خیلی بیشتر از کپکها است حد اپتیمم رطوبت برای رشد جوانه های قارچ عامل پوسیدگی قهوه ای در کاج جنگلی (Scits pin) و نراد (Abies spp) بیش از ۳۰٪ تا ۷۰٪ نیز می باشد یعنی در دمای مناسب برای رشد قارچها که عموما c˚۳۰ - c˚۲۰ می باشد عموما رطوبت نسبی محیط برابر رشد این قارچ در حدود ۹۵٪ تا ۹۸٪ می باشد (نقطه اشباع فیبر این دو گونه ۲۸٪ الی ۳۰٪ نیز می باشد) [۱۸].
۱-۷-۴ دمای مورد نیاز قارچها

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...

 [ 01:17:00 ق.ظ ]




۹- Shahrisa, A.; Esmati, S.; Gh. N., M.; Boric acid as a mild and efficient catalyst for one- pot synthesis of 1-amidoalkyl-2-naphthols under solvent- free condhtions.(2012)Chemical Science, 124, 927- 931.
۱۰- Wender, P. A.; Handy, S.; Wright, D. L.; Towards the ideal synthesis. (۱۹۹۷),۱۹, ۷۶۵-۷۷۴.
۱۱- (a) Ramazani, A.; Rezaei, A.; Novel one-pot, four-component condensation reaction: an efficient approach for the synthesis of 2,5-disubstituted 1,3,4-oxadiazole derivatives by a ugi-4CR/aza-wittig sequence. (۲۰۱۰),  , ۱۲, ۲۸۵۲-۲۸۵۵.
۱۲- Santra, S.; Andreana, P. R.; A One-Pot, Microwave-Influenced synthesis of diverse small molecules by multicomponent reaction cascades. (۲۰۰۷)Organic Letters, 9, 5035-5038.
۱۳- Kolb, J.; Beck, B.;Domling ,A.; Simultaneous assembly of the-lactam and thiazole moiety by a new multicomponent reaction. (۲۰۰۲)Tetrahedron Letters,43, 6901.
۱۴- Oae, S., Organic Sulfur Chemistry: Structure and Mechanism, CRC: Boca Raton, FL, ۱۹۹۱.
۱۵Metzner P, Thuillier A., reagents in organic synthesis, Katritzky AR, Meth-Cohn O, Rees CW Sulfur Academic, San Diego, ۱۹۹۴.
۱۶- Pe’er, I. C.; Felder, E.; Man, O.; Silman, I.; Sussman, J. L.; Proteomic signatures: Amino acid and oligopeptide compositions differentiate among phyla.(2004), Proteins: Structure, Function, and Bioinformatics۵۴, ۲۰.
۱۷Bardwell, J. C.; Building bridges: disulphide bond formation in the cell. (1994 , ۱۴, ۱۹۹.
۱۸- M. Heravi, M.; Derikvand, F.; A.Oskooie, H.; Silica-supported bis(tri methyl silyl) chromate: oxidation of thiols to their correspouding disulfides. (2007), synthetic communications, 37, 513-517.
۱۹- W.Kabalka, G.; Serinivasa Reddy, M.; Yao, M.L.; Synthesis of diaryl disulfidesvia the reductive coupling of aryl sulfonyl chlorides. (2009), Tetrahedron Letters, 50, 7340-7342.
۲۰- Hekmatshoar, N.; Sajdi, S.; Heravi, M.; Bamoharram, F.; H14[NaP5W30O110] as a heterogeneous recyclable catalyst for the air oxidation of thiols under solvent free conditions. (2007), Molecules, ۱۲, ۲۲۲۳-۲۲۲۸.
۲۱- Bioschoff, L.; David, C.; Martin, L.; Meudal, H.; Roques, B.-P.; Fournie- Zaulski; M.-C. 2,4-Dinitrophenyl 4-methoxybenzyl disulfide: A new efficient reagent for the electrophilic sulfenylation of b-amino ester enolates. (1997),  , ۶۲, ۴۸۴۸.
۲۲- Turow, S.; Pereira, V.A .; Martinez, D.M.; Alves, D.; Jacob, R.G.; Lenardao, E.J.; Base-free oxidation of thiols to disulfides using selenium ionic liquid. (2011), Tetrahedron Leters, 52, 640-643.
۲۳- Gul, K.; Narajana Perumel, S.; Dornelles, L.; Rodrigues, O.E.D., Bimetallic system for the synthesis of diorganyl selenides and sulfides, chiral b-seleno amines and seleno and thioesters. (2011), Tetrahedron Letters, 52, 3592-3596.
۲۴- Cruz, I.; Cruz, M.E.; Carrasco, F.; Horton, J.; Neurocysticercosis: optimal dose treatment with albendazole.(1995), Journal of the Neurological Sciences, 133, 152–۱۵۴.
۲۵- (a) Jortani, S.A.; Valentour, J.C.; Poklis, A.; Thioridazine enantiomers in human tissues.(1994), Forensic Science International, 64, 165–۱۷۰. (b) Rho, S.B.; Kim, B.R.; Kang, S.; A gene signature-based approach identifies thioridazine as an inhibitor of phosphatidylinositol-3′-kinase (PI3K)/AKT pathway in ovarian cancer cells.( ۲۰۱۱), Gynecologic Oncology۱۲۰,. ۱۲۱–۱۲۷.
۲۶- (a) Shaabani, A.; Rezayan, A. H.; Silica sulfuric acid promoted selective oxidation of sulfides to sulfoxides or sulfones in the presence of aqueous H2O2.(2007),  ۸, ۱۱۱۲-۱۱۱۶. (b) Huang, Y. B.; Yi, W. B.; Cai, C.; A recyclable fluorous thiourea organocatalyst for the chemoselective oxidation of sulfides. (2011), J. Fluor. Chem, 132, 554–۵۵۷. © Bahrami, K.; Khodaei, M. M.; Soheilizad, M.; Direct conversion of thiols and disulfides into sulfonamides.(2010), Tetrahedron Letters, 51, 4843–۴۸۴۶.
۲۷- Munbunjong, W.; Lee, E.H.; Ngernmaneerat, P.; Kim, S.J.; Singh, G.; Chavasiri, W.; Jang, D.O.; Indium-mediated cleavage of diphenyl diselenide and diphenyl disulfide: efficient one-pot synthesis of unsymmetrical diorganyl selenides, sulfides and selenoesters. (2009), Tetrahedron Letters, 65, 2467-2471.
۲۸- Nishiyama, Y.; Maehira, K.; Nakase, J .; Sonoda, N.; A new method for synthesis of s-aryl-o-alkyl thiolcarbonates: selenium-catalyzed reaction of alcohols with carbon monoxide and diaryl disulfides. (2005) , Tetrahedron Letters, 46,7415-7417.
۲۹- Alves, D.; G.Lara, R.; Contreira, M.; S.Radatz, C.;F.B. Duarte,L.; Perin, G.; Copper-catalyzed sulfenylation of pyrroles with disulfide or thio: directly synthesis of sulfuenylation of pyrrols , sulfenyle pyrroles. (2012), Tetrahedron Letters, 53,3364.
۳۰- Banerjee, S.; Adak, L.; C.Ranu,B.; Ionic liqud/pph3 promotedcleavage of diphenyl disulfide and diselenide: a straight-forward metal-free one-pot route to the synthesis of unsymmetrical sulfides and selenides. (2012), Tetrahedron Letters, 53, 2149-2152.
۳۱- Hekmatshoar, R.; Sajadi, S.; Heravi, M. M.; Bamoharram, F.; H14[NaP5W30O110] as a Heterogeneous Recyclable Catalyst for the Air Oxidation of Thiols Under Solvent Free Conditions. (2007), Molecules, 12, 2223.
۳۲- a) Zolfigol, M. A.; Silica sulfuric acide/ NaNO2 as a novel hetrogenous system for production of thionitrite and disulfides under mild condation. (2001), Tetrahedron Letters, 57, 9509. b) Ghorbani-Choghamarani, A.; Nikoorazm, M.; Godarziafshar, H. ; Shokr, A.; Almasi, H.; Metal- free oxidative coupling of thiols to disulfide using guanidinium nitrae or nitro urea in the presence of silica acide sulfur acide. (2011),  , ۱۲۳, ۴۵۳.
۳۳- M. Heravi, M.; Derikvand, F.; A.Oskooie, H.; Silica-supported bis(tri methyl silyl) chromate: oxidation of thiols to their correspouding disulfides. (2007), synthetic communications, 37, 513-517.
۳۴- Karami, B.;Montazerozohori, M.; Habibi, M.H.; Urea- Hydrogen Peroxide (UHP) Oxidation of thiols to the corresponding disulfides promoted by malic anhydride as mediator. (2005), Molecules, 10, 1358.
۳۵- Chaturvedi, D.; Mishra, N.; Chaturvedi, A. K.; Mishra, V.; An efficient, one pot synthesis of Trithiocarbonates from alcoholic tosylates using the CsCO3/CS2 system. (2008), Monatshefte für Chemie -Chemical Monthly ,139, 1467-1470.
۳۶- Soleiman-Beigi, M.; Izadi, A.; CuI-Catalyzed: One-Pot Synthesis of Diaryl Disulfides from Aryl Halides and Carbon Disulfide. (2013), Journal of Chemistry, ۲۰۱۳, ۱-۵.
۳۷- Chaturvedi, D.; Chaturvedi, A.K.; Mishra, N.;Mishra, V.; An efficient, one-pot synthesis of trithiocarbonates from the correaponding thiols using the Misunobu reagent. (2008), Tetrahedron Letters, 49,4886.
۳۸- Samuel, R.; Asokan,C.V.; Suma, S.; Chandran, P.; Retnamma, S.; Anabha, R.E; Afacile method for the synthesis of substituted 2-ylidene – ۱,۳- oxathioles from acetophenoles. (2007), Tetrahedron Letters, 48, 8376.
۳۹-Devi,N.S.; Sing, S.J.;Sing, O.M; An Efficient One-pot Multicomponet Synthesis of 2,3- Dihedro-3-alkyl/aryl 2- thioxoquinazoline-4(H)- Ones under, Solvent – Free condations. (2012), Synlett, 23, 2111.
۴۰- Rzayev, Z.O.; Turk,M.; Sylemez, E.A; Bioengineering functional coplymers. XXl. Synthesis of novel and carboxyl- trithiocarbonate functionalized poly (malic anhydride) and its interaction with cancer cells. (2012), Bioorganic & Medicinal Chemistry Letters, 20, 5053.
۴۱- Carta,F.; Akdemir.; Scozzafava, A.; Masini, E.; Supuran, C; Xanthes and trithiocarbonates Inhibit Carbonic Anhydrase and Show Antiglaucoma Effects in Vivo. (2013), Journal of Medicinal Chemistry, 56, 4691.
۴۲ - Tomita, K.; Nagano, M. Sankyo Co., Ltd.: Japan, ; ۴ pp, ۱۹۶۸.
۴۳- Daum, S. J. Sterling Drug Inc.: USA, united states patent application publication.; 2 pp, ۱۹۷۸.
۴۴- Renner, H. J.; Schneider, G.; Weissflog, J.; “East Ger. Patent 15,431 (1958)." Chemical abstracts. 54. ۱۹۶۰.
۴۵- Daoben, H.; Controlled Free- Radical polymerization of Methy Acrylate in the presence of a Cyclic Trithiocarbonate under- Ray Irradiation at Low Temperature. (2007), European Polymer Journal, 43,847.
۴۶- (a) Reid, E. E.; Organic chemistry of bivalent sulfur. (1966), Chem. Publ. co. In. C., NewYork, 1-6,1958 (b) Hosseini, H.; Javadi,, M.; Moghiman,, M.; Ghodsi Rad, M. H.; Carbon Disulfide Production via Hydrogen Sulfide Methane Reformation. (2010), Engineering and Technology, 62, 628-631.
۴۷- Ramadas, S.R.; Srinivasan, P.S.; Ramachandran, J.; Sastry, V. V. S. K.; Methods of synthesis of dithiocarboxylic acids and esters. (1983), Synthesis, 8, 605.
۴۸- (a) Foster, A. B.; Wolfrom, M. L.; An Anomalous Reaction of Methyl 3,4-O-Isopropylidene-β-D-arabinopyranoside 2-O-(S-Sodium Dithiocarbonate) . (1965) , Journal of The American Chemical Society, 78, 2493 (b) Mashhood, A. S.; Tanimoto, S. J.; Reaction of lithium enolates with carbon disulfide: synthesis of O-(1-alkoxy-2,2-dialkylvinyl) S-alkyl dithiocarbonates. (1989) , The Journal of Organic Chemistry, 54, 5603-5607.
۴۹- Godt, H. C.; Wann, R. E.; The synthesis of organic trithiocarbonates. (1961) , The Journal of Organic Chemistry, 26, 4047-4051.
۵۰- (a) Ranu, B. C.; Dey, S. S.; Bag, S.; A simple and green procedure for the synthesis of symmetrical N,N’ -disubstituted thioureas on the surface of alumina under microwave irradiation. (2003), Arkat USA, Inc, ix,14-20. (b) Ballabeni, M.; Ballini, R.; Bigi, F.; Maggi, R.; Parrini, M.; Predieri, G.; Sartori, G.; Synthesis of Symmetrical N, N’-Disubstituted Thioureas and Heterocyclic Thiones from Amines and CS2 over a ZnO/Al2O3 Composite as Heterogeneous and Reusable Catalyst. (1999), The Journal of Organic Chemistry, 64, 1029-1032.
۵۱- Sahoo, B. M.; B. V. V. , R. K.; Kumari, P.; Synthesis, characterization and biological evaluation of novel oxadiazole derivatives. (2011), International Journal of Pharmaceutical Sciences Review and Research, 2, 344-350.
۵۲- Jha, K. K.; Samad, A.; Kumar, Y.; Shaharyar, M.; Khosa, R. L.; Jain, J.; Kumar, V.; Singh, P.; Design, synthesis and biological evaluation of 1,3,4-oxadiazole derivatives. (2010),  , ۴۵, ۴۹۶۳-۴۹۶۷.
۵۳- West, R.; Astel, M .; Physical constant s of organic compounds. (1979), Hand book of chemistry and physics, 46, 540.
۵۴- Govers, H.; Rueper, C.; Stevens, T.; Leeuwen,V.; Exper imental determination and prediction of partition coefficients of thioureas and their toxicity to photobacterium phosphoreum. (1986), Chemospader, ۱۵, ۳۸۳-۳۹۳.
۵۵- Martschenk, B.; Beck, F.; Bauer, W.; Thiourea derivates. (1955), Ulmanns encyclopedia of industrial chemistry, 26, 803-815.
۵۶- Clark. J.H ; Fluoride Ion as a Base in Organic Synthesis. (1980), Chemical Reviews۸۰, ۴۲۹-۴۵۲.
۵۷- O¨ stlund, Å; Lundberg ,D.; Nordstierna ,L; Holmberg, K; Nyde, M; Dissolution and Gelation of Cellulose in TBAF/DMSO Solutions:The Roles of Fluoride Ions and Water .(2009), Biomacromolecules,10, 2401–۲۴۰۷.
۵۸- (a) Corey, E. J.; Snider, B. B. Journal of The American Chemical Society (۱۹۷۲), ۹۴, ۲۵۴۹-۲۵۵۰
۵۹- Sonavane,S.U.; Chidambaram, M.; Almog, J.; Sasson, Y; Rapid and efficient synthesis of symmetrical alkyl disulfides Under ohase transfer condations.(2007) , Tetrahedron Letters, 48, 6048.
۶۰- Firouzabadi, H; Iranpoor, N; Abbasi, M; A one-pot, efficient, and odorless synthesis of symmetrical disulfides using organic halides and thiourea in the presence of manganese dioxide and wet polyethylene glycol (PEG-200). (2010) , Tetrahedron Letters , ۵۱ , ۵۰۸–۵۰۹.
۶۱- Soleiman-Beigi, M.; Mohammadi, F. A novel copper-catalyzed, one-pot synthesis of symmetric organic disulfides from alkyl and aryl halides: potassium 5-methyl-1,3,4-oxadiazole-2-thiolate as a novel sulfur transfer reagent; (2012) , Tetrahedron Letters , ۵۳, ۷۰۲۸-۷۰۳۰.
۶۲- Soleiman-Beigi, M.; Hemmati, M.; An efficient, one-pot and CuCl-catalyzed route to the synthesis of symmetric organic disulfides via domino reactions of thioacetamide and aryl (alkyl) halides. (2013) ,  , ۲۷, ۷۳۴–۷۳۶.
۶۳-Tajbakhsh, M.; Hosseinzadeh, R.; Shakoori,A.; 2,6- Dicarboxy pyridinium chlorochromate:an efficient and Selective reag for the oxidation of thiols to disulfides to sulfoxides. (2004), Tetrahedron Letters, 45,1889.
۶۴- Vandavasi, J.K.; Hu, W.P.; Chen, C.Y.; Wang, J.J.; Efficient synthesis of unsymmetrical disulfides .(2011), Tetrahedron Letters, 8895–۸۹۰۱.
۶۵- Christoforous,A.; Nicolaou , G.; Elems,Y; N-Phenyltriazoline as an efficient, Selective, and reusale Reagent for the oxidation of thiols to disulfides.(2006), Tetrahedron Letters, ۴۷, ۹۲۱۱.

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...

 [ 01:17:00 ق.ظ ]




چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی ارتباط انتقال مهارت های مدیریتی به زیردستان و جانشین پروری در سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس استان بوشهر می باشد. روش پژوهش حاضر، تحقیق توصیفی از نوع همبستگی می باشد. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه کارکنان سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس استان بوشهر که شامل ۵۰۰ نفر می‌باشند تشکیل می‌دهند. حجم نمونه این پژوهش برابر با ۲۱۷ نفر می باشد که از طریق نمونه گیری تصادفی ساده بدست آمده است. ابزار جمع آوری اطلاعات در این تحقیق پرسشنامه انتقال مهارت های مدیریتی با ضریب پایایی ۷۷/ می باشد.
نتایج نشان داد مهارت فنی مدیران پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال نوآوری و ابتکار به زیردستان نیست. به‌ عبارت‌ دیگر، بین مهارت‌های سه‌گانه مدیران و انتقال نوآوری و ابتکار به زیردستان رابطه مستقیم و معنی دار وجود ندارد. مهارت فنی مدیران پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال قدرشناسی به زیردستان است. بر اساس این یافته، بین مهارت فنی مدیران و انتقال قدرشناسی به زیردستان رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد. مهارت انسانی مدیران پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال خودباوری به زیردستان است. بر اساس این یافته، بین مهارت انسانی مدیران و انتقال خودباوری به زیردستان رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد. مهارت‌های سه‌گانه مدیران (فنی، انسانی، ادراکی)، پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال تفکر منطقی و آینده‌نگری به زیردستان نیست. به ‌عبارت‌ دیگر، بین مهارت‌های سه‌گانه مدیران و انتقال تفکر منطقی و آینده‌نگری به زیردستان رابطه معنی دار وجود ندارد. بین مهارت فنی مدیران و انتقال ریسک‌پذیری به زیردستان رابطه معنی دار وجود ندارد. مهارت فنی مدیران پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال روش تفویض اختیار به زیردستان است. بر اساس این یافته، بین مهارت فنی مدیران و انتقال روش تفویض اختیار به زیردستان رابطه مستقیم و معنی دار وجود دارد. مهارت‌های سه‌گانه مدیران (فنی، انسانی، ادراکی)، پیش‌بینی کننده‌ی معنی دار انتقال رعایت قوانین اداری به زیردستان نیست. به ‌عبارت ‌دیگر، بین مهارت‌های سه‌گانه مدیران و انتقال رعایت قوانین اداری به زیردستان رابطه معنی دار وجود ندارد.
کلید واژه‌ها: مهارت های مدیریتی، زیردستان، جانشین پروری.
مقدمه
پیشرفت حوزه های مختلف فرهنگی‌‏‏‏‏، سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی و بویژه فناوری‏، محیطی رقابتی، پویا، مبهم، بی ثبات و به شدت متغیری را ایجاد کرده که توان برنامه ریزی درشرایط مطمئن و پایدار را از بسیاری سازمان ها سلب، و آنها را در راه تحقق هدفهایشان با چالشهای فراوانی مواجه کرده است به‌ گونه‌ای که عدم اقدام بهنگام و فراکنشی نسبت به این تحولات، موجب انحطاط ، ادغام و یا کاهش طول عمر بسیاری از سازمانها در سالهای اخیر شده است. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد یکی ازاساسی ترین و مهمترین چالشهای پیش‌روی سازمانها، افزایش نیاز به مدیران توانمند در سالهای آینده باشد. در رویارویی و حل این مسئله، رویکردهای مختلفی از جانب سازمانها دنبال می شود. بسیاری از سازمان هایی که مستعد به زوال و نابودی هستند، برای تامین نیازهای آینده خود به مدیران ، برنامه ای ندارند و امور را به دست حادثه و زمان می سپارند و در رویارویی با مسائل به صورت منفعلانه برخورد می کنند که این‌گونه سازمان ها را می توان سازمان های آینده بین نامید. ( افشاری ، ۱۳۸۹ )

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

برخی دیگر از سازمانها برای تامین نیازمندی‌های آینده مدیریتی خود‌، اقدام به جذب و بهره‌گیری از مدیران و نیروهای مستعد بیرونی بدون توجه به منابع درون سازمانی می کنند. این‌گونه سازمان ها، سازمان های آینده گزین نام دارند‌. و در نهایت تعداد کمی از سازمان های هوشمند که به دنبال حفظ و ارتقای جایگاه خویش هستند، برنامه‌ریزی‌های خود را بر شناسایی و پرورش استعدادهای مدیریتی درون سازمانی و برون سازمانی متکی می کنند. این ‌گونه سازمانها به دنبال ساختن آینده هستند، به این سبب می توان آنها را سازمانهای آینده ساز و یا سازمانهای پیشرو نامید. آنها با درک اهمیت و میزان تاثیرگذاری مدیران در رشد و موفقیت خود به دنبال طراحی و اجرای برنامه‌های جدی و منظم استعدادیابی و جانشین پروری هستند. (پایین کولایی، ۱۳۸۰ )
در طول نیم قرن گذشته اوضاع اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و صنعتی جهان آن چنان دستخوش تغییر و دگرگونی بوده است که به زحمت می توان اندک شباهتی میان ساختار سازمان ها در زمان حال و گذشته یافت. آینده متعلق به سازمان های است که از همه امکانات بالقوه و بالفعل خود برای رویارویی با چالش های جدید بهره بگیرند. پیش نیاز یک جامعه توسعه یافته بر خورداری از سازمان های توسعه یافته است و سازمان های توسعه یافته نیز قدرت و اقتدار واقعی خود را به واسطه وجود منابع انسانی متخصص به منزله سرمایه های استراتژیک بدست می آورند، بنابراین اهمیت این منبع با ارزش و کارساز باید در سازمان های ما تبیین شود. در چنین شرایطی یکی از اقداماتی که به نظر می رسد باعث ایجاد تحول بنیادی و مبتنی بر بینش و بصیرت سازمان یافته در حوزه منابع انسانی است، اجرای نظام جانشین پروری در سازمان ها می باشد. این اجرا مستلزم وجود عوامل متعددی است که به عنوان زمینه ساز باید در سازمان وجود داشته باشد و تقویت شود. ( لاویو[۱] ، ۲۰۰۷ )
نتایج تحقیقات نشان از کمبود نیروهای مدیریتی و افزایش نیاز سازمان ها به مدیران به مراتب توانمندتر، مستعد‌تر‌، ماهرتر و شایسته تر از مدیران امروزی در سالهای آینده دارد و حقیقت این است که شناسایی بهره‌گیری از مدیران شایسته‌، یکی از اساسی ترین چالش های پیش روی سازمان ها برای عبور از شرایط دشوار فردا است. به همین منظور، بسیاری از سازمانهای آینده نگر، به دنبال طراحی برنامه های جدی و منظم جانشین پروری برای برآورد و تامین نیازمندیهای آینده خود در این زمینه هستند. بدیهی است اجرای این برنامه ها مستلزم استفاده از فنون ارزیابی قابل اعتمادی است که بتوانند به ارزیابی درست قابلیت های مورد نظر بپردازند. با توجه به موارد فوق در این پژوهش به بررسی ارتباط انتقال مهارت های مدیریتی به زیردستان و جانشین پروری در سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس استان بوشهر پرداخته خواهد شد.
فصل اول
کلیات تحقیق
بیان مساله
مهارت‌های مورد نیاز مدیران را می‌توان به صورت فنی ، انسانی و ادراکی طبقه‌بندی کرد. مهارت به توانایی‌های قابل پرورش شخص که در عملکرد و بقای وظائف او منعکس می‌شود، بنابراین منظور از مهارت توانایی به کار بردن مؤثر دانش و تجربه شخصی است. ضابطه اصلی مهارت داشتن، اقدام و عمل مؤثر در شرایط متغیر است. همه مشاغل مدیریت مستلزم کاربرد مهارت‌هاست گر چه در انجام دادن بعضی از وظایف، مهارت‌های سه‌گانه لازم و ملزوم یکدیگر به نظر می‌رسند، با وجود این، ارزش نسبی آنها در سطوح و رده‌های مختلف مدیریت فرق می‌کند. مدیران رده‌های سرپرستی به مهارت‌های فنی قابل ملاحظه‌ای نیاز دارند زیرا که وظایف آنها غالباً ایجاب می‌کند که زیردستان خود را راهنمایی کنند یا آموزش دهند، در مقابل مدیران رده ‌بالای سازمان‌ها چندان نیازی به مهارت‌های فنی ندارند بلکه وظایف تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و سازماندهی ایجاب می‌کند که به مهارت ادراکی قابل ملاحظه‌ای مجهز باشند. ( صادقی ، ۱۳۸۷ )
مهارت‌های انسانی تقریباً لازمه انجام دادن همه وظایف در همه سطوح مدیریت است زیرا که مدیران صرفنظر از نوع وظایف یا سطح مسئولیت و مقام با افراد انسان سر و کار داشته برای جلب همکاری و اثرگذاری بر رفتار آنها باید از مهارت‌های انسانی برخوردار باشند. از این رو، امروزه در مدیریت سازمان‌ها، تأکید بر مهارتهای انسانی اولویت ویژه‌ای پیدا کرده است .مهارت های مدیران به سه دسته کلی تقسیم می شوند که عبارتند از: مهارت فنی یعنی دانایی و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است. مهارت‌های فنی از طریق تحصیل، کارورزی و تجربه حاصل می‌شوند. مدیران معمولاً این مهارت‌ها را طی دوره‌های آموزشی یا کارآموزی فرا می‌گیرند نظیر دانش، فنون و روش‌های برنامه‌ریزی،‌ بودجه‌بندی، کنترل ، حسابداری، امور مالی، کارگزینی کارپردازی و غیره. ویژگی بارز مهارت، فنی آن است که به بالاترین درجه شایستگی و خبرگی در آن می‌توان دست یافت زیرا این نوع مهارت دقیق، مشخص، دارای ضوابط عینی و قابل اندازه‌گیری است. ( بابایی ، ۱۳۸۶ )
مهارت انسانی یعنی داشتن توانایی و قدرت تشخیص در زمینه ایجاد محیط تفاهم و همکاری و انجام دادن کار به وسیله دیگران، فعالیت مؤثر به عنوان عضو گروه، درک انگیزه‌های افراد و تأثیرگذاری بر رفتار آنان. مهارت انسانی در نقطه مقابل مهارت فنی است. مهارت ادارکی یعنی توانایی درک پیچیدگی‌های کل سازمان و تصور همه عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده کار و فعالیت سازمانی به صورت سیستم است، به عبارت دیگر، توانایی درک و تشخیص اینکه کارکردهای گوناگون سازمان به یکدیگر وابسته بوده تغییر در هر یک از بخش‌ها، الزاماً بخش‌های دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد . آگاهی از این روابط و شناخت اجزا و عناصر مهم در موقعیت‌های مختلف، مدیر را قادر می‌سازد که به طریقی تصمیم‌گیری یا اقدام کند که موجبات اثربخشی سازمان و رضایت کارکنان آن را فراهم نماید. اکتساب مهارت ادراکی مستلزم آموزش نظریه‌های علوم رفتاری بویژه تئوری‌های سازمان، تصمیم‌گیری و کاربرد عملی آنهاست. مهارتهای شناختی به مهارت هایی گفته می شود که به مدیران امکان می دهد که علل و اثر روابط را بهتر درک کنند و راه حل های نهایی مسائل را تشخیص دهند. ( عباسی، ۱۳۹۰ )
شلیفر[۲] (۲۰۰۶) طی تحقیقات خود بیان می کند امروزه مدیران برای توفیق در انجام وظایف خود باید نقش های متعددی را بپذیرند و برای ایفای آنها به مهارت های خاصی نیاز دارند. لزوم اطلاع کافی از اولویت این مهارت ها در پست های مدیریتی از چالش های اصلی پیش روی مدیران ارشد است. پژوهش حاضر سعی بر آن دارد که با بهره گیری از تجارب گوناگون و پژوهش های انجام یافته در سطح ملی و بین المللی و درک این مطلب که شناخت پتانسیل ها و سطح مهارتی مدیران منطقه ویژه اقتصادی استان بوشهر می تواند تاثیر بسزایی در برنامه ریزی مناسب برای پرورش مدیران و جانشینانی شایسته، سخت کوش و مدبر جهت رفع مسائل و مشکلات موجود داشته باشد. سؤال اصلی در این تحقیق به این صورت مطرح است که بین انتقال مهارت های مدیریتی به زیردستان و جانشین پروری در سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس استان بوشهر تا چه اندازه ارتباط وجود دارد؟
اهمیت و ضرورت تحقیق
اصولاً در اسلام، رشد و تعالی انسان‌ها از عالی‌ترین اهداف است. از سوی دیگر انسان‌ها نیازمند رهبری شدن، مدیریت و هدایت هستند و این نیاز، جزء ذات آن‌هاست. در واقع مبنا و فلسفه بعثت انبیا (ع) نیاز به رهبری بوده است، زیرا در وجود انسان، ذخایر و منابع قدرت بی‌شماری نهاده شده است که خود به آن آگاه نیست که باید مدیران شایسته و نیکو، رهبری آن را به عهده بگیرند. این گونه است که وظایف و مسئولیت‌های مدیران جهت انتقال مهارت ها در مکتب اسلام بسیار سنگین و مقدس است. مدیریت زیردستان، تخصص ویژه‌ای است که برای رضایت زیردستان و تأمین هدف‌های سازمانی، برنامه‌ریزی و کوشش می‌کند. از مهارت‌های مدیریت منابع انسانی می‌توان به شایسته سالاری ، جانشین پروری ، تغییرات رفتاری کارمندان در مسیر اهداف سازمان، حل کشمکش‌ها و تعارضات بین افراد با یکدیگر و سازمان، برقراری حسن همکاری بین افراد، ایجاد ساز و کارهای گروهی و شناخت نیروها و عوامل انگیزشی افراد اشاره نمود. ( کولایی، ۱۳۸۰)
نیروی انسانی مهمترین و ارزنده ترین سرمایه هر سازمانی است، از بدیهیات مدیریت منابع انسانی است. سازمان بدون نیروی انسانی معنا و مفهوم و وجود خارجی ندارد و هر کسی این را می داند. اما نکته مهمی که در خصوص منابع انسانی مهم است این است که برای استفاده بهینه از این سرمایه مهم باید برنامه ریزی کرد، بطوری که حداکثر استفاده را از آن برد. گر چه تغییر و تحول در همه سیستم های باز وجود دارد و سازمان ها هم از این رویه تبعیت می کنند اما شتاب تغییرات امروز بسیار بیشتر از دیروز است و دامنه و سرعت تغییرات فردا هم با امروز قابل مقایسه نیست. در جهان امروز که جریان اطلاعات شدت بیشتری گرفته و شرایط پیچیده و محیط متلاطم و پیچیده تر شده و تکنولوژی و فناوری مرتب در حال پیشرفت روزافزون است و رقابت نفس گیر و پویا حکم فرما است، این شرایط و عوامل دست به دست هم داده و بر پیچیدگی و ابهام در شرکت ها و سازمان ها افزوده است و برای غلبه بر این وضعیت، مناسبترین و کارآمدترین اقدام بخصوص در سازمان های دولتی توجه به نیروی انسانی و اقدامات فعالانه نه انفعالی است. در موقعیت کنونی توجه و تمرکز بر مقوله جانشین پروری مفیدترین کار است. در قضیه جانشین پروری تربیت و پرورش و آماده کردن مدیران آینده مد نظر است و مدیریت اهمیت مضاعفی دارد و قوی و کارآمد بودن مدیران می تواند کمک شایان توجهی به تقویت و بالندگی کارکنانی کند که تعدادی ازآنان مدیران آینده خواهند بود. اگر پرورش مدیران یکی از دغدغه های مدیران منابع انسانی باشد و برای مدیریابی و جایگزین سازی برنامه منسجم و علمی وجود داشته باشد می توان به نخبه گزینی امیدوار بود. ( سرمد ، ۱۳۸۷ )
شناسائی زمینه های مناسب جهت انتقال مهارت های مدیریتی به زیردستان در سازمان منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی استان بوشهر که پتانسیل های قویی برای جذب شرکت های داخلی و خارجی را دارد از مهمترین اهداف پژوهش حاضر است که به رونق صنعت نفت و گاز سازمان منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی استان بوشهر کمک شایانی می نماید. این مساله در جذب و نگهداری سرمایه های انسانی، اجتماعی، فرهنگی، زیست محیطی، تکنولوژیک، سیاسی و اقتصادی و غیره تاکید و تاثیر مثبت دارد و همچنین می تواند در فرایند توانمند سازی نیروی انسانی و ترویج فرهنگ بومی محوری مدیران استان بوشهر راهگشا باشد. استان بوشهر، مشکلات و چالش های عمده ای در زمینه توسعه صنعت نفت و گاز در پیش رو دارد بدین خاطر رشد و توسعه این صنعت در استان در گرو ارائه مدلی مناسب و سازگار برای پویائی آن است که شناخت و تحلیل دقیق این مشکلات نیازمند مطالعه های علمی و پژوهش های عمیق در این زمینه می باشد.
امروزه به دلیل تغییرات سریع تکنولوژی و ظهور دانش های نو بنیاد و فراوانی اطلاعات نیاز می باشد سازمانها جهت بقا و ادامه حیات خود با این دگرگونی ها هماهنگ بوده تا ضمن زیستن، در عرصه رقابت با دیگر سازمانها عقب نمانند. یکی از عوامل و ارکان مهم در سازمان ها مدیران می باشند که با توجه به نقش خود و تصمیم گیری ها تأثیر بسیار مهمی را موجب می شوند. متأسفانه چه در گذشته و حال مدیران نتوانسته اند به طور شایسته در امر انتقال مهارت ها و دانش لازم جهت جانشین پروری و حتی پیدا کردن افراد شایسته و توانا موفق باشند، بدین منظور با پژوهش ها و بررسی های علمی و واقع بینانه می توان به این نتیجه رسید که دستیابی به مدلی مناسب در زمینه انتقال مهارت های مدیریتی متناسب چندان هم دور از دسترس نخواهد بود، بدین جهت پژوهش های بنیادی در زمینه انتقال مهارت های مدیریتی، دانش، فنون و تجربیات از سوی مدیران به زیردستان جهت جانشین پروری از اهمیت، ضرورت و اولویت خاصی برخوردار است.
اهداف تحقیق
هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط انتقال مهارت های مدیریتی به زیردستان و جانشین پروری در سازمان منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس استان بوشهر می باشد. سایر اهدافی که این تحقیق دنبال می کند عبارتند از:

    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال نوآوری و ابتکار به زیردستان.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال قدرشناسی به زیردستان.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال خودباوری به زیردستان.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال تفکر منطقی و آینده نگری.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال ریسک پذیری.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال روش تفویض اختیار.
    1. تعیین رابطه بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال رعایت قوانین اداری.

فرضیه های تحقیق

    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال نوآوری و ابتکار به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال قدرشناسی به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال خودباوری به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال تفکر منطقی و آینده نگری به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال ریسک پذیری به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال روش تفویض اختیار به زیردستان رابطه وجود دارد.
    1. بین مهارت های سه گانه مدیران و انتقال رعایت قوانین اداری به زیردستان رابطه وجود دارد.

تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها
الف) تعاریف مفهومی
مهارت فنی: مهارت فنی یعنی دانایی و توانایی در انجام دادن وظایف خاص که لازمه آن ورزیدگی در کاربرد فنون و ابزار ویژه و شایستگی عملی در رفتار و فعالیت است. ( میرکمالی ، ۱۳۸۵ )
مهارت ادراکی: یعنی توانایی درک پیچیدگی‌های کل سازمان و تصور همه عناصر و اجزای تشکیل‌ دهنده کار و فعالیت سازمانی به صورت یک کل واحد ( سیستم )، به عبارت دیگر ، توانایی درک و تشخیص اینکه کارکردهای گوناگون سازمان به یکدیگر وابسته بوده تغییر در هر یک از بخش‌ها، الزاماً بخش‌های دیگر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ( بهرنگی ، ۱۳۸۹ )

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...

 [ 01:17:00 ق.ظ ]




با توجه به موارد معافیّت از مسؤولیّت که موضوع مبحث قبلی قرار گرفت میتوان این پرسش را مطرح نمود که تا چه اندازه قانونگذار در تدوین مقرّرات دریایی به قوّه قاهره به عنوان یک تأسیس حقوقی برای رهایی از مسؤولیّت نظر داشته است؟ آیا میتوان موارد مندرج در قانون دریایی ایران را تحت عنوان واحد قوّه قاهره جمعبندی کرد؟ اگر پاسخ منفی است آیا میتوان به متصدّی حق داد که با توجّه به تأسیس حقوقی قوّه قاهره برای معافیّت از مسؤولیّت در قواعد عام حقوق و بدون توجّه به نظر قانونگذار در وضع مقرّرات دریایی به عوامل دیگری که میتواند مصداق قوّه قاهره باشد، امّا در موارد مذکور در بندهای مندرج در کنوانسیونهای بین المللی به عنوان عامل معافیّت از مسؤولیّت نیامده است استناد کند و از مسؤولیّت معاف شود؟ پاسخ به این پرسش در گرو پاسخ به پرسش دیگری است و آن اینکه آیا موارد معافیّت مندرج در کنوانسیونهای بین المللی ناظر بر حملونقل دریایی امری است یا تکمیلی؟ پاسخ به این پرسشها هدف اصلی از ارائه این مبحث است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

گفتار اوّل: قانون دریایی ایران

بنا بر آنچه که پیش از این بیان شد قوّه قاهره در حقوق ایران به عنوان یک تأسیس حقوقی برای معافیّت از مسؤولیّت و گاه تعهّد ناشی از قرارداد پذیرفته شده است. امّا در قانون دریایی ایران و در مورد تعهّدات و مسؤولیّت متصدّی حملونقل در قرارداد باربری هیچ نامی از قوّه قاهره وجود ندارد و قانونگذار به ذکر مواردی که میتواند مصداق قوّه قاهره باشند، برای معافیت از مسؤولیّت اکتفا کرده است. پرسش اصلی این است که آیا میتوان در حقوق ایران به مواردی خارج از موارد مندرج در ماده ۵۵ که مصداقی از قوّه قاهرهاند استناد کرد و با توجه به اصول کلّی از مسؤولیّت معاف گردید؟ در پاسخ به این پرسش باید این مقدمه را یادآوری نمود که برخلاف قواعد مربوط به اجاره کشتی که قواعدی تکمیلی محسوب میشوند، قواعد مربوط به قرارداد باربری امری هستند. دلیل این امر آن است که در مورد قرارداد اجاره کشتی، غالباً طرفین قرارداد با آگاهی کامل و مطالعه کلیّه شرایط مبادرت به امضاء قرارداد میکنند. حال آنکه در مورد قرارداد حمل و نقل دریایی به استناد بارنامه دریایی ممکن است فرستنده هیچ گونه اطلاعی از شرایط مذکور در بارنامه دریایی نداشته باشد. به همین دلیل قانونگذار از لحاظ حفظ حقوق فرستنده و همچنین در جهت حمایت از منافع متصدّی حمل مبادرت به وضع قوانین آمره نموده است[۲۶۰]. البته همانگونه که پیش از این بیان شد قواعد و مقرّرات قانون دریایی تنها در مورد آن دسته از قراردادهای باربری که بر اساس بارنامه یا اسناد مشابه، تنظیم شده باشند مجری میباشد. بنابراین آمرانه بودن قواعد مربوط به باربری دریایی در قانون مربوطه، تنها در مورد این دسته از قراردادها صدق میکند. چنانچه قراردادی بدون توجه به تنظیم بارنامه یا سایر اسناد مشابه بارنامه منعقد شود مشمول قواعد عمومی قراردادها خواهد گردید و به تبع آن قوّه قاهره حسب مورد میتواند موجب معافیّت از مسؤولیّت یا تعهّد گردد. با توجه به آمرانه بودن مقرّرات قانون دریایی در خصوص قواعد ناظر بر باربری میتوان معتقد بود که چنانچه حادثهای با هیچ یک از موارد مندرج در ماده ۵۵ تطابق نداشته باشد امّا مصداقی از قوّه قاهره باشد و مانع ایفای تعهّدات متصدّی باربری دریایی گردد، نمیتواند موجب معافیّت متصدّی باربری از مسؤولیّت شود. ممکن است پاسخ داده شود که موارد مندرج در قانون دریایی به عنوان مستثنیات مسؤولیّت متصدّی به حدی جامع هستند که اغلب موارد قوّه قاهره را در بر میگیرند امّا میتوان به مواردی چون زنگزدگی کشتی و ترکیدن لولهها و تحریمهای دولتی، اشاره کرد که موارد مندرج در ماده ۵۵ به عنوان مصادیق قوّه قاهره، انطباقی با آنها ندارند. در نظام کامنلا گفته میشود که نهاد قوّه قاهره مختص نظام حقوقی رومیژرمنی است. بنابراین کشورهای تابع نظام حقوقی کامنلا به دلیل ناآشنایی با این تأسیس حقوقی از نهادهای محدود و مضیّقی چونAct of God برای پوشش این خلأ استفاده میکنند[۲۶۱]. البته در حقوق کامنلا نهاد انتفای قرارداد موجب انحلال قرارداد و به تبع آن رهایی طرفین از تعهّداتی است که به موجب آن متقبّل شدهاند[۲۶۲]. امّا از آنجا که تعیین این مطلب که در یک مورد خاص قرارداد عقیم شده است یا نه کار سادهای نیست لذا چنین نتیجه گرفته شده است که شاید برای طرفین عاقلانهتر این باشد که قیدی را در توافق خود بگنجانند که در صورت وقوع حوادثی خارج از کنترل آنان، اعم از اینکه قانون چنین حوادثی را منجر به عقیم شدن قرارداد بداند یا خیر، حقوق و تکالیف طرفین از قبل تعیین شده باشد. در واقع چنین قیودی اغلب مورد استفاده قرار میگیرند و به قیود قوّه قاهره موسومند[۲۶۳]. از لحاظ حوادثی که مشمول چنین قیدی میشوند، فقط ذکر این مطلب که این قید در مورد قوّه قاهره اعمال میگردد، کفایت میکند. این عبارت در حقوق معنای روشنی دارد و شامل هر حادثهای است که خارج از کنترل طرفین باشد. با این حال، بعضی اوقات طرفین معنای عادی این قید را تغییر میدهند و بنا براین ضروری است که چنین قیدی حسب مورد با توجّه دقیق به کلمات ماقبل و مابعد آن و با توجّه به ماهیّت و شروط کلّی قرارداد مورد تفسیر و تعبیر قرار گیرد. اثر این قید در هر سندی ممکن است متفاوت باشد. بعضی اوقات طرفین محدوده اعمال این قید را با تفصیل قابل توجّهی تعریف میکنند که برای نمونه میتوان قید زیر را ذکر کرد:
اعتصابات، تعطیل کارخانه و منع ورود کارگران، اغتشاشات کارگری، شرایط کاری غیر عادی، اختلال در ماشینآلات، تغییر در مسیر، سیاستها یا محدودیّتهای دولتها شامل محدودیّتهایی در مورد صادرات یا واردات یا مجوّزها، جنگ اعم از اعلام شده یا نشده، شورش، بینظمیهای اجتماعی، آتشسوزی، موارد خارج از قوّه بشر یا هر گونه احتمال دیگری که به هر حال، خارج از کنترل هر یک از طرفین است، عذری کافی برای هر گونه تأخیر یا عدم اجرای تعهّدی محسوب میشود که با هر یک از علل فوق قابل ارتباط است.
این قید قوّه قاهره، مانند بیشتر قیود مشابه، شامل دو بخش است: فهرستی از مصائب گوناگون و قیدی عام که هر واقعه خارج از فهرست مزبور را در بر میگیرد. در مثال پیشین، قید عام به این نحو بیان شده است: «هر گونه احتمال دیگری که به هر حال، خارج از کنترل هر یک از طرفین است». از لحاظ تأثیر قید قوّه قاهره، بعضی اوقات این قیود در هنگام وقوع عنصر مغشوش کننده، مدّت اجرای قرارداد را تمدید یا خود به خود معلّق یا منفسخ میسازند، یا در صورت وقوع چنین حادثهای، به هر یک یا یک طرف، فقط حقّ تعلیق یا فسخ قرارداد را میدهند[۲۶۴]. در تدوین مقرّرات لاهه نیز به علّت اینکه تدوینکنندگان آن به قواعد نظام حقوقی کامنلا نظر داشتند به جای تأسیس حقوقی قوّه قاهره فهرستی از وقایع معاف کننده مورد تأکید قرار گرفته است. قانون دریایی ایران نیز که با الگو قرار دادن مقرّرات لاهه تدوین شده، بدون توجه به قواعد عامِ تأثیر قوّه قاهره در حقوق مدنی، مندرجات ماده ۴ کنوانسیون بروکسل را عیناً در ماده ۵۵ تکرار کرده است. به نظر میرسد ورود مقرّراتی که برگرفته از چهارچوب فکری نظام کامنلا میباشد، در حقوق ایران که در قواعد عام خود از نظام حقوقی رومیژرمنی متأثّر است، موجب ناهماهنگی میان قواعد حقوقی باشد. برای رفع این مشکل میتوان از بند ف قانون دریایی کمک گرفت. در این بند که مقرّر میکند: «هر علّت دیگر که از فعل یا تقصیر متصدّی باربری و یا فعل و یا تقصیر عامل یا مأمور مجاز او ناشی شده باشد ولی در این مورد متصدّی باربری و عامل یا مأمور مجاز او باید ثابت کند که تقصیر و فعل آنان تأثیری در فقدان و خسارت و زیان وارده نداشته است» با اقتباس از بند q ماده ۴ کنوانسیون بروکسل[۲۶۵]، یکی دیگر از موارد معافیّت از مسؤولیّت بیان شده است. از مقایسه میان دو بند اخیر پیمیبریم که اشتباه در چاپ قانون موجب ناهماهنگی میان ابتدا و انتهای بند ف قانون دریایی ایران شده است. در حالی که در ابتدای بند به صراحت مانع ایجاد شده بر سر راه ایفای تعهّدات متصدّی را ناشی از تقصیر متصدّی میداند، در انتهای همان ماده وی را موظّف به اثبات بیتقصیری خود میکند. لذا اشتباه در چاپ را باید تصحیح کرد و به جای عبارت «نشده باشد»، عبارت «شده باشد» را جایگزین نمود.
نظرات مختلفی را که در خصوص این بند از قانون دریایی ایران و مقرّرات لاهه ابراز شده است، میتوان به شرح ذیل خلاصه کرد:

    1. چون طبق عرف و رویه قضایی در بارنامه دریایی و قراردادهای اجاره موارد معافیّت فوق العاده متعدّد و ذکر تمام موارد در قسمت دوّم ماده ۴ قرارداد بین المللی ممکن نبود، علیهذا حکم کلّی مندرج در بند q وضع گردید. چنانچه این نظر مورد تأئید قرار گیرد، به عبارت دیگر چنانچه بند q را به صورت وسیع مورد تفسیر قرار دهیم هر گونه خسارتی که به کالا وارد شود و منشأ وقوع آن را تعدّی یا تفریط متصدّی باربری ندانیم نامبرده مسؤولیّتی نخواهد داشت. با این ترتیب ممکن است اصولاً پرسش کرد که با وضع حکم کلّی فوق آیا واقعاً نیازی برای وضع برخی از احکام خاص مذکور در بندهای قبل بوده است[۲۶۶]؟
    1. به نظر برخی از اساتید حقوق دریایی فرانسه، شاید تنها اختلافی که میان بند q با سایر بندها باشد این است که در مورد بند q متصدّی باربری باید ثابت کند که وقوع خسارت و یا فقدان کالا ناشی از غفلت و تقصیر نامبرده و یا کارکنانش نبوده و حال آنکه در سایر موارد صرف اثبات این نکته از سوی متصدّی باربری که مراقبت لازم را به شرح قسمت اوّل ماده ۵۴ انجام داده است و علاوه بر آن علّت وقوع خسارت یکی از علل مشروحه در بندهای a تا q بوده است دیگر متصدّی باربری نیازی به اثبات عدم غفلت و یا تقصیر از طرف خود و یا کارکنانش ندارد[۲۶۷]. در ادامه باید افزود که عدم نیاز متصدّی به اثبات بیتقصیری را نباید به معنای اهمیّت نداشتن آن تلقّی کرد. آنچه که از بررسی هر یک از موارد معافیّت از مسؤولیّت به صورت مجزّا استنباط میشود این است که این موارد میتواند مصداقی از قوّه قاهره باشند. بنابراین همانگونه که پیش از این و در بررسی یکایک بندهای مندرج در ماده ۵۵ قانون دریایی ایران بیان گردید هر گاه حادثهای که اوصاف قوّه قاهره را داشته باشد، در اثر تقصیر یا همراه با تقصیر متعهّد، مانع اجرای مفاد تعهّد گردد، دیگر موجب معافیّت از مسؤولیّت یا سقوط تعهّد نمیشود. این حقیقت دارد که متعهّد با استناد به هر یک از موارد معافیت که پیش از این از آن نام بردیم دیگر نیازی به اثبات فقدان تقصیر ندارد امّا میتوان به خواهان خسارت حق داد که با استناد به تقصیر متصدّی مانع از ایجاد معافیّت از مسؤولیّت متعهّد شود.
    1. عبارت هر علّت دیگر را باید در معنی مضیّق و آن هم با کمک از قاعده Ejusdem Generis مورد تفسیر قرار گیرد. (مفهوم لغوی آن: اشیائی که از یک جنس میباشند) منظور از این قاعده که در حقوق انگلیس در مبحث مربوط به تفسیر احکام به آن اشاره شده به طور خلاصه به شرح ذیل است: چنانچه در متن قرارداد و یا قانونی موارد خاص جزء به جزء و به طور مشخّص و معیّن بیان شود و سپس عبارت کلّی ذکر گردد، عبارت کلّی با توجه به ماهیّت و نوع اجزاء و موارد خاص پیش گفته باید مورد تعبیر و تفسیر قرار گیرد. به عبارت دیگر حکم کلی که مورد تفسیر قرار میگیرد باید از همان نوع و جنس احکام خاص باشد. لذا با توجه به اینکه موارد هفده گانه مذکور در قسمت دوم ماده ۴ وجه اشتراکی با هم ندارند و از یک جنس نیستند، استفاده از قاعده فوق و تفسیر مضیّق عملی به نظر نمیرسد. به همین دلیل، به نظر برخی از اساتید حقوق دریایی در نظام کامنلا بند q باید به معنی وسیع خود حمل شود. به عبارت دیگر در صورتی که وقوع خسارت به هر علّتی از علل صورت گیرد متصدّی حمل و کارکنان او با توجه به شرایطی که قبلاً گفتیم مسؤول نخواهند بود[۲۶۸].

پیش از بیان نظر نگارنده، ذکر مقدّماتی لازم مینماید. نخست اینکه با وجود آنکه قانونگذار صرف اثبات عدم تقصیر متصدّی را موجب معافیّت از مسؤولیّت میداند، نباید تصوّر کرد که بدون اثبات واقعهایی که موجب نقص، تلف یا تأخیر گردیده و تنها به صرف اثبات فقدان تقصیر میتوان از زیر بار مسؤولیّت شانه خالی کرد. هنگامی که خواهان علیه متصدّی حملونقل برای تلف و نقص محموله اقامه دعوا میکند، متصدّی برای معافیت از مسؤولیّت، لازم است که علّت تلف یا نقص را ثابت کند. به بیانی دیگر بدون اثبات اولیه علّت تلف یا نقص متصدّی قادر نخواهد بود که پشتکار و تلاش خود را برای حفظ قابلیّت کشتیرانی ثابت کند. و چنانچه علّت خسارت مبهم باقی بماند متصدّی مسؤول بوده و نمیتواند به موارد معافیّت از مسؤولیّت استناد کند[۲۶۹]. کما اینکه در بند q از مقرّرات لاهه میخوانیم که «هر علّت دیگر که از فعل و یا تقصیر متصدّی باربری…» و این به آن معناست که باید علّت خسارت مشخّص باشد و متصدّی نمیتواند به صرف عدم تقصیر از مسؤولیّت معاف گردد. دیگر آنکه در بند مذکور علاوه بر تقصیر، تأکید گردیده است که علّت خسارت از فعل متصدّی یا عامل یا مأمور او ناشی نشده باشد. فلسفه استناد به قوّه قاهره نیز این بود که نقض عهد را به عاملی خارجی و متمایز از متعهّد نسبت دهند. بنابراین متصدّی برای استناد به بند q، باید ثابت کند که عاملی مشخّص (نه مبهم) و بدون آنکه از فعل یا تقصیر وی ناشی شده باشد موجب ایجاد خسارت شده است. البته باید در نظر داشت که مطابق قوانین مدنی کشورهای فرانسه و ایران، علّت خارجی عنوانی عام برای همه مصادیق تعذّر از اجرای تعهّدات و تکالیف است که حسب رویه قضایی و نیز اتّفاق حقوقدانان[۲۷۰] به صور قوّه قاهره یا حادثه غیر مترقبه، عمل متعهدله و عمل شخص ثالث متجلّی میشود. به این ترتیب نسبت میان علّت خارجی و قوّه قاهره عموم و خصوص است و تعریف علّت خارجی به قوّه قاهره که تعریف به اخص است، همه مصادیق معرَّف را در بر نمیگیرد. با این حال اکثر حقوقدانان در مقام بحث از علّت خارجی، به تحلیل قوّه قاهره و تفسیر وجوه و شرایط آن پرداختهاند[۲۷۱]. یا حتّی به صراحت معتقدند علّت خارجی همان است که به عنوان قوّه قاهره تفسیر شده است[۲۷۲]. این امر بیسبب نیست. قوّه قاهره حادثهای است غیر مرتبط با شخص و اغلب طبیعی. چنین حادثهای که نه قابل پیش بینی است و نه قابل اجتناب فرد اجلای علّت خارجی است[۲۷۳]. درباره مفهوم خارجی بودن به عنوان یکی از اوصاف قوّه قاهره بیان شد که مطابق یک نظر خارجی بودن به معنای خارج از اراده مدیون بودن است به گونهای که نتوان حادثه را به عمد یا تقصیر او نسبت داد. همچنین متذکّر شدیم که در قواعد عام، با وجود تقصیر نمیتوان با استناد به قوّه قاهره از مسؤولیّت معاف گردید. در نتیجه به نظر میرسد که میتوان از بند q در ماده ۴ از مقرّرات لاهه و بند ف از ماده ۵۵ قانون دریایی ایران به نتایج حاصل از قوای قاهره دست پیدا کرد و حتی معتقد بود که قانونگذار به جای استفاده از نام تأسیس حقوقی قوای قاهره به ذکر اوصاف آن اکتفا کرده، هرچند که منظور حقیقی وی همان قوّه قاهره بوده است. پیش از این نیز با استقراء در موارد معافیّت از مسؤولیّت، نتیجهگیری شد که وجود اوصاف قوّه قاهره اعم از خارجی بودن و غیر قابل پیشبینی و اجتناب بودن در هر یک از موارد لازم است. در مورد بند ف قانون دریایی و بند q از کنوانسیون بروکسل نیز میتوان این نظر را پذیرفت که چنانچه حادثهای قابل پیشبینی یا پیشگیری باشد امّا متصدّی علیرغم پیشبینی آن، تعهّد به حمل کالا نماید یا با وجود امکان پیشگیری یا جلوگیری از وقوع حادثه، بانجام داده قواعد حقوقی شدهشده مانع تحقّق آن نشود، مرتکب تقصیر شده است و نمیتواند برای معافیّت از مسؤولیّت به بند مذکور استناد کند. این تحلیل در حقوق ایران که قوای قاهره را بنا بر کلیّاتی که پیش از این بیان گردید پذیرفته است میتواند مسموع باشد امّا پذیرش آن در حقوق کامنلا که به جای تأسیس حقوقی قوای قاهره به نظریه فراستریشن برای معافیّت از مسؤولیّت استناد میکنند جای تأمّل دارد. در تئوری فراستریشن به سبب یک عامل پیشبینی نشده در زمان انعقاد قرارداد ایفای تعهّدات با اشکال مواجه میشود به نحوی که انجام آن غیرممکن یا به نحوی دچار مشکل میشود که با کیفیّت تعهّد اولیه در قرارداد متفاوت است. باید توجه داشت که با اینکه دو نهاد حقوقی فراستریشن و قوّه قاهره متفاوتند امّا با استناد به این دو تأسیس به نتایج مشابهی میرسند. یکی از ویژگیهای ضروری برای هر کنوانسیون بین المللی نیز جامع بودن آن است به نحوی که امکان الحاق هر یک از نظامهای حقوقی با وجود برخورداری از دیدگاه های متفاوت وجود داشته باشد. به همین دلیل است که در اغلب کنوانسیونهای مهم بین المللی که پیش از این به آنها اشاره کردیم از استعمال لفظ قوّه قاهره یا فراستریشن به صراحت خودداری میکنند تا با عدم رغبت و تمایل نظامهای حقوقی برای الحاق به آن مقرّرات مواجه نشوند. بنابراین مقرّرات لاهه نه از فراستریشن ذکری به میان میآورد و نه از قوّه قاهره به صراحت نام میبرد. در عوض به بیان مواردی میپردازد که میتواند مصداقی از هر یک از تأسیسهای حقوقی فوق باشند و در ادامه برای جلوگیری از تفسیر مضیّق موارد و با توجه به محدودیّتهای قانونگذار برای درج تمامی موارد ناممکن شدن اجرای تعهّدات به نحو مطلوب، با یک بیان کلّی در بند q از کنوانسیون بروکسل و بند ف از قانون دریایی از هرگونه تفسیر مضیّق موارد مندرج در مقرّرات جلوگیری به عمل میآورد.

گفتار دوّم: کنوانسیون ها و مقرّرات بین المللی

الف) کنوانسیون بروکسل:

مسائل مربوط به تعیین قوه قاهره به عنوان عامل معافیّت از مسؤولیّت در کنوانسیون لاهه که منبع تدوین قانون دریایی ایران بوده است با آنچه که در گفتار پیش آمد تفاوتی ندارد. لذا لزومی به تکرار مطالب دیده نمیشود.

ب) کنوانسیون هامبورگ:

بیان شد که در خصوص مبنای مسؤولیّت در کنوانسیون هامبورگ و انتخاب یکی از دو فرض مسؤولیّت یا تقصیر، اختلاف نظر وجود دارد. لذا چنانچه معتقد به فرض تقصیر در رابطه با مبنای مسؤولیّت متصدّی باشیم دیگر نیازی به اثبات قوّه قاهره برای معافیّت از مسؤولیّت وجود ندارد. امّا چنانچه فرض مسؤولیّت را به عنوان مبنای مسؤولیّت متصدّی در نظر بگیریم، در این حالت متصدّی برای معافیّت از مسؤولیّت، موظّف به اثبات مانعی خارجی، غیر قابل پیشبینی و اجتناب است. گفته شده است که: معاهده هامبورگ در مقایسه با قانون دریایی ایران و مقرّرات لاهه دارای این امتیاز است که قاعده مسؤولیّت را در قالبی ساده، اگرچه قابل تفسیر بیان و موارد هفدهگانه معافیّت از مسؤولیّت را حذف کرده است. البته نباید این نظر را به نحو اطلاق پذیرفت. زیرا بعضی از موارد یاد شده به شکلی در قواعد هامبورگ نیز حفظ شده است. یکی از این موارد مساعدت در دریاست (بند ۴ از ماده ۵). مورد دیگر خطرات ناشی از حمل حیوانات زنده یعنی عیب ذاتی (بند ۵ از ماده ۵) و نیز آتشسوزی است که بر اساس سیستم تقصیر بنا شده است (بند ۴ از ماده ۵)[۲۷۴]. در ادامه نیز بر این حقیقت اذعان گردیده که: «اگرچه مطابق با قواعد هامبورگ مسؤولیّت با عبارت کلّی «رعایت اقدامات معمول» عنوان شده است امّا باید توجه داشت که مطابق همین قاعده کلّی متصدّی برای رهایی از مسؤولیّت باید واقعه خسارتزا را ثابت کند و معافیّت او در صورتی خواهد بود که این واقعه به طبیعت کالا، بستهبندی، اعتصاب، عیب مخفی کشتی مربوط شود. به عبارتی دیگر، معافیّت از مسؤولیّت متصدّی حملونقل دریایی عملاً از طریق اثبات وقایعی خواهد بود که مطابق قانون دریایی (مقرّرات لاهه) موارد استثنایی نامیده میشوند»[۲۷۵]. صاحب نظر یاد شده هیچ توضیح تکمیلی در ارتباط با چگونگی موارد معافیّت از مسؤولیّت مطابق قواعد هامبورگ ارائه نمیکند. آیا میتوان از نظر ایشان استنباط کرد که مطابق قواعد هامبورگ موارد معافیّت همان موارد هفدهگانه مذکور در مقرّرات لاهه است و هیچ موردی خارج از این موارد از منظر مقرّرات هامبورگ پذیرفته نیست؟ به نظر میرسد که با چنین تفسیری، از آنچه تدوینکنندگان کنوانسیون هامبورگ برای رفع مشکلات و ایرادات مقرّرات لاهه در نظر داشتند، دور میشویم. زیرا با این تفسیر هیچ تفاوتی میان مقرّرات لاهه و هامبورگ قائل نشدهایم. در مقابل آنچه تاکنون بیان شد به نظر میرسد مقرّرات هامبورگ با دوری از هرگونه استعمال واژگانی که در تفسیر آن تمایل به پذیرش قواعد یک نظام حقوقی به معنای خاص را نشان دهد و البته با بیانی که تاب تفسیرهای مختلف را داشته باشد، سعی در بیطرفی و زمینهچینی برای پذیرش تمامی کشورها و نظامهای حقوقی و الحاق آنان به کنوانسیون را دارد. آگاهی از روند تهیه پیشنویس این کنوانسیون ما را در قبول این فرض ترغیب خواهد کرد. زیرا کشورهای در حال توسعه که در ابتدا خواهان تدوین گونهای از مسؤولیّت مطلق برای متصدّیان حمل بودند، پیشنهاد کردند که پاراگرافهای اوّل و دوّم ماده ۴ مقرّرات لاهه به گونه ذیل اصلاح شود: «مالک کشتی و متصدّی باربری، هیچ یک مسؤول تلف یا خساراتی که ناشی از تقصیر یا مداخله او، عامل یا مأمورش نباشد، نخواهد بود» و در پاراگراف دوّم بار اثبات بر دوش متصدّی حمل نهاده شده بود تا ثابت نماید که «نه تقصیر و مداخله خودش و نه تقصیر و مداخله عامل یا مأمورش، سبب یا علّت تلف یا ایجاد خسارت نبوده و آن را تسهیل نیز ننموده است». در مقابل این گروه هیئت فرانسوی پیشنهاد کرد که ماده به گونهای تدوین شود که به موجب آن، متصدّی حمل نسبت به همه خسارات که از لحظه دریافت تا لحظه تحویل محموله به کالا وارد میشود، مسؤول شناخته شود؛ ولی در مقابل تمام خسارات ناشی از علل غیر قابل پیشبینی و غیر قابل اجتناب، مسؤولیّتی نداشته باشد[۲۷۶]. ملاحظه میشود که هیئت فرانسوی دقیقاً اوصافی را موجب معافیّت از مسؤولیّت میداند که برای قوّه قاهره برشمرده میشود. بنابراین به نظر میرسد که در کنوانسیون هامبورگ، نه تنها موارد مندرج در ماده ۴ کنوانسیون بروکسل بلکه هر موردی که خارجی، غیر قابل پیشبینی و اجتناب باشد بتواند با تفسیری که ارائه میشود، حداقل در نظامهایی که قوّه قاهره را به عنوان یک تأسیس حقوقی پذیرفته اند، موجب معافیّت از مسؤولیّت باشد.

ج) کنوانسیون روتردام:

پیش از این بیان شد که مطابق بند اوّل ماده ۱۷ کنوانسیون روتردام در خصوص مسؤولیّت متصدّی، قانونگذار با انتخاب مبنای فرض تقصیر برای مسؤول دانستن وی از مبنای فرض مسؤولیّت پذیرفته شده در کنوانسیونهای پیشین فاصله گرفته است. در روش پیشنهادی این کنوانسیون متصدّی نیازی به اثبات عوامل معافیّت از مسؤولیّت ندارد. او میتواند با اثبات اینکه حادثه در اثر تقصیر وی یا نمایندگان و کارکنانش اتّفاق نیفتاده است از مسؤولیّت معاف شود. البته کنوانسیون راه حل دوّم را برای حالتی که متصدّی قادر به اثبات این امر نیست، پیش روی وی قرار داده است و آن اینکه با اثبات یکی از موارد مندرج در این کنوانسیون، مسؤول شناخته نشود. البته نباید تصوّر کرد که با مقرّر کردن موارد معافیّت به تبعیّت از کنوانسیون بروکسل، تدوین کنندگان مقرّرات هامبورگ مبنای فرض مسؤولیّت را در مورد متصدّی پذیرفته اند. استناد متصدّی به موارد مندرج در کنوانسیون تنها برای ایجاد امارهای به سود خود مبنی بر فقدان تقصیر است که خلاف آن به آسانی از طرف خواهان دعوا قابل اثبات است. به بیانی دیگر بر خلاف کنوانسیونهای دیگر، موارد مندرج در کنوانسیون روتردام جهت معافیّت از مسؤولیّت، در عرض اثباتِ مؤثّر نبودن تقصیر در ایجاد علّت تلف یا نقص کالا قرار دارد و نه در طول آن. در حالی که در کنوانسیونهای پیشین بعد از استناد به یکی از موارد مندرج، خواهان میتوانست با اثبات تقصیر متصدّی در ایجاد علّت حادثه که با توجّه به دفاع متصدّی یکی از موارد مندرج در ماده ۴ کنوانسیون بروکسل تلقّی میشد، موجب مسؤول دانستن متصدّی در قبال خسارات وارده شود. به بیانی دیگر در کنوانسیونهای متقدّم، بر خلاف کنوانسیون روتردام، اثبات تقصیر متصدّی در طول استناد به موارد معافیّت از مسؤولیّت قرار داشت. البته باز هم موارد مندرج در ماده ۱۷ کنوانسیون روتردام با توجه به تکرار اغلب موارد مندرج در کنوانسیون بروکسل، میتواند مصداقی از قوّه قاهره باشد امّا با توجه به پذریرش مبنای فرض تقصیر برای متصدّی دیگر نیازی به استناد به قوّه قاهره برای معافیّت از مسؤولیّت احساس نمیشود. از آنجا که مقرّرات ناظر بر باربری دریایی امری است و هیچ یک از بندهای مذکور در کنوانسیون مذکور تاب تفسیر موسّع را ندارند، لذا متصدّی نمیتواند با استناد به مواردی خارج از بندهای ماده ۱۷ هرچند که مصداقی از قوّه قاهره باشند از مسؤولیّت معاف گردد.

د) حقوق فرانسه:

بند چهارم از ماده ۲۷ قانون ۱۹۶۶ فرانسه نیز که موارد معافیّت از مسؤولیّت به ۹ مورد کاهش داده است، با بیانی کلّی مقرّر میکند که هر واقعه موجد حادثه که با عمل متصدّی باربری ارتباط نداشته باشد میتواند موجب معافیّت و رفع فرض مسؤولیّت متصدّی شود. مفهوم عدم ارتباط با عمل متصدّی را میتوان با خارجی بودن علّت حادثه برابر دانست. علاوه بر آن چنانچه خواهان ثابت نماید که وقوع خسارت کلاً یا جزئاً ناشی از تقصیر متصدّی بوده است، همچنان مسؤولیّت بر عهده متصدّی باقی میماند[۲۷۷]. چنانچه متصدّی قادر به پیشبینی و ممانعت از ورود خسارت باشد امّا از آن جلوگیری نکند مقصّر است و با اثبات آن همچنان مسؤول باقی خواهد ماند. لذا بند ۴ ماده ۲۷ قانون مذکور در حقوق فرانسه را میتوان شامل حالت قوّه قاهره نیز دانست.

گفتار سوّم: تعیین و تحلیل آثار قوّه قاهره بر قرارداد باربری دریایی

مشاهده میشود که بر خلاف کنوانسیون روتردام، با تفسیری که از برخی بندهای مندرج در قوانین دریایی ایران و فرانسه و همچنین کنوانسیون بروکسل و هامبورگ ارائه گردید میتوان قوّه قاهره را در کشورهایی که این تأسیس حقوقی را در قواعد عام حقوقی خود پذیرفته اند به عنوان یک عامل معافیّت از مسؤولیّت مطرح نمود. متعاقب آن، ممکن است این پرسش به نظر برسد که آیا اثر اعمال تأسیس قوّه قاهره بر قرارداد باربری تنها به معافیّت از مسؤولیّت مربوط میشود یا بر تعهّدات هر یک از طرفین نیز تأثیر میگذارد؟ پاسخ به این پرسش در گرو پاسخ به پرسش دیگری است. آیا مسؤولیّت متصدّی از نوع قراردادی است یا خارج از قرارداد؟ زیرا اثر قوّه قاهره بسته به اینکه دعوای مطرح شده علیه متصدّی باربری بر اساس مسؤولیّت قهری یا قراردادی مطرح شده باشد متفاوت است. چنان که گفته شد به نظر میرسد تعهّدات متصدّی از نوع قراردادی باشد. امّا این به آن معنا نیست که خواهان نمیتواند به استناد مسؤولیّتهای خارج از قرارداد، بر علیه متصدّی اقامه دعوا کند. یکی از محقّقین در مقام پاسخ به پرسش اخیر مینویسند: «از مباحثی که در حقوق مدنی مطرح است بحث امکان یا عدم امکان استناد به مسؤولیّت قهری علیرغم وجود رابطه قراردادی است. میدانیم که نظرات مختلفی در این خصوص مطرح شده است. برخی معتقدند که با وجود رابطه قراردادی نمیتوان به مسؤولیّت قهری استناد کرد. چون این امر با اراده قانونگذار و نظم عمومی منافات دارد. برخی دیگر معتقدند که وجود رابطه قراردادی، نباید طرفین قرارداد را از تضمیناتی که قانون برای جلوگیری از اضرار غیر اندیشیده است محروم سازد. از آنجا که باب این بحث هنوز در سیستمهای حقوقی مختلف باز است کنوانسیون هامبورگ در این خصوص نیز چارهاندیشی کرده است. به موجب بند یک ماده ۷ کنوانسیون، معافیّتها و محدودیتهای مسؤولیّت مقرّر در این کنوانسیون، در کلیّه دعاوی که علیه حملونقل کننده در مورد تلف یا خسارت وارد بر کالای موضوع قرارداد ترابری یا در مورد تأخیر در تحویل آن، اقامه میگردد اعم از اینکه دعوی مبنی بر مسؤولیّت قراردادی، قهری یا مبنای دیگر باشد، مجری میباشد[۲۷۸]. مقرّرات هامبورگ با وضع این ماده باب تمام بحثهای فوق را بسته و این امر در تسریع رسیدگی و جلوگیری از تطویل دعاوی بسیار مؤثّر است. با مطالعه کنوانسیون لاهه و قانون دریایی ایران که از آن اقتباس شده است ملاحظه میشود که حکمی در این باره پیش بینی نشده است و باید به مقرّرات کلّی مراجعه نمود. اصولاً حقوقدانان کشورمان معتقدند که صاحب کالا تا حدّی که به قرارداد موجود بین او و متصدّی حمل لطمهای وارد نشود، در صورت جمع بودن شرایط تحقّق مسؤولیّت قهری، بر این اساس جبران خسارت وارده به خود را بخواهد. بر فرض که بپذیریم که خواهان میتواند به مسؤولیّت قهری متصدّی حمل استناد کند باید معتقد باشیم که موارد معافیّت از مسؤولیّت مزبور به علّت اینکه خلاف قاعده بوده و اصل بر جبران خسارت وارده است، رعایت نمیشود و متصدّی باید طبق شرایط ضمان قهری، مانند سایر موارد ضمان قهری خسارت زیاندیده را جبران کند. پروتکل ۱۹۶۸ ویزبی این خلاء را برطرف نموده و در حقوق انگلیس نیز این مقرّرات پذیرفته شده است. راه حل قانونی مسئله روشن است. بند ۱ ماده ۵ مقرّرات لاهه ویزبی و بند ۱۴ ماده ۴ قانون حمل دریایی انگلیس در این باره مقرّر کردهاند که: « دفاعیات و محدودیتهای مسؤولیّت پیش بینی شده در این مقرّرات در هر دعوایی که علیه متصدّی حمل در مورد تلف یا خسارت وارده بر موضوع قرارداد حمل دریایی اقامه شود اعم از اینکه دعوا بر مبنای مسؤولیّت قراردادی یا قهری باشد اعمال میشود»[۲۷۹]. با وجود این به نظر میرسد بر خلاف نظر مطرح شده از جانب ایشان که اعمال موارد معافیّت از مسؤولیّت را با توجّه به خلاف اصل بودن آن در جایی که خواهان به استناد مسؤولیّت خارج از قرارداد علیه متصدّی اقامه دعوا میکند، در حقوق ایران غیرممکن میداند، حداقل استناد به قوّه قاهره در مسؤولیّت قهری با توجه به قاعده بودن آن فاقد ایراد باشد. حتی به نظر میرسد که با توجه به استدلالهایی که برای تفسیر موسّع جهت اعمال قوّه قاهره در موارد معافیّت از مسؤولیّت قراردادی متصدّی در قانون دریایی ذکر گردید، اجرای آن در دعاوی مبتنی بر مسؤولیّت قهری آسانتر و با مقاومت کمتری روبرو باشد.
با پذیرش قوّه قاهره به عنوان عامل معافیّت از مسؤولیّت و تسرّی آن به دعاوی مطروحه بر اساس مسؤولیّتهای خارج از قرارداد، اثر استناد به قوّه قاهره در هر یک میتواند متفاوت باشد. در مورد دعوایی که تنها بر اساس مسؤولیّت خارج از قراردادِ متصدّی و تکلیف عام وی مبنی بر خسارت نزدن به اموال دیگران، مطرح میشود، اثر قوّه قاهره چیزی بیش از رهایی از مسؤولیّت نمیتواند باشد. امّا در خصوص تعهّدات قراردادی میتوان این پرسش را مطرح نمود که با وجود قوّه قاهره قرارداد باربری دریایی چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد؟ آیا تنها متصدّی از مسؤولیّت ناشی از عدم ایفای تعهّدات قراردادی معاف میگردد یا اصل تعهّد نیز ساقط میشود؟ بر خلاف نظر شاذ و نادری که معتقد به باقی بودن تعهّد بنا بر اصل لزوم قراردادها با وجود قوّه قاهره است[۲۸۰]، باید اذعان داشت که اثر قوّه قاهره در تعهّدات قراردادی در جایی که ایفای تعهّد با مانع دائمی مواجه میشود چیزی جز سقوط تعهّد نمیتواند باشد. همانطور که پیش از این نیز بیان گردید، میتوان اثر قوّه قاهره بر تعهّدات قراردادی را با تلف مبیع پیش از قبض مقایسه کرد و همانگونه که تلف مبیع موجب انفساخ عقد به حکم قانون است[۲۸۱]، اثر قوّه قاهره در فرضی که مانع دائمی برای ایفای تعهّد است نیز همان انفساخ عقد است. البته انفساخ عقد اثر قهری اجرای ضمان معاوضی ناشی از منتفی بودن اجرای تعهّد است. بنابراین نباید انفساخ عقد را اثر بیواسطه قوّه قاهره بدانیم. امّا چنانچه وقوع قوّه قاهره مانعی موقّتی بر سر اجرای تعهّدات متصدّی باشد، اجرای عقد معلّق میشود و پس از منتفی شدن مانع از سر گرفته میشود. بدیهی است که اثر قوّه قاهره در چنین فرضی تنها سقوط مسؤولیّت متصدّی در خصوص خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهّد است.

بخش سوّم: تعهّدات و مسؤولیّت در قرارداد اجاره کشتی و تأثیر قوّه قاهره بر آنها

مطالب این بخش را در دو فصل پیگیری خواهیم نمود. در فصل اوّل به شناخت قرارداد اجاره کشتی و تعیین تعهّدات و مسؤولیّتهای طرفین در آن و در فصل دیگر به برّرسی قوّه قاهره بر تعهّدات و مسؤولیّتهای طرفین عقد خواهیم پرداخت.

فصل اوّل: تعهّدات طرفین قرارداد اجاره کشتی

یکی از صور بهره برداری از کشتی، علاوه بر بهره برداری مستقیم مالک کشتی از آن، اجاره آن از طرف شرکتهای حملونقل برای جبران عدم کفایت ناوگان کشتیرانی خود نسبت به حجم محموله فرستندگان کالا و میزان تقاضای آنان است. گاه نیز مالکان و فرستندگان کالا به جای آنکه طرف قرارداد حملونقل شرکتهای کشتیرانی قرار بگیرند، خود رأساً اقدام به اجاره کشتی برای حمل کالای خویش میکنند. از این مقدّمه میتوان به اهمیّت قرارداد اجاره کشتی در کنار قرارداد باربری پی برد. هدف از نگارش این فصل معرّفی و تعیین تعهّدات و مسؤولیّتها در اجاره کشتی است. بدیهی است از آنجا که اثر مستقیم قوّه قاهره با توجه به آنچه که پیش از این بیان شد، بر تعهّد و مسؤولیّت است لذا تعیین تعهّدات و مسؤولیّت در این نوع از قرارداد پیش از بررسی اثر قوّه قاهره بر آنها از اهمیّت شایانی برخوردار است.

مبحث اوّل: تعهّدات مؤجر

پیش از بررسی تأثیر قوّه قاهره بر قرارداد اجاره کشتی، لازم است که در ابتدا تعهّدات هر یک از طرفین در انواع مختلف قرارداد اجاره کشتی به تفکیک بیان شود. زیرا که قوّه قاهره مانع دائم یا موقّت بر سر راه اجرای این تعهّدات است. البته قواعد ناظر بر قرارداد اجاره کشتی، دارای وصف تکمیلی میباشند. لذا بر توافقِ خلاف آنها ایرادی وارد نیست. تعهّدات طرفین نیز به موجب مفاد و مندرجات در هر قرارداد به صورت مجزّا تعیین میشود که میتواند بنا بر مورد از یکدیگر متفاوت باشند. امّا از آنجا که معمولاً طرفین قرارداد برای اجاره کشتی ترجیح میدهند به جای در نظر داشتن منافع خود و اعمال آن به شکل شرط ضمن عقد، از فرمهای از پیش تهیه شده و مورد تأئید سازمانها یا نهادهای کشور متبوع خودشان استفاده کنند، لذا اغلب اسناد مثبتِ وجود قرارداد کشتی، دربردارنده همان تعهّدات پیشبینی شده در این اسناد است. رایجترین این فرمها، سند گنکون[۲۸۲] در خصوص اجاره سفری و سند بالتایم[۲۸۳] در مورد اجاره زمانی است[۲۸۴]. این موارد را به تفکیک در مورد هر یک از تعهّدات مؤجر و مستأجر بررسی خواهیم کرد.

گفتار اوّل: تعهّدات مؤجر در قرارداد اجاره سفری

بیان شد که در اجاره سفری، مؤجر هر دو نوع مدیریت دریانوردی و بازرگانی را برای خود حفظ میکند. امّا در اجاره زمانی تنها مدیریت دریانوردی بر عهده مؤجر است. این امر سبب میشود که تعهّدات مؤجر بنا بر نوع قرارداد اجاره کشتی متفاوت باشد.

الف) تأمین قابلیّت دریانوردی[۲۸۵]:

مقصود از قابلیّت دریانوردی این است که کشتی از جهات مختلف برای سفر دریایی مورد توافق، آمادگی لازم را داشته باشد و بتواند بدون هر گونه عیب و نقص فنّی مهم و مشهود به سفر خود ادامه دهد و با مقاومت در برابر حوادث دریایی معمول در سفرهای دریایی، محموله تجاری بارگیری شده متعلّق به مستأجر را به مقصد نهایی حمل و تحویل نماید. به علاوه قابلیّت دریانوردی در برگیرنده شرایط مربوط به بدنه، جرّثقیلها، انبارها، تجهیزات، هواکشها، سوخت، موتور کشتی، کارکنان کارآمد و زبده کشتی میباشد[۲۸۶]. مشخّص بودن سفر در این نوع از قرارداد اجاره موجب میشود که تعیین قابلیّتهای لازم برای دریانوردی کشتی، آسان باشد. برای حفظ این ویژگی، مؤجر متعهّد میشود که شناوری را در مقام اجرای تعهّد به مستأجر تحویل دهد که علاوه بر دارا بودن قابلیّت دریانوردی برای انجام سفر از پیش تعیین شده، توانایی حمل باری را که باید در طی سفر حمل شود، داشته باشد. تعهّد موجر به تأمین قابلیّت دریانوردی، استدامی و در طول سفر باقی است. امّا در نظام کامنلا این تعهّد به شروع سفر محدود شده و پس از آن هیچ تکلیفی در این زمینه وجود ندارد[۲۸۷].

ب) تجهیز کشتی:

به طور کلّی تجهیز کشتی شامل تمام عملیّاتی است که به منظور ثبات و حرکت شناور در دریا صورت میگیرد. از قبیل آماده سازی بدنه، ماشینها، انبارها، فراهم آوردن امکانات و تجهیزاتی که در نگهداری از کالا و استفاده مطلوب از انبارهای شناور دخالت دارد[۲۸۸]. بسیاری از مواردی که ممکن است به عنوان تأمین قابلیّت دریانوردی احصاء شود، در حقیقت میتواند مشمول تعهّد مالک مبنی بر تجهیز کشتی نیز باشد، امّا رابطه میان این دو نوع از تعهّد مالک، عموم و خصوص مطلق است. زیرا مواردی همچون بیمه بدنه و پرسنل را میتوان نام برد که جزء تعهّد مالک مبنی بر تجهیز کشتی محسوب میشوند امّا به تعهّد وی بر تأمین قابلیّت دریانوردی ارتباط ندارند.

ج) تحویل کشتی در زمان و مکان پیش بینی شده:

این تعهّد در ماده ۱۳۹ قانون دریایی ایران مورد تأکید قانونگذار قرار گرفته است. در این ماده میخوانیم: «اجاره دهنده کشتی موظّف است کشتی را به همان نحو، و بر طبق همان شرایطی که در سند اجاره کشتی قید شده است در اختیار مستأجر قرار دهد». معمولاً زمان و مکان تحویل کشتی در قرارداد معیّن یا تعیین آن به مستأجر واگذار میشود. البته زمان تعیین شده در قرارداد برای تحویل به صورت تقریبی پیشبینی میشود. در قرارداد اجاره گاه شرط میشود که شناور در روز معیّن، در بندری که از طرف مستأجر تعیین میشود باید در اختیار وی قرار گیرد. در عرف حملونقل این روز به تاریخ فسخ[۲۸۹] شهرت دارد و چنانچه در زمان پیشبینی شده، کشتی برای بارگیری حاضر نباشد، مستأجر میتواند قرارداد اجاره را فسخ کند. مگر آنکه ورود به بندر مورد نظر در زمان پیشبینی شده به عللی که خارج از اختیار و کنترل مالک کشتی است، ممکن نباشد[۲۹۰]. ممکن است در تعیین زمان تحویل کشتی قید شود که کشتی تا پیش از وقوع امری تحویل داده نخواهد شد. در این صورت مالک از نوعی امتیاز در تحویل کشتی برخوردار است. به بیان دیگر، تاریخ تحویل به مستأجر به نفع مؤجر انعطاف پذیر است. با این حال این انعطاف و مدارا زمانی قابل تصوّر است که مؤجر در تأخیر به وجود آمده یا به عبارت بهتر در عدم حصول امر منوطبه مرتکب خطا نشده باشد یا این تأخیر ناشی از قوّه قاهره نباشد. در غیر این صورت شرط مزبور فایدهای برای مالک نخواهد داشت. زیرا در فرض نخست مالک به علّت تقصیر مسؤول خسارت ناشی از تأخیر است و در فرض دیگر استناد به قوّه قاهره وی را از مسؤولیّت معاف میسازد[۲۹۱].

د) عملیّات باربندی:

در مورد باربندی دریایی هر گاه جاسازی و مهار کالا به صورتی انجام شود که مرکز ثقل کشتی دچار اختلال شود و تعادل آن از بین برود و در اثر آن کشتی دچار حادثه شود و کالاها آسیب ببیند، مالک شناور به عنوان عامل مقصّر مسؤول زیان وارده خواهد بود. در صورتی که باربندی بازرگانی کشتی به عهده فرمانده باشد و در اثر جاسازی نامناسب کالاها آسیب ببیند، به عنوان مثال مواد شیمیایی در کنار مواد خوراکی جاسازی شود و در اثر آن طعم و مزّه خوراکیها تغییر یابد یا کالاها به درستی در انبارها مهار نشود و در اثر حرکت شناور کالاها با هم برخورد نمایند و خسارت ببینند، ار آنجا که به موجب قرارداد، مالک (فرمانده) تعهّد باربندی را به عهده داشته، تقصیر قراردادی وی مفروض است و باید خسارت وارده را جبران کند. مگر اینکه ثابت کند تمام مراقبتهای لازم را انجام داده و خسارت وارده ناشی از حوادثی خارجی بوده که هیچ فرد متعارفی نمیتوانسته است، آن را پیشبینی یا با آن مقابله کند[۲۹۲].

ه) دریانوردی در مسیر مورد توافق:

بر اساس یک اصل کلّی فرمانده پس از بارگیری باید مسیر امن را برای دریانوردی انتخاب کند و سفر را در شرایط عادی انجام و چنانچه بدون دلیل موجّه تغییر مسیر دهد، این تغییر، انحراف از مسیر مورد توافق قلمداد میشود و مالک کشتی را مسؤول زیانهای وارده بر کالا میگرداند. برای احراز مسؤولیّت مالک لازم نیست خسارت ناشی از انحراف از مسیر مورد توافق باشد. به بیان دیگر احراز رابطه سببیّت میان خسارت و انحراف از مسیر شرط احراز مسؤولیّت مالک کشتی نمیباشد. اگر پس از انحراف از مسیر که تقصیر اوّلیّه محسوب میشود کالا در اثر حادثهای دیگری، خواه مستند به فرمانده و تقصیر وی باشد یا ناشی از قوّه قاهره، زیان ببیند، مالک نسبت به آن مسؤولیّت دارد. با وجود این در خصوص قوّه قاهره مسؤولیّت مالک مطلق نیست و در صورتی که فرمانده اثبات نماید در مسیر عادی نیز این حادثه به طور قطع رخ میداده است از مسؤولیّت رهایی خواهد یافت[۲۹۳]. در حقوق ایران، چنین مسؤولیّتی را میتوان با وضعیّت امین و نهاد حقوقی امانت مقایسه نمود. زیرا امین، پس از زوال وصف امانت که در اثر تعدّی و تفریط وی رخ میدهد، متحمّل مسؤولیّتی مشابه است. امّا برخلاف حقوق فرانسه، این مسؤولیّت مطلق بوده و حتّی با استناد به قوای قاهره نیز نمیتوان از مسؤولیّت معاف شد. در حقوق انگلستان، انحراف از مسیر به عنوان یک شرط فاسخ عمل میکند و مستأجر میتواند بر پایه آن، خود را از الزامات ناشی از قرارداد رها سازد. مؤجر در این وضعیّت حق استناد به هیچ یک از بندهای قرارداد اجاره، همچون بندهای مربوط به اجارهبها، تحدید مسؤولیّت و… را نخواهد داشت. مگر اینکه مستأجر رضایت صریح خود را به ادامه قرارداد ابراز کند یا رفتاری نماید که حاکی از رضایت به آن باشد. ادامه قرارداد که در واقع قراردادی جدید با شرایط قرارداد پیشین میباشد، باید وسیله مدّعی (مالک کشتی) اثبات گردد. پس از انحلال قرارداد و عدم رضایت مستأجر به ادامه آن از آنجا که کالا در هر صورت توسّط همان شناور حمل خواهد شد، رابطه حقوقی میان مؤجر و مستأجر بر اساس قواعد آمره قرارداد باربری تعریف میشود. بنابراین مالک کشتی متصدّی حمل تلقّی شده و از کلّیه حقوق و تعهّدات متصدّی باربری برخوردار خواهد بود. نامبرده میتواند در صورت بروز خسارت، به کلیّه موارد معاف کننده مسؤولیّت استناد کند. کرایه قابل پرداخت نیز اجرت المثل خواهد بود[۲۹۴].

و) حرکت با سرعت مجاز:

منظور، سرعتی است که کشتی باید به مقتضای سفر دریایی و بر حسب میزان آسیبپذیری نوع کالا و محمولهای که بارگیری شده است، در طول سفر از آن برخوردار باشد[۲۹۵]. البته در قراردادهای اجاره سفری نمونه، کمتر پیش میآید که به صراحت مادهای به میزان و کیفیّت سرعت کشتی اختصاص یابد، با این حال به دلیل اینکه این موضوع از ذات حملونقل و داد و ستدهای بازرگانی و دریایی نشأت میگیرد، از همینرو، سرعت متعارف و منطقی، همواره از موضوعات با اهمیّت محسوب میشود و رعایت نکردن آن از سوی مالک کشتی، میتواند دعاوی حقوقی فراوانی را در پی داشته باشد.

گفتار دوّم: تعهّدات مؤجر در سایر قراردادهای اجاره

شایان ذکر است که غالب مباحث قابل طرح در این خصوص در مبحث قبل آمده است. زیرا در واقع بسیاری از حقوق و تعهّدات میان اجارهها مشترک است. در این قسمت تنها به آن دسته از تعهّداتی پرداخته میشود که اختصاص به سایر اجارهها دارد.

الف) قراردادن کشتی در اختیار مستأجر:

تعهّدی که بر دوش مؤجر است و مشمول اجاره سفری قرار نمیگیرد، تعهّد به دریافت یا تسلّم کشتی است. معمولاً در قرارداد اجاره شرط میشود که کشتی در بندر معیّن به نحوی که در لنگرگاه آن به صورت امن و همیشه شناور باقی بماند تحویل شود. توافق طرفین، زمان در اختیار نهادن کشتی را مشخّص میکند و کشتی باید در آن زمان مهیّای دریانوردی باشد.
در اجاره به صورت دربست گرچه مؤجر تعهّدی به تجهیز کامل کشتی ندارد، ساختمان، اجزاء و ابزار مختلف کشتی باید به گونهای باشد که مستأجر بتواند آن را به حرکت درآورد. هر گاه سوختگیری کشتی با سوخت لازم برای دریانوردی در بندر تحویل کشتی ممکن نباشد، مؤجر باید به اندازهای که کشتی بتواند خود را به نزدیکترین بندر قابل سوختگیری برساند، سوخت فراهم کند[۲۹۶].

ب) تضمین سرعت کشتی در اجاره زمانی:

چون در اجاره زمانی میزان اجاره بر اساس مدّتی تعیین میشود که کشتی در اختیار مستأجر است و کاهش سرعت کشتی موجب میشود که مستأجر نتواند در دوره زمانی مورد نظر خود مسافت مطلوب را طی کند بنابراین در اغلب قراردادها و فرمهای نمونه، مالک دارا بودن سرعت کشتی لازم را به صراحت تضمین میکند[۲۹۷].

ج) تأمین قابلیّت دریانوردی:

ماده ۱۵۸ قانون دریایی ایران به شکلی غیر مستقیم به تأمین قابلیّت دریانوردی در عقد اجاره کشتی اشاره دارد. این ماده مقرّر میدارد: «در صورتی که مستأجر ثابت نماید کشتی هنگام حرکت و با وجود دارا بودن گواهینامههای لازم، قابلیّت دریانوردی نداشته است، مالالاجاره کشتی به فرمانده پرداخت نخواهد شدو حتّی فرمانده مسؤول خسارات وارده نیز خواهد بود». قانونگذار فرانسه در ماده ۱۹ تصویبنامه ۱۹۶۶ به صراحت از شرط تأمین قابلیّت دریانوردی یاد میکند. در این ماده آمده است: «مؤجر باید کشتی مورد اجاره را در زمان و مکان مقرّر در اختیار مستأجر قرار داده و آن را در طول قرارداد در وضعیّت مناسب دریانوردی نگه دارد و برای عملیّات پیشبینی شده در قرارداد اجاره کشتی آماده و تجهیز نماید»[۲۹۸].
ظاهر ماده ۱۵۸ قانون دریایی ایران نشان میدهد که این حفظ شرط مستمر نبوده و کافی است که تنها در شروع سفر توسّط مؤجر اجرا شود.

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...

 [ 01:16:00 ق.ظ ]