۲-۳-۲- طرح­های انتقال آب بین حوزه­ای خارجی
الف- طرح انتقال آب از رودخانه­های آمودریا و سیردریا
دریاچه آرال در شمال ازبکستان که مرز طبیعی بین قزاقستان و ازبکستان را تشکیل می­دهد، دومین دریاچه بسته بزرگ آسیاست. به دلیل آنکه رودخانه­های آمودریا و سیردریا آب این دریاچه را تامین می­ کنند، هرگونه تغییر در کیفیت و کمیت آب آن­ها سبب ایجاد تغییراتی مشابه در آب دریاچه می­ شود. پس از اجرای طرح­های بزرگ انتقال آب از این دو رودخانه، مقدار آب ورودی دریاچه آرال به یک دهم کاهش و وسعت دریاچه به یک سوم مقدار طبیعی آن تقلیل یافت و به شدت عقب نشینی کرد. بندرهای موبیناق در ازبکستان و آرالسک در قزاقستان خشک و متروک شد و صنعت صیادی در این دو بندر و شغل­های بسیاری از بین رفت. بخش عمده­ای از اراضی پنبه نیز به دلیل تغییرات محیطی نابود شد. خشک کردن دریاچه، بستر وسیعی از نمک بر جای گذاشت. توفان­های شن و نمک که حامل غبارهای سمی آفت­کش­ها و کودها و سموم کشاورزی بودند، برای مردم منطقه انواع بیماری­های تنفسی و سرطان­های پوستی و ریوی را به ارمغان آورد. بر اساس گزارش یونسکو در این منطقه سلامت زنان باردار به علت کیفیت بد آب آشامیدنی همچنان رو به وخامت است. اغلب نوزادان، مرده و ناقص­الخلقه به دنیا می­آیند به طوری که این منطقه یکی از بالاترین میزان مرگ و میر نوزادان در جهان را داراست. در سال ۱۹۹۳ بنیاد نجات دریاچه آرال از سوی ۵ کشور آسیای میانه تاسیس شد و هدف آن حل مشکلات زیست­محیطی منطقه به ویژه در مورد متوقف کردن کاهش سطح آب دریاچه آرال است[۱۲].

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب- طرح انتقال آب از حوزه دانوب به راین در ایالت باواریای آلمان
در ایالت باواریا در جنوب آلمان، منابع آب طبیعی نابرابر توزیع شده ­اند. در حوزه آبریز رودخانه دانوب در جنوب این ایالت، بارندگی و ذخیره برف فراوان در نواحی کوهستانی باعث تولید حجم قابل ملاحظه رواناب می­شوند. علاوه بر این، در دره­های کوه­های آلپ ذخیره گسترده آب زیرزمینی وجود دارد. در حوزه آبریز اصلی راین یعنی شمال باواریا، بارندگی بسیار کمتر بوده و ذخیره آب زیرسطحی نسبتا محدود می­باشد. علاوه بر این، تراکم مراکز صنعتی موجب بالا رفتن تقاضای آب و تنش دائمی منابع آب موجود می­گردد. به منظور جبران کمبود آب در شمال، راهکار انتقال آب از حوزه دانوب به حوزه اصلی راین توسعه یافته است. در ۱۰ سال گذشته ناحیه اجرای پروژه به تفریگاه بسیار جذابی تبدیل شده است. ایجاد مخازن و مجاری جدید باعث آبادانی محیط­زیست و کیفیت اکولوژیکی کل ناحیه شده است. صنعت توریسم رونق یافته و رشد اقتصادی ناحیه کم توسعه یافته و ناحیه محروم گذشته بدیهی است. همچنین با انتقال آب به شمال ایالت در هنگام سیلاب، خطرات سیل که همیشه دشت­های سیلابی حوزه آبریز دانوب را در معرض خطر جدی و فرسایش قرار می­داد، به طور قابل ملاحظه­ای کاهش پیدا کرده است[۱۲].
ج- سایر طرح­های انتقال آب بین حوزه­ای خارجی
در زیر به برخی دیگر از طرح­های انتقال آب بین حوزه­ای خارجی اشاره شده است.

• • انتقال خارجی بین حوزه­ای آب از حوزه مرزی خلیج فارس (زیر حوزه مرزی غرب) در کشورهای ایران و عراق به حوزه مرزی خلیج فارس (زیر حوزه مرزی کرخه) در کشور ایران با حجم انتقال آب MCM/Year2207.

• • انتقال خارجی بین حوزه­ای آب از حوزه Rhone در کشور فرانسه به حوزه Catalana در کشور اسپانیا با حجم انتقال آب MCM/Year473.

• • انتقال خارجی بین حوزه­ای آب از حوزه Malibamatso در کشور لستو به حوزه Vaal در کشور آفریقای جنوبی با حجم انتقال آب MCM/Year2207.

• • انتقال خارجی بین حوزه­ای آب از حوزه Zambezi در کشورهای زیمباوه و زامبیا به حوزه Bulawayo در کشور زیمباوه با حجم انتقال آب MCM/Year63[8].

۲-۴- سوابق مطالعاتی طرح­های انتقال آب و ارزیابی زیست­محیطی آن­ها در ایران و جهان
یک پروژه انتقال آب در صورتی قابل اجرا می­باشد که امکان­پذیری فنی آن تایید شده و ارزیابی زیست­محیطی و اقتصادی انجام آن قابل توجیه باشد. علاوه بر این موارد در پاسخگویی به اثرات اجتماعی چنین پروژه­ای، باید ارزیابی نمود که انتقال آب تا چه حد در قالب عدالت اجتماعی برای همه قرار می­گیرد. در زیر به مطالعاتی که در این زمینه انجام گردیده اشاره شده است.

• • (۱۹۹۳)، (۱۹۹۵) Lund et al.به صورت توصیفی به تحلیل دلایل و ضرورت، مزایا و معایب موضوع انتقال آب و مولفه­های مختلف یک سیستم انتقال آب پرداختند[۱۳].

• • (۲۰۰۱) Yevjevich بحث انتقال بین حوزه­ای آب را سیاستی مهم برای تامین نیاز آبی بیان کرده و آن را از دیدگاه زمین شناسی، مورفولوژی، هیدرولوژیکی و نقش دولت­ها به صورت توصیفی بررسی کرده و لزوم حل اختلاف در پروژه­ های انتقال آب را مطرح کرده است[۱۳].

• • (۲۰۰۴) Feng et al.اثر انتقال آب از جنوب به شمال چین را که تاثیر زیادی در رشد اقتصادی این منطقه خواهد داشت را بررسی کردند[۱۳].

• • پروفسورکاکس در سال ۱۹۹۹، پنج اصل را جهت توجیه و یا عدم توجیه پروژه‌های انتقال بین حوزه­ای آب عنوان نمود که اصل اول و دوم مربوط به مسائل اقتصادی، اصل سوم در ارتباط با مسائل زیست­محیطی، اصل چهارم در ارتباط با مسائل اجتماعی و اصل پنجم بیانگر توزیع عادلانه سود حاصله از اجرای پروژه در دو حوزه مبدا و مقصد است[۲۳].

• • کارآموز و همکاران (۱۳۸۳) انتقال آب را یک ضرورت ملی در قالب حسابرسی­های اقتصادی، محیط­زیستی و آگاهی از در نظر گرفتن اثرات ملموس و غیر ملموس اجرای اینگونه طرح­ها بررسی کردند. آن­ها ضمن بررسی عوامل فنی، اجتماعی و محیط­زیستی انتقال آب، چهارچوب یک حسابرسی اقتصادی و محیط­زیستی و اهمیت طرح­های انتقال آب را در قالب عدالت اجتماعی و منافع ملی مطرح کردند[۱۳].

• • کارآموز و همکاران (۱۳۸۵) الگوریتمی برای ارزیابی اقتصادی طرح­های انتقال آب ارائه نمودند و چهارچوب مدلی برای کمی نمودن منافع و هزینه مولفه­های سیستم انتقال آب ارائه نمودند[۱۳].

• • (۲۰۰۷) Ghassemi and White خصوصیات طرح­های انتقال بین حوزه‌ای مهم در استرالیا، آمریکا، کانادا، چین و هند را به طور سیستماتیک مرور کرده‌اند[۱۳].

• • (۱۹۹۹)Al-Rashedan et al. از تحلیل چندمعیاره برای اولویت بندی پروژه­ های بهبود کیفیت محیط زیست در رودخانه اردن در خاورمیانه استفاده کردند[۱۳].

• • (۲۰۰۵)Ghanbarpour et al. با بهره گرفتن از تصمیم ­گیری گروهی، استراتژی­ های مدیریت حوزه آبریز کن واقع در شمال غربی تهران را ارزیابی و اولویت­ بندی کردند و نشان دادند که طرح­های توسعه منابع آب دغدغه اصلی بخش کشاورزی و مرتع است[۱۳].

فصل سوم
مواد و روش­ها
۳-۱- اهداف، نیازها و ضرورت­های طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
مسئله تامین آب قم و مطالعات آن از سال­های ابتدایی دهۀ ۳۰ شمسی آغاز و پس از بررسی­های به عمل آمده، مسیر رودخانۀ قمرود جهت حفر چاه­های نیمه عمیق پیشنهاد گردید که در این راستا ۴ حلقه چاه در مسیر این رودخانه حفر شد و با احداث ۸۳ کیلومتر لوله­گذاری چدنی آب و ۲ مخزن ۲۰۰۰ متر مکعبی هوایی در سال ۱۳۴۳، استخوان­بندی اولیه شبکه انتقال آب شهر قم ایجاد گردید. به مرور زمان و با توجه به توسعه شبکه و افزایش جمعیت، تعداد چاه­های حفر شده تا ۳۴ حلقه در مسیر رودخانه و حومه قم افزایش یافته است[۱۸].
در سال ۱۳۴۷، سازمان آب قم زیر نظر مستقیم وزارت کشور تاسیس گردید و در سال ۱۳۵۶ مطالعات انتقال آب از دشت علی­آباد آغاز و سرانجام در سال ۱۳۵۹ تعداد ۱ حلقه چاه عمیق در دشت علی­آباد حفر گردید و با احداث ۶۵کیلومتر خط انتقال و ایستگاه پمپاژ شکوهیه و منابع ذخیره بتنی، در سال ۱۳۶۲ اولین آب شیرین به شهر قم انتقال یافت ولی با گسترش شهر قم و افزایش ناگهانی جمعیت آن، استفاده از آب شیرین علی­آباد، جوابگوی نیاز روزافزون مصرف قم نبوده و بنابراین در همان زمان، مطالعات ساخت سد ۱۵ خرداد در دستور کار وزارت نیرو قرار می­گیرد. این سد در سال ۱۳۷۳ به بهره ­برداری رسیده و آب شرب شهر قم توسط خط انتقال بتنی-فولادی با طول حدود ۷۵ کیلومتر پس از انتقال آب به تصفیه­خانه قم، با ظرفیت تصفیه ۲۲۰۰ لیتر در ثانیه به شهر قم انتقال می­یابد[۱۸].
در حال حاضر نیاز آبی شهرهای واقع در محدوده طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم عمدتا از طریق منابع آب زیرزمینی (چاه­های داخل شهر)، آب شیرین کن­ها و آب سطحی (سد ۱۵ خرداد) تامین می­گردد که غیر از آب شیرین­کن­ها، آب سایر منابع دارای کیفیت نامطلوب بوده و املاح آب بسیار بالاست. همچنین آب سد ۱۵ خرداد نیز در فصولی از سال دارای بو و طعم می­باشد.
جهت رفع این مشکلات، طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم با هدف تامین آب شرب مورد نیاز شهرهای قم، گلپایگان، محلات، خمین، نیمور و روستاهای واقع در مسیر خط لوله، همچنین تامین آب مورد نیاز صنایع واقع در محدوده طرح، مجموعا به میزان ۱۲۰ ملیون متر مکعب در سال به اجرا درآمد.
محل تامین آب، سرشاخه ­های دز به قمرود و محل آبگیری از سد کوچری که در فاصله ۸ کیلومتری جنوب غربی شهرستان گلپایگان و تقریبا در ۲۰ کیلومتری پایین دست سد گلپایگان واقع شده است، می­باشد.
از حجم کل آب فوق الذکر حدود ۸۰ ملیون متر مکعب جهت تصفیه­خانه شهر قم، ۲۰ ملیون متر مکعب برای انتقال آب به شهرهای حاشیه مسیر خط انتقال و ۲۰ ملیون متر مکعب مابقی جهت مصارف صنعتی منطقه اختصاص داده شده است.
۳-۲- قوانین، مقررات و آیین­ نامه­ های زیست­محیطی مرتبط با طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم
در این بخش تمامی قوانین، مقررات و آیین­ نامه­ های زیست­محیطی مرتبط با طرح انتقال آب از سد کوچری به شهر قم از منابع مختلف، استخراج گردیده تا در طی ارزیابی پروژه، این قوانین مد نظر قرار گیرند.
۳-۲-۱- قوانین و مقررات
۱- اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (همه­پرسی سال ۱۳۵۸) در خصوص حفاظت محیط­زیست.
۲- تبصره ۸۲ قانون برنامه دوم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۷۳ مجلس شورای اسلامی در خصوص رعایت ملاحظات زیست­محیطی در فعالیت­های اقتصادی و اجتماعی.
۳- ماده ۱۳۴ قانون برنامه سوم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی در خصوص صدور مجوز بهره ­برداری از منابع آب سطحی یا زیرزمینی و شبکه توسعه شهری.
۴- ماده ۱۷ قانون برنامه چهارم توسعه کشور، مصوب سال ۱۳۸۳ مجلس شورای اسلامی در رابطه با نقش دولت در رابطه با جایگاه آب در توسعه کشور و مدیریت جامع منابع آب.
۵- قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ­ها، مصوب سال ۱۳۷۴ مجلس شورای اسلامی در خصوص حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ­ها و عدم تغییر کاربری آن­ها.
۶- فصل اول (مالکیت عمومی و ملی آب)، فصل سوم (حقابه و پروانه مصرف معقول) و فصل چهارم (وظائف و اختیارات) قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱ با اصلاحیه سال ۱۳۶۴٫
۷- قانون حفاظت و بهسازی محیط­زیست مصوب سال ۱۳۵۳ مجلس شورای ملی و سنا و اصلاحیه آن در سال ۱۳۶۱ مصوب مجلس شورای اسلامی در خصوص حفظ بهبود و بهسازی محیط­زیست و ممانعت از هر اقدام مخربی که موجب بر هم خوردن تعادل محیط­زیست می­ شود.
۸- قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۱۳۷۴ در خصوص منابع آلوده کننده هوا، مقررات و مجازات­ها.
۹- قانون مدیریت پسماندها مصوب سال ۱۳۸۳ در رابطه با جمع­آوری و دفع پسماندها و نخاله­های ساختمانی.
۱۰- نظام فنی و اجرایی طرح­های عمرانی کشور مصوب سال ۱۳۷۵ هیات وزیران.
۱۱- مصوبه شماره ۱۳۸ شورایعالی حفاظت محیط­زیست کشور مصوب سال ۱۳۷۳ در مورد امکان سنجی و مکان­ یابی پروژه­ ها[۱۴].
۳-۲-۲- آیین­ نامه­ ها
۱- آیین­ نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط­زیست، مصوب سال ۱۳۵۴٫
۲- آیین­ نامه جلوگیری از آلودگی آب مصوب سال ۱۳۷۳ هیات وزیران.